Salin ng tula sa Hapones ni Miyazawa Kenji ng Japan
Salin sa pandaigdigang Filipino ni Roberto T. Añonuevo
Magnanakaw
Papusyaw pa lámang noon sa madaling araw
ang mga bituin ng Kalansay:
Habang binabagtas ang nabibiyak na ningning
——ang nagsayelong putik——
ang magnanakaw na kumuha ng plorerang
porselana mula sa tindahan
ay biglang inihinto sa paghakbang ang mahahaba,
itim na binti, nagtukop ng kaniyang mga tainga,
at pinakinggan ang hugong sa kaniyang isipan.
Alak Roberto T. Añonuevo Malalanghap ang mansanas, peras, at ubas, ang pambihirang sebada na magluluwal ng malta, ang salamangka ng tubig sa lihim na batis mula sa islang malayo sa paningin— gaya sa pawis ng mga obrero’t trobador. Pinahinog sa bariles ng pinong robledo, ito ngayon ang ipinasusubasta sa madla para tikman ng mga pribilehiyado o lasenggo at pag-imbutan sa negosyo at elegansiya. Maisasalin sa baso ang komunidad ngunit mabubura ang karukhaan, at liligwak sa isip ang langit, ang koleksiyon ng pulang alak na edad pitumpu’t apat. Isang milyong dolyar marahil ang katumbas, matanda pa sa akin ngunit buháy na buháy, magpapasulak ng dugo, magpapatigas ng uten, magpapaputok ng bátok, ngunit makapapasá sa dila ng mga konosedor. Paano ito nakaligtas sa digma, salot, tagsalat? Sasagutin iyan ng espiritung maglalandas sa lalamunan at maiiwan sa hininga, palalawigin ng mga kuwento at pakikipagsapalaran kahit kabulaanan, ngunit kung ano man ang kasaysayan nito ay hayaan para sa naghuhukay ng kalansay. Nalilikha ang alak para malasing ang mga diyos at sila’y minsan pang magbalik na mortal o ito’y hakang marapat na ipawalang-saysay. Kapag iniharap ang matandang wisking ito sa aking lambanog na hinog na hinog, ang suwabe ay sagradong niyugan at palaspas, ang nunal na hindi mabura-bura ng mababangis na bagyo, sakit, at pananakop bagkus ay patuloy na bumabangon, tumatatag—— mula sa liblib na baybay o dalisdis ng bundok, mula sa mga bisig na kumakarit ng mga bituin, mula sa mga binting nanunulay sa alanganin, mula sa mga himig na sumasayaw sa guniguni, mula sa pag-asang subók sa iba’t ibang simoy. Nakapapasò ang guhit at sumisipa nang marahan, ang lambanog na ito pagkalipas ng isang siglo ay epiko ng komunidad na babalik-balikan ko.
Salin ng “Surat Dari Masyarakat Burung Kepada Datuk Bandar,” by Usman Awang ng Malaysia Salin sa pandaigdigang Filipino ni Roberto T. Añonuevo Liham mula sa Pamayanan ng Ibon para sa Butihing Alkalde Mahal na Butihing Alkalde, kami, na kapisanan ng mga ibon, ay tumawag ng pulong isang maaliwalas na umaga sa bubungan ng abandonadong gusali ng Batasan. Bawat isa’y nagpasugo ng matalas ang isip, maliban sa mga uwak, dahil labis silang abala sa pagdadalamhati sa kanilang mga mahal, na binaril at inanod ang mga bangkay sa Ilog Kelang. Dumating ang mga piling panauhin bilang mga saksi, isang delegasyon ng mga paruparo, na pawang sangkot sa usapin. Mahal na Alkalde, bagaman wala kaming kapangyarihang ihalal ka yamang ang prangkisa ay hindi para sa mga ibon, pinupuri ka pa rin namin dahil sa iyong pangako na bumuo ng Lungtiang Lungsod. Ay, nilapastangan nila ang lungtiang kalikasan upang sambahin ang kulay ng dolyar; nang maging kongkreto ang putikang Kuala Lumpur, kaming mga ibon ay tahimik na nagdurusa. Napisâ ang tariktik nang mabagsakan ng punò; niloko si Merbuk ng nagngangalang Padang Merbuk. Habang siya at mga kauri niya’y bilanggo sa hawla ang delegasyon ng mga pipit ay nagpoprotesta laban sa uyam na palaman ng iyong kawikaan: “Ang paking na pipit ay magugutom sa tag-ulan.” Nadarama ng kapuwa pipit at punay na hindi angkop sa inyong banggitin pa ang maseselang bahagi ng katawan sa katumbas nitong taguri, yamang batid ninyong ang inyong pipit at punay ay hindi nakalilipad. (Nasaktan po ang aming kalooban habang pinatatayog ninyo ang sariling kabunyian.) Mahal na Butihing Alkalde, hiling ng liham na ito na sa bisa ng inyong dunong ay pangalagaan ang bawat sanga, bawat ugat, bawat dahon, bawat talulot, bawat bulaklak, dahil yaon ang kanlungan namin sa paglipas ng siglo, at ang mga ito rin ang makatutulong sa tao, makapagpapalusog sa kaniya at magdudulot ng saya, ng kapayapaan ng isip; at hayaang ang kalikasan at iba’t ibang rikit ay mamukadkad sa tanglaw ng maningning na araw.
Oras Roberto T. Añonuevo Nag-iimpok ng luha ang gabi, kumukuliglig nang walang humpay sa abandonadong hardin, waring ibinubulong ang aking pangalan, at pumukaw ka sa aking pag-iisa nang buklatin ko ang mga retrato sa aking alaala: Isang lungsod na halos isang milyon ang populasyon, ngayon ay parang multong naglalakad sa kalyeng katumbas ng sampung siksikang ospital. Wari ko’y nagasgas ang aking puso. Umaalulong ang mga askal—— marahil sa gutom, marahil sa simoy. Nagkalat ang mga tuyong dahon sa aking paanan, at nang tingnan ko ang relo ay parang magugunaw ang mundo. Humahagibis ang ambulansiya, sumisigaw ang masipag na sirena, parang pinauuwi ako, pinauuwi sa kung saang destinasyon, ngunit nang sumilay ang ngiti mo sa aking balintataw, naglaho ang kilabot ng pagpanaw. Nahihilam ang mga mata sa pagod, hindi tulad ng titig mong humahagod. Naaamoy ko sa malayo ang bagong lutong pansit bato; at marahil, kung naririto ka, may isang tasa ng umaasóng kape ang naghihintay sa rabaw ng mesa.
Ang Salaysay ng Templo Roberto T. Añonuevo Kung paano nakapagsasalita ang templo ay maaaring naitala noon ni Vyasa at naging talinghaga mula sa lumilipad na vimana at ugat ng laksang bathala: Isda na lumalangoy sa kalawakan ng wala, ang isdang naging huklubang pawikan, at pawikang naging maliksing daga, ang matatakuting dagang naging leon at leon na nagbanyuhay na unggoy, ang punong unggoy na naging tao, ang tao na lumaboy na mangangaso, ang mangangasong naging magsasaka, ang magsasakang umangat na diktador. Ang diktador, na kakatwang kahawig mo, ay naging hunyango ang balát o kapisanan (dilaw noon at berde mag-isip ngayon) na tila biro ng masamang panahon. Dumarami ang kaniyang galamay bawat saglit at kumukulimbat ng mga planeta at bituin, ang mga galamay ng tila pugitang dihital sa loob ng utak na kabesado ang milyon-milyong kahon at padron ngunit nakalilimot sa taglay na puso na wari bang pagbabalik ni Kalki na lumabas sa antigong batong orasan. Ang orasan ang huhula ng kalkuladong wakas ng mga bulok, marahas, at gahaman; at magsasauli ng katwiran at katarungan sa paglalakbay tungo sa bagong kalawakan. Hindi ka man si Darwin ay muling mamamangha kung paano nakapagsasalita ang templong ito.
Salin ng tulang “ورلا Pقاس” [Drunken Brothers] ni Rumi (Muhammad Jalal al Din al-Balkhi), batay sa bersiyong Ingles nina Nesreen Akhtarkhavari at Anthony A. Lee / Salin sa pandaigdigang Filipino ni Roberto T. Añonuevo Barkadang Lasing Ikaw na humamak sa bilog na buwan Pumunta ka rito at ako’y sinagan. Ikaw na nagbuhos ng nektar sa diwa, Halika, at ako’y lasingin sa tuwa. Ilabas ang alak, uminom nang sagad Hanggang maabot ta ang sukdol na sarap. Huwag kang huminto’t tunggain ang tamis, nang malasing tayong parang magkapatid. Sa labis kong lasing, ngalan mo’y nalimot At hindi nakita ang mukhang kay lugod. Ako ay naliglig sa iyong hiwaga’t Sinagip ng alak sa lungkot at hiya.
Nakaaakit ang magandang araw upang plantsahin ang aking maong na pantalon. Nakaaakit ang isang magandang araw upang putulin hanggang tuhod ang pantalon. “Galit sa atin ang mga impresór,” sabi ni Isabella. “Isabella,” tugon ko, “anong gandang aporismo o anuman. Masama ang naiisip ko sa mga tao na naglulustay ng oras sa písina nang hindi man lang natitigmak ang mga ulo. Gaya mo. Gaya ko.”
Pinagbukod tayo ng liwanag at ng tunog ng paghinga sa ilalim ng tubig. O sa ilalim ng puso. O sa mga impresór. Ay, ang salitang hinahanap-hanap ko kanina’y “apotegma.”
Ayaw ko ng gulo, pagdaka’y nagbago ang isip.
Salin ng “Before The Storm,” ni Louise Glück ng United States of America Salin sa pandaigdigang Filipino ni Roberto T. Añonuevo Bago Sumapit ang Bagyo Uulan búkas, ngunit maaliwalas ngayong gabi ang langit, kumikinang ang mga bituin. Gayunman, darating ang ulan, at sapat marahil para lunurin ang mga binhi. Hayun ang habagat mula sa laot na itinutulak ang mga ulap; Ngunit bago mo makita yaon, madarama ang simoy. Mabuting tanawin ngayon ang kabukiran, tingnan ang anyo nito bago lumubog sa baha. Kabilugan ng buwan. Kahapon, nagtago ang tupa sa kahuyan, at hindi lámang basta tupa—ang barako, ang buong hinaharap. Kapag nakita muli natin ito, tanging kalansay ang masisilayan. Lumawiswis ang mga damo; tumawid marahil doon ang hangin. At nangatal sa parehong paraan ang mga bagong dahon ng olibo. Mga daga sa kabukiran. Kung saan naninila ang tumánggong ay doon din matatagpuan ang dugo sa damuhan. Ngunit ang bagyo—huhugasan ng bagyo ang lahat ng iyon. Sa tabi ng isang bintana, nakaupo ang isang bata. Maaga siyang pinatulog—napakaaga, at iyon ang kaniyang kuro. Kayâ umupo siya sa may bintana— Lahat ay panatag ngayon. Kung nahan ka ngayon ay doon din matutulog, at magigising sa umaga. Nakatirik na parola ang bundok, upang ipagunita sa gabi na umiiral ang daigdig, na hindi ito dapat ibaon sa limot. Sa ibabaw ng dagat, namumuo ang dagim at bumubugso ang hangin, binabasag ang mga ulap, binibigyan ng wari’y dahilan. Búkas, hindi sasapit ang madaling-araw. Hindi na babalik na langit ng araw ang langit; maghuhunos itong gabi, maliban sa kukupas ang mga bituin at maglalaho pagsapit ng bagyo, at tatagal marahil hanggang sampung oras. Ngunit ang daigdig gaya noong dati ay hindi na magbabalik. Isa-isa, ang mga ilaw sa nayon ay kukulimlim at niningning sa dilim ang bundok na may bumabandang sinag. Wala ni ingay. Tanging mga pusa ang naghaharutan sa pintuan. Naaamoy nila ang simoy: panahon para lumikha ng iba pang pusa. Pagkaraan, maglalagalag ang mga ito sa kalye, ngunit ang samyo ng hangin ay bubuntot sa kanila. Gayundin sa kabukiran, na nalito sa amoy ng dugo, bagaman ngayon tanging simoy ang umaahon; pinaghunos na pinilakan ng mga bituin ang bukid. Kay layo man sa dagat, natutunugan pa rin natin ang signos. Isang nakabukas na aklat ang gabi. Ngunit ang daigdig na lampas sa gabi ay nananatiling mahiwaga.
Salin ng “Über die gewalt,” ni Bertolt Brecht ng Germany Salin sa pandaigdigang Filipino ni Roberto T. Añonuevo Hinggil sa Karahasan Tinaguriang marahas ang rumaragasang batis Ngunit ang kama ng ilog na kumukulong dito Ay hindi tinatawag na marahas ng sinuman. Ang bagyong nagpapayuko sa mga adebul Ay maluwag na tinatanggap na marahas Ngunit paano naman tatanawin ang bagyo Na nagpapakuba sa mga manggagawa sa kalye?
Tulang tuluyan ni Roberto T. Añonuevo
Asul na paningin sa kayumangging talukap, na binagayan ng malalantik pilik na itim at lilang kilay, bukod sa ilong na mamula-mula sa mapusyaw na puting pisngi at pink na labì, bakit ka dumidilat na sugat kapag tinamaan ng sinag ngayong nasa harap ko’t minamasdan? Bahaghari ang mukha mo kung iibigin, nasa pagitan ng payaso at supermodel, ngunit walang aasahang gusi ng ginto sa magkabilang dulo. Kapag nakukutuban kong umuulan sa iyong kalooban, waring abo ang lahat sa paligid. Abo ako, at abo ikaw, at sa isang iglap, ang newtral na kulay ay kawalan ng sinag. Kung isinilang akong bulag, ang masasalat ko’y walang hanggang dilim na kumakain at nagsisilang sa akin, ang isasaharaya kong orihinal na kulay mo rin na tangi kong alam, at marahil, magiging banyaga sa akin kung sumapit ang liwanag at pumutok ang selebrasyon ng mga kulay, mula man sa iba o sa iyong mga mata, na sa aking palagay ay mahirap ngunit dapat kong makilala.
Salin ng “Funeral Blues,” ni W.H. Auden ng United States of America Salin sa pandaigdigang Filipino ni Roberto T. Añonuevo Kundiman Libing Itigil ang orasan, putlin ang telepono Sawayin mo ang aso at alukin ng buto; Busalan ang piyano at sa sikil na tambol, Nagluluksa’y tawagin — ilabas ang ataul. Eroplano’y hayaang lumipad, umatungal At isulat sa langit na Siya ay Namatay, Kalapati’y damitan ng láso na makutim Ipasuot sa pulis ang guwantes na itim. Siya ang aking timog, at silangan, hilaga, At kanluran, trabaho, at araw sa paggala, Ang hápon, hatinggabi, huntahan ko at awit; Mali ang akala ko: Walang wakas umibig. Mga tala’y patayin at di na kailangan; Isilid pa ang buwan at baklasin ang araw; Ibuhos yaong dagat at hiklatin ang gubat; Wala na ngayong bagay ang hihigit, sasapat.
salin ng “Black Soul,” ni Monique Ilboudo ng Burkina Faso salin sa pandaigdigang Filipino ni Roberto T. Añonuevo Kaluluwang Itim Itim at babae batid ng diyos kung ako’y may kaluluwa lalaki at babae Sino ang nakababatid kung ako’y may kultura mayroon o wala mang kaluluwa Batid kong ako’y umiiral mayroon o wala mang kultura Batid ko kung sino ako
Tulang tuluyan ni Roberto T. Añonuevo
Tumilaok ang limampung tandang sa bakuran ng aking umaga, at parang magigiba ang bahay sa pagtawag sa aking pangalan. “Meron! Wala! Meroooon! Walaaaaa!” Ito ang sandali sa pagkilatis sa balahibo. Limampung tandang at limampung agahan ay limampung soltada ng pakikipagsapalaran ang naglalaro sa aking gunam-gunam. Malilimot ko ang pamilya at pangalan na parang iglap na paglipad at pagpupog, upang pag-uwi ay makapagpatayo ng bahay at makapagbalato sa mahabang pila na umaasa sa ayuda. Sa limampung sabungan, ilang kombinasyon ng parada ang maibibigay sa aking mga manok? Ay! Limampung pares ng pakpak. Limampung tari. Limampung tuka. Limampung sabungerong nakaaamoy ng pang-ilalim at pilay, ako na mukhang dehado ay kutob ang liyamado sa libong dibersiyon mula sa lingguhang pagdalaw ng mga tahor. Hindi ko maramdaman ang gutom, hindi gaya ng aking mga bulik, ngunit ang pananabik, kahit sa pinapatos na tupada, ay higit sa alak na nakaaadik. Susubaybayan ko ang bawat bitaw, hindi man batikang sentensiyador; at magtitiwala nang palihim sa potograpikong memorya ng kumpareng kristo—na nakapako wari sa akin ang mga paa at mata.
(Salamat kay Tatang Temyong)
Nakikita natin ang mga kapuwa tao na pinakikilos ng kaluluwa, at samakatwid ang mga organ ng katawan ay sinasagap hindi bilang pisikal bagkus pangkaisipang funsiyon. Ang mga mata ay hindi gumagalàng sipat ng kamera bagkus isipang naghahanap, natatakot, nagnanasa. Ang bibig ay hindi butas para sa paglunok ng pagkain bagkus isipang ngumingiti, nayayamot, humuhubog na mga salita. Ang mga kamay ay isipang nagtuturo, nagpapabulaan, nangangasiwa, nagsisiyasat. Halos imposible para sa karaniwang tao na makita ang mga súso ng babae bilang mamíferong glandulang nakakabit sa katawan. Ang mga ito’y kambal na proa na pumapaspas, ang isipang umaabot pasulong sa sukdulang sigla (ex uberis). Natatangi ang titi sa pagkamalaya ng pagkukusa nito. Taliwas sa mga kamay at paa, ito ay hindi instrumento na ginagabayan ng isip sa utak ngunit may sariling isip, na nakapaloob sa isang udyok at intensiyon. Kaya kalokohan ang taguring nakatuon lámang ito sa iisang layon at gawi na halos hindi makatao.
7 Hulyo 1972
Support Alimbúkad World Literature Translation Project. Spread the word. Expand the world.
Gabi. Ulan. Binubutas ng palaso at toreng hungkag
Ang malinaw na anino ng nilalagnat na ulap
Sa malayo, doon sa patay na gotikong kalungsuran.
Kapatagan. Naaagnas na mga bangkay ang bitayan,
inuugoy, binubutas ng mga tuka ng mga uwak,
Patayon-tayon sa himig ng gabi habang nginangasab
ng mga lobo ang mga paang nakabitin sa hangin.
Sa likuran, nakabalangkas ngunit hindi pa aakalain—
Nagsalabid ang mga balag sa putikan—yumayabong
Ang lagim sa kaliwa; sa kanan, ang multong palumpong.
Doon, naglalakad ang tatlong bilanggo—pawisan,
Marungis, nayakapak—habang ang pulutong ng kawal
Na papalapit at sintigas ng maso ay kumikislap
ang tangang palakol, na waring ulan ng mga sibat.
Alimbúkad: Poetry vision, poetry imagination. Photo by Noemí García Reimunde @ unsplash.com
Nang marating natin ang pulô’y
nakalatag na ang takipsilim
at kay gaan ng ating kalooban,
ang araw ay nahihimbing
sa ilalim ng kobrekama ng dagat
at sumisilang muli ang pangarap.
Ngunit pagsapit ng umaga’y
inalis natin ang talukbong
at sa puting liwanag
ay nakita ang lawa sa pulô,
at ang pulô sa lawa,
at natuklasan nating
tumakas palayo muli sa atin ang pangarap.
Walang katiyakan ang mga tuntungang bato
sa ikalawang pulô,
nangangatal ang batong
nagbabantay sa mga bignay,
naaagnas ang lipote,
wala na sa atin ngayon ang samyo ng damong-marya.
Support Alimbúkad Translation Project: Spread the word. Spread poetry. Photo by Mikk Tõnissoo @ unsplash.com
1
Ang pananabik ay naikukubli sa paghuhugas ng pinggan
at baso, na tila hindi maubos-ubos doon sa lababo.
Magmamantika ang mga palad mo, at iisipin na lámang
na ang bulâ ng sabon ay balikbayan mula sa ibayo.
2
Ang pananabik ay walang espasyo at panahon.
Minsan, nagpapakita ito sa gitna ng trabaho,
nagbibihis ng papeles na tambak sa harap mo.
Ngunit kay gaan ng iyong puso sa ritmo ng daigdig.
3
Ang pananabik ay napakahaba, napakabagal
na pila, na parang isang kilometrong sawá,
at kung ikaw ang nasa dulo ng buntot,
maiisip ang walang katuparang pangako—
gaya ng mula sa politiko na ibinulsa ang ayuda.
4
Magpapahaba ka ng buhok dahil sa labis na inip,
at di-alintana kung pumuti ang bigote o balbas.
Ngunit kapag sumusuot sa guniguni ang inaasam,
pipiliin mong maging hubad at kalbong naglalakad,
na parang iyon na ang pangwakas na araw
ng lahat ng salon at barberya.
5
Naantalang kartero o sulatroniko ang pananabik.
Silip ka nang silip mula sa bintana,
at bumubungad sa paningin mo ang mga sáko
ng basurang hahakutin ng mga basurero.
Maiinggit ka, sapagkat hindi ikaw ang hinakot nila.
6
Kapag may narinig kang eroplanong nagdaan,
ang akala mo’y dumating na ang hinihintay.
Maririnig sa iyo ang paboritong “Sana, sana. . . “
at hindi na muling manonood ng Koreanobela.
Bakit luluha kung sakali’t wala ang sinisinta?
7
Nakababaliw ang pananabik, kayâ naititindig
ang pinangarap na bahay,
at nakalilikha ng hardin ng mga gulay o bulaklak.
Magninilay ka sa inilatag na mga graba sa daan,
sa munting talón malapit sa pader,
at kapag may naligaw doon na paruparo o maya
magpaparaya ka sa kanilang pulut-gatâ—
na parang ikaw ang Bathala nilang lumuluha.
8
May samyo ng umaasóng sinaing ang pananabik.
Nakahanda ang hapag-kainan at naghihintay.
Susulyapan mo ang selfon at magkukunwari
na ang mahal ay dumating, at ngayon ay kapiling.
9
Mabibigo kang itala sa isip ang iyong pananabik.
Susulat ka nang susulat, kahit sa sahig o dingding,
para tawagin bilang sining,
para tawagin bilang tula,
at lilikha ka ng libong talinghaga hindi man makata.
Sapagkat siya ang iyong walang hanggang pag-ibig.
Alimbúkad: Poetry ideas matter. Photo by Jack Sloop @ unsplash.com
Tinawag siyang parisukat ngunit kung umasta’y tatsulok
na sindikato ng liwanag tubig buhangin—
nakayayamot unawain gaya ng panghuhula sa darating.
Itinuring siyang kahon ng awtoridad ng kaayusan
at seguridad, binalangkas na bartolina ng sibilisasyon,
gayong inililihim niya ang rebolusyon ng mga planeta.
Silang nakababatid ng kasaysayan at establesidong rikit
ay parang isinilang kasabay at alinsunod sa nahukay
na serye ng mga petroglifo o dambuhalang palasyo,
nagkakasiyá sa subók na taguri, krokis, at lohika,
at hindi nila malunok ang nilalang na sadyang kakaiba.
Bakit siya lapastangan wari at sumasalungat sa batas?
Paano kung maging modelo siya ng umiinom ng gatas?
Ang nagkakaisang salaysay nila ang kuwadro ng simula,
ngunit para sa kaniyang tatlo ang tinig at apat ang panig
bukod sa angking olográfikong hulagway kung paiikutin,
ang larawan niya ay kombinasyon ng wagás-lagás-gasgás,
nililikha paulit-ulit imbes na ituring na Maylikha,
hinuhugot mula sa laboratoryo ng mga eksperimento,
sinusubok itanghal patiwarik pana-panahon,
sinisinop itinatago itinatapon kung saan-saan,
banyaga sa takdang moralidad ngunit malalahukan
ng sagradong likido at linyadong pananalig,
ang bantulot na pedestal na walang sinasanto
at humuhulagpos sa arkitektura ng bahay kubo,
at sumusuway sa ningning at pagsamba sa mga bituin.
Habang lumalaon, dumarami ang kaniyang pader:
oktagono ng kagila-gilalas na diyamante
at kulang na lámang na lapatan ng mga numero,
pala-palapag na palaisipan, o zigzag ng paglalakbay.
Kahit siya’y nagsasawà na sa tadhanang nahahalata;
at ang gayong kapalaran ang kaniyang ikinababahala.
Ituring siyang itim at magpapaliwanag ng bahaghari.
Ituring siyang puti at maglalantad ng pagkakahati.
Sakali’t uyamin muli siyang parisukat ng awtoridad,
hahagikgik na lámang siya at magiging mga tuldok—
tumatakaták—na parang pagsasabi nang tapat at payak.
Alimbúkad: Poetry ideas matter. Photo by Kian Chow @ unsplash.com
Sa isang pook na liblib,
ang pagpaslang sa pusa mo’y
guniguning abot-langit.
Alimbúkad: Poetry imagination beyond borders. Photo by Zane Lee @ unsplash.com
Nakakuyom sa mga kable na animo’y sampayan,
mumunting kanaway na yari sa kahoy,
maliksi at maliit na salungat sa balasik ng bughaw,
nakatakda sa tanghali, sila’y bumubulusok nang isa-isa,
pinakikislot ang mga damit, kamay, ngiti,
puting súso, itim na lambong,
nakahanay ang mga tuwid na pakpak, gusót
nang kaunti ang mga balahibo,
hanggang lumipad ang mga ito maliban sa isa—
na iimbulog pagdaka’y bubulusok pabalik,
gaya ng kisapmatang pamamaalam,
sukdulang pinalalaya ang umaga.
Mananatili ang mga kable, magpaparaya ang langit
na waring kasalan sa nayon kapag linggo,
at pagkaraan ay maglalaho nang ganap.
Alimbúkad: Poetry beautiful, poetry so cool. Photo by Vincent van Zalinge @ unsplash.com
Ang diwa ng mabilis na kalutasan ay pinawalang saysay ng kawalan ng lava, sa kahabaan ng mga ilog na labis na mabato upang hindi maarok ng úhaw ng mga ulupong.
Sabik pumatay na Ewmenides ang walang habas na sumusuyod sa mga dawag hanggang kusang maupos sa ulop ng taglagas.
Hindi ako malilinlang.
Ang hapis ay hindi mapapagod na lumundag-lundag sa malalalim na bunganga, bagaman maililipat yaon nang matagal-tagal para sa kaliwanagan ng nagpapatiwakal na bulkang bumubuga.
Alimbúkad: Poetry passion unmatched. Simply sophisticated. Photo by Silas Baisch @ unsplash.com
Bumulong. Pumalakpak sa hangin
at ikubli ang pipit.
Hulihin ang liwanag
at paganahin ang payak na gayuma ng fotosintesis
(paumanhin, ginoo, kung isa lamang ang salita)
na nagpapabanyuhay dito na maging kahoy.
Maghintay
na handang magpakain
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .at maging pagkain.
Mamatay nang may estilo:
gaya ng punongkahoy na umurong sa loob ng sarili,
ipinipinid ang mga balbula
sa mga galamay nito
. . . . . upang gutumin sa teknikolor, at pagkaraang
magsilbi nang dalawang oras sa tumpok ng dahon
ng mga bata ay marahang
kakanawin ang mga bitamina nito tungo sa lupa.
Upang maging alagad ng sining ng mortalidad.
Alimbúkad: World poetry translation marathon for humanity. Photo by Vanessa von Wieding @ unsplash.com
Ano ang pook na ito, anong
rehiyon, anong panig ng mundo?
Anong dagat anong pampang anong abong bato at anong isla
Anong tubigan ang kumakandong sa proa
At samyo ng pino at ang pipit ay umaawit sa ulop
Anong hulagway ang nagbabalik
O aking anak.
Silang naghahasà ng ngipin ng áso, na nangangahulugang
Kamatayan
Silang kumikinang sa kadakilaan ng kulagu, na nangangahulugang
Kamatayan
Silang nakaupo sa bakod sa kaluguran, na nangangahulugang
Kamatayan
Silang nagdurusa sa luwalhati ng mga hayop, na nangangahulugang
Kamatayan
Ay nagiging ampaw, na pinarurupok ng hangin,
Ang hininga ng pino, at ang lawiswis ulop
Na sa kabunyiang ito ay nalulusaw sa pook
Ano ang mukhang ito, malabo-labo at higit na malinaw
Ang pitlag sa bisig, mahina-hina at higit na malakas—
Bigay o hiram? Higit na malayo sa mga talà at kay lapit tingnan
Bulungan at hagikgikan sa mga dahon at nagmamadaling paa
Na nahihimbing. Na tagpuan ng lahat ng tubigan.
Nabiyak na bawpres sa yelo at pinturang inagnas ng init.
Nilikha ko ito, nakalimutan
At nagugunita ko.
Ang marupok na lubid at ang naaagnas na kambas
Sa loob ng isang Hunyo at isa pang Setyembre.
Ang lumikha nitong katangahan, halos malay, lingid, na angkinin ko.
Tumatagas ang tabla ng bangka, dapat tapalan ang mga gilid.
Ang anyong ito, ang mukhang ito, ang buhay na ito
Umiiral para mabuhay sa mundo ng panahong higit sa akin, hayaang
Isuko ang búhay ko sa ganitong búhay, ang wika ko sa di-masambit,
Ang gisíng, bukang labì, ang pag-asa, ang bagong mga barko.
Anong dagat anong pampang anong granateng isla tungo sa aking
. . . . . kahuyan
At ang pipit ay sumisipol paloob sa ulop
Aking anak.
Alimbúkad: World poetry translation marathon for humanity. Photo by Khamkéo Vilaysing
Nasasabik ka rito para sa pagmamahal
sa katwirang mahal ang bayan,
ngunit ang mga tao’y nalilipol
gaya ng libo-libong anay at langgam
nang walang kamuwang-muwang
nang walang kalaban-laban
nang walang taros, walang patawad
kapag sumasalakay ang mga alagad
ng kawalang-batas
at lumulubha ang pulmonya ng bansa.
Lumusog ba ang ekonomiya sa digma
laban sa taumbayan?
Kung bagong lipunan ang pagdurog
sa oligarkiya,
bakit dumarami yata ang iyong kakosa?
tanong ng rumarapidong komentarista.
Ikaw na may karapatan para sa buhay
ay napaglalaho ang mga karapatan
ng lahat ng sumasalungat sa iyo.
Ubusin ang adik at ubusin ang tulak
ay pag-ubos din sa abogado at aktibista,
sa guro at trabahador,
sa alkalde at negosyante,
sa pahayagan at network ng telebisyon,
sa lahat ng kritiko at reklamador,
at kung ang mga ito’y guniguni,
ano’t nasasaksihan namin
sa mga sumisikip na bilangguan
at sa mga katawang tinatakpan
ng mga peryodiko
ang espektakulo ng kabangisan?
Umuurong ang bayag ng mga politiko
sa pambihira mong paninindak,
kaya dumarami ang mga tuta mo’t kuting.
Digma ka nang digma
at nakaiinis na ang talumpati sa mga dukha.
Naubos na ang aming mga luha.
Naubos na ang aming pagtitimpi.
At kung ubos na rin ang pagtitiwala,
bakit magtataka kung ibig ka naming
bumaba mula sa iyong paniniwala
na ikaw ang trono, at sandatahang lakas
ang magtatakda ng iyong pananatili
sa puwesto at singil gaya sa impuwesto?
Mahal mo ang bayan; at ikaw, wika mo,
ang bahala sa iyong masunuring tropa.
Tinuruan mo sila sa yaman ng estadistika
ng mga bangkay, hindi alintana
ang mga naulila at nawasak ang dangal.
Pinalusog mo sila sa mga pangako
ng ayuda at sandata
upang ibalik sa amin ang pagwawakas.
At kapag nagsalita ang batas,
hindi ba ang hukom ay maaaring matodas?
Ikaw na aming tinitingala
ang sapatos na yuyurak sa aming mukha.
Ngunit dahil isa ka ring inutil
sa harap ng barkong Intsik at diplomasya
ng suhol at kawanggawa,
tutulungan ka namin sakali’t magkasakit.
Nararapat sa iyo ang regalong himagsik—
sa anyo man ng karikatura at gusgusing
karatula at pagtiktok kahit sa kubeta,
sa anyo ng apoy at ulan ng mga salita
na gaya nito’y nagtatangkang maging tula.
Alimbúkad: Poetry voice matters. Photo by Chris Curry @ unsplash.com.
Buong araw na tumindi ang pang-aalipin ng simoy.
Nagigising ako sa madaling-araw, sa mga bubungan,
sa nagyeyelong dagat ng kapanatagan, habang doon
sa ibaba’y pumapatak ang unang niyebe sa kalye.
Ang simoy ng ibang planeta’y lumapag sa mundo,
malupit nating sinisinghot ang mga batong pamilyar.
Walang puwang para sa lamán. Kaluluwa at buto’y
nagtatagisan, naiipit ang tibay ng loob, at umaawit:
‘Dapat bang gayon?’ Marahil gayon nga, marahil ito’y
tumatalbog gaya ng bola sa munting silid na walang
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .bintana.
Alimbúkad: Poetry ideas matter. Learn from the master.
Hindi mahihintay ng maysakit ang umaga,
Hindi mahihintay ng libingan ang yumao,
Hindi mahihintay ng demonyo ang maysala,
Gaya nitong paghihintay ko para sa iyo.
Ayokong dumating ka, ngayon ko lang naisip.
Natagpuan kita naglaho ka man kung saan.
Iwan mo ang aninong hindi dapat mahindik.
Huwag ka nang magbalik, wala na iyang saysay.
Alimbúkad: World poetry translation marathon for humanity. Photo by Rostyslav Savchyn @ unsplash.com
Nakita ko si Nanay sa aking panaginip.
Nagising akong humahagulhol.
Ipinagunita nito sa akin ang isang umaga
noong pista—
nakatitig ako sa lobong hinigop ng langit
habang ako’y iyak nang iyak.
Join Alimbúkad in its online world poetry revolution for humanity. Photo by Chirag Nayak @ unsplash.com
Mga mata ko,
nasaan ang mga mata ko?
Kinuha ng satanas para ipagbili;
at nang umuwi, siya’y bigô at nalugi.
Mga mata ko,
nasaan ang mga mata ko?
Alimbúkad: Timeless poetry for humanity. Photo by Sharon McCutcheon.
Para kang alakdan, kapatid,
duwag kang namumuhay sa dilim gaya ng alakdan.
Para kang maya, kapatid,
na pumapagaspas gaya ng maya.
Para kang talaba, kapatid,
nakapinid ang takupis at panatag na panatag.
At nakatatakot ka, kapatid,
gaya ng bunganga ng patay na bulkan.
Hindi isa,
. . . . . . . . . hindi lima,
. . . . . . . . . . . . . .bagkus milyon-milyon ang bilang mo.
Para kang tupa, kapatid,
kapag itinaas ng nakabalabal na pastol ang patpat,
mabilis kang sumasapi sa kawan
at tumatakbo, halos nagmamalaki, pa-katayan.
Kakatwa kang nilalang sa daigdig
higit na kakatwa sa isda
na hindi makita ang karagatan para sa tubig.
At ang kaapihan sa daigdig na ito
. . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . .ay ipinagpapasalamat mo pa.
At kung tayo man ay nagugutom, pagod, duguan,
at dinudurog na tila mga ubas para maging alak,
kasalanan mo iyan—
. . . . . . . . . .na hindi ko kayang bigkasin—ngunit
ang karamihan ng sala ay dahil sa iyo, kapatid!
Alimbúkad: Uncensored poetry imagination for humanity. Photo by Mita Park.
Itinali namin sa mga helmet ang mga sanga.
Pinintahan ng putik na hango sa pasigan
ang aming mga mukha at riple, sumungaw
ang mga dahon ng damo sa mga bulsa
ng aming tigreng kasuotan. Hinabi namin
ang mga sarili sa hubog ng lupain,
panatag na maging target ng kulagu.
Niyapos namin ang kawayan at sumandig
sa dayaray na nagmumula sa ilog,
marahang hinihila ang mga multo
mulang Saigon hanggang Bangkok,
sa mga babaeng naiwan sa mga pintuan
at nakikipag-ugnayan mula sa America.
Inasinta namin ang mga panagoto.
Sa aming itinayong himpilan ng mga anino,
tinangkang pasabugin ng mga batong unggoy
ang taguan namin, binabato ang takipsilim.
Gumapang ang hunyango sa aming gulugod,
at nagpalit-kulay mulang araw tungong gabi:
Lungti paginto, ginto paitim. Naghintay
kami hanggang hipuin ng buwan ang metal,
hanggang sa tila may kung anong nabakli
sa aming kalooban. Nakihamok ang VC
doon sa dalisdis, gaya ng itim na sutlang
nakikipagbuno sa bakal doon sa damuhan.
Wala kami roon. Umagos baga ang ilog
sa aming mga buto. Nagkubli ang mumunting
hayop sa aming katawan: pinigil namin
ang paghinga, handang lumundag sa pa-L
na pagtambang, habang umiinog ang mundo
sa ilalim ng bawat talukap ng tao.
Alimbúkad: Unlocking the genius of Filipino language through translation. Photo by K. Mitch Hodge @ unsplash.com
Hindi ito sinadyang ginawa upang makasakit.
Nilikha ito para sa masasayang paggunita
Ng mga tao na napakamusmos pa noon
Upang matuto ng kung ano hinggil sa alaala.
Delikado ito ngayong armas, de-orasang bomba.
Na isang uri ng lawas-bomba, at pangmatagalan.
Sa palabas, ilang tagpong nilaktawan mo nang mabilis.
Tumanda ka nang sampu, at patuloy na lumalaktaw.
Mapusyaw na abo, na yari sa halumigmig at mantsa.
May pino itong mitsa, na hindi ganap na mitsa
Kaysa nakatonong habang-alon, ang elektronikong
Magpapasabog na nasa libingan ng ating loob.
At kung paanong ang pagsabog ay makasasakit
Ay hindi guniguning lagim bagkus pawis na kumislap
Sa rabaw ng balát, ang nagpapaalab sa himaymay
Para sa kung anong bagay na dati nang naganap.
Alimbúkad: World poetry translation marathon for humanity. Photo by Jakob Owens @ unsplash.com
Itinuro isang araw ng mga langaw ang namamahòng lihim, at kung marunong magbilang ang lupa, maaaring ang namatay ay ikatatlumpung libo sa listahan ng mga lumpen at kriminal, ayon sa pahayagan, na itatatwa ng awtoridad. Umaapaw na basurahan, siya ang hinahanap ng mga alagad ng batas na kataka-takang inunahan ng mga asesino, mula nang ihasik ang opisyal at sukdulang digmaan laban sa mga drogang ilegal.
Binubura ng mga uod ang mga bakás ng pagpaslang, naibulong mo sa sarili, at kung minsan, sinasaksihan ng palaisdaang magpapalusog sa mga hito at dalag, hanggang sa di-makita ng mga ulila o imbestigador, at pagkaraan, ang kalansay ay magiging alaala sa huntahan ng mga lasenggo ngunit hindi kailanman mailalahok sa mga sangguniang aklat. Kung naiiwan ang tato sa hangin—ang tato ng kapatiran sa pagtutuwid—may DNA ba ito, naisip mo, na babasahin ng huwes, at dodoktorin sa mga ulat at dokumento?
Naglalaho ang lahat kahit ang palaisipan sa rabaw ng balát.
Nagtatalumpati ang pangulo sa labis na pagmamahal sa bayan. Tingnan mo nga naman, sabi ng mga tambay, parang may rido sa madidilim na kalye, at ang mga pulis ay nasa ilalim ng tulay—naniniktik, naninigarilyo, nag-iisip sa mga de-kahong kuwento. Para sa bayan, dumarami ang mga bangkay na bumabangon sa mga bangungot at pumapatay nang paulit-ulit sa mga natitirang gisíng.
Ibig mong manahimik at magpalamig, ngunit ang paglipol sa mga tulak at adik ay pakikinig nang higit sa maipapahiwatig ng bagyo ni Vivaldi: lumalampas sa apat na panahon, at ang pangwakas ay maniobra wari ng lumalaboy na maykapal. Kahihindikan mo iyon bagaman katakam-takam para sa tsismis o balita, at kinokonsumo bawat araw bilang bahagi ng aliwang intelektuwal.
Hanggang sa dumating ang pandemya. At ang pangulo ay ano’t nakikidigma sa hindi nakikita; at dahil imbisibol ang kalaban (na taliwas sa mga tao na hinahagad ng batas), imbisibol din ang plano sa paggugol ng pondo, pansin nga ng numero uno niyang kritiko, para sa pagpapatakbo ng ospital o gobyerno, na tila ang lahat ay naglalaro ng bínggo at walang nananalo. May vayrus na pumasok sa iyong utak, na nginangasab wari nang unti-unti, at naunawaan mo ang halaga ng natitirang sandali.
Nagtataka ka kung bakit hindi man lang kumakabog ang iyong dibdib. Wala ka namang sála, ngunit kinatatakutan, nilalayuan. Positibo kang mag-isip, bagaman may sentimyento ng pasyenteng malubha ang sakit. Araw-araw, nagmumultiplika ang iyong mga karanasan, isinisigaw ng libo-libo, milyon-milyong binigo ng kani-kanilang gobyerno—at mahuhulog ka sa bangkô kapag lumusob ang mga bangaw upang takpan ang bagong lihim, habang pinipigil ng ilong mo ang alingasaw ng lansa at lagim.
Alimbúkad: Unlocking the genius of Filipino language through poetry. Photo by Stefan Steinbauer @ unsplash.com
Natatandaan kong ikahiya ang aking ama
noong pabulong niyang bigkasin nang malakas
ang mga salita habang nagbabasa ng diyaryo.
‘Hindi ka ba nasisikil
sa paggamit ng palabigkasan ng wikang urban?’
tanong ng isang kasapi ng mga manonood.
Tapos na ang pagbabasa ng mga tula.
Uuwi na ako kasama ang mga bata.
Alimbúkad: Unlocking the genius of Filipino language through poetry. Photo by Tim Mossholder. Yes to poetry, no to foreign occupation of the Philippines. No to military junta. No to fake revolutionary government.
. . . . . .Maaliwalas na nakabalatay sa langit ang gulód na nasa harapan niya at bahagyang nasa ulunan. Sa tuktok nito’y dumausdos ang hishis ng di-makitang simoy na gaya ng malawak, pantay na tubigan, at pakiwari niya’y aangat ang kaniyang mga paa mula sa daan, at lalangoy paitaas at lalampas sa buról sa pamamagitan ng hanging ito na pumupunô sa kaniyang damit, pinasisikip ang kaniyang kamiseta sa bahagi ng dibdib, pinapagaspas ang maluwag niyang diyaket at pantalon, sinasabukay ang makapal, di-nasusuklay na buhok sa itaas ng kaniyang mataba, tahimik na mukha. Ang mahabang anino ng kaniyang mga binti’y umahon nang paayon at bumagsak, nang kakatwa, sa anyong matamlay na pagsulong, na para bang ang kaniyang katawan ay nabalani ng sumpunging Bathala sa mala-maryonetang gawaing walang saysay sa isang punto, habang ang panahon at búhay ay kagila-gilalas na nagdaan sa kaniya at iniwan siya. Sa wakas, naabot ng kaniyang anino ang tuktok at mabilis na bumagsak doon.
. . . . . .Unang sumilay sa kaniyang paningin ang kasalungat na bunganga ng gulód, na asul at malamig, sa antas ng panghapong araw. Isang puting simbahan ang bumungad sa tanawin, nang pasalungat at parang mga pigura sa panaginip, pagdaka’y sinundan ng mga tuktok ng bahay, pula at lungting kupas at olibong bahagyang nakakubli sa mga sumupling na roble at olmo. Tatlong álamo ang nagpakislap ng mga dahon laban sa abuhing pader na bilad sa araw na nagpakiling sa mga punongkahoy na peras at mansanas sa maringal na babasaging pink at puti; at bagaman walang hangin sa lambak ay halos bumaluktot sa tahimik, di-mapapalagáng hatak ng Abril ang kanilang mga sanga, pagdaka’y huminto at tumuwid muli maliban sa pinilakang ulop ng walang humpay, walang takas na mga dahon. Nahigit ang lambak sa ilalim niya, at ang kaniyang anino, na sumulpot sa malayo, ay bumalatay doon nang tahimik at malaki. Kung saan-saan nanimbang nang alanganin ang hibla ng usok mula sa tsimenea. Humimbing ang nayon, na nagkumot ng kapayapaan at tahimik sa ilalim ng panggabing araw, na waring natulog ito nang isang siglo; naghihintay, na animo’y taglay ang pukyutan ng tuwa at lungkot, sa wakas ng panahon.
. . . . . .Mula sa gulód, ang lambak ay walang tinag na mosayko ng punongkahoy at bahay; matatanaw sa gulód ang maaliwalas na tigang na lupaing tinigmak ng ulan ng tagsibol at winasak ng mga paa ng kabayo at baka, walang tumpok ng abo ng taglamig at kinakalawang na mga lata, walang malalamlam na bakod na natatakpan ng mga gulanit na kabaliwan ng mga ipinaskil na kalibugan at anunsiyo. Wala roong pahiwatig ng pagsisikap, ng mga pagód na banidad, ng ambisyon at pagnanasa, ng natutuyong laway ng relihiyosong kontrobersiya; hindi niya makita na ang kahanga-hangang kapayakan ng mga haligi ng mga hukuman ay pumusyaw at namantsahan ng karaniwang tabako. Sa lambak ay walang pagkilos maliban sa manipis, paikid na usok at tagos sa pusòng halina ng mga álamo, walang tunog maliban sa tantiyadong mahinang alingawngaw ng maso. Ang mabagal, walang datíng na medyokridad ng kaniyang mukha ay pinapangit ng panloob na impulso: ang kahanga-hangang pangangapa ng kaniyang isip. Bumalatay ang dambuhalang anino niya na parang masamang pangitain sa simbahan, at sa isang saglit ay halos magagap niya ang banyaga sa kaniya, ngunit mailap sa kaniya; at dahil walang kamalay-malay na may kung anong gigiba sa mga hadlang ng kaniyang isip at kakausap sa kaniya, wala siyang kamuwang-muwang na iniiwasan siya. Kabuntot niya ang malupit na paggawa sa pamamagitan ng kaniyang mga kamay, ang tunggalian laban sa mga puwersa ng kalikasan magkaroon lamang ng tinapay at damit at pook na matutulugan, ang tagumpay na matatamo kapalit ng mga himaymay ng katawan at biláng na araw ng kaniyang pag-iral; sa harapan niya’y nakabalatay ang nayon na naging tahanan niya, ang arawang trabahador; at lampas dito ay naghihintay ang panibagong araw ng pagkayod upang magkatinapay at magkadamit at magkaroon ng matutulugan. Sa ganitong paraan niya nilutas ang nakagugulapay na kawalang-halaga ng kaniyang kapalaran, sa pamamagitan ng isip na mahirap mabagabag ng malalabong atas ng kabutihang-asal at paniniwala, natauhan sa wakas dulot ng mahina, malambot na puwersa ng tagsibol sa lambak ng takipsilim.
. . . . . .Tahimik na sumisid ang araw sa likidong lungti ng kanluran at kisapmatang naging anino ang lambak. At habang siya ay pinalalaya ng araw, siya na namuhay at kumayod sa araw, biglang pumayapa ang kaniyang isip na bumalisa sa kaniya sa unang pagkakataon. Dito, sa takipsilim, ang mga nimpa at fawno ay baká magkagulo sa nakatutulig na paghihip sa mga pipa, sa kumakatal at tumataginting na mga símbalo sa mabilis, bulkanikong paghupa sa ilalim ng mataas, malamig na bituin. * * * Naroon sa likuran niya ang walang tinag na lagablab ng dapithapon, at sa harapan niya ay naroon ang kasalungat na bunganga ng lambak sa ibabaw ng nagbabagong kalangitan. Sa ilang sandali ay tumindig siya sa isang panganorin at tumitig pagkaraan sa kabilang panig, lampas sa ibabaw ng mundo ng walang katapusang pagtatrabaho at balisang pagtulog; dalisay, di-magagalaw; at nilimot, para sa espasyo, na siya ay dapat magbalik. * * * Marahan siyang bumaba sa buról.
Alimbúkad: Boundless imagination for humanity. Photo by Nandhu Kumar. No to Chinese occupation of any part of the Philippines. No to Chinese interference in Philippine affairs. No to Chinese spies and sleepers in the Philippines. Yes to freedom. Yes to sovereignty. Yes to Filipino.
Inay, hindi ako makahábi;
Ginapì ako ni Aphrodite
Upang panabikan ang babae.
Alimbúkad: World poetry translation project in solidarity with Filipino National Language Month.
Magdamag na pag-ulan ang pumasok sa aking silid.
Bumaba ang mga ulap upang magsilang ng anghel—
taglay ang diwa ng robotikong artipisyo at buhangin.
Nang dumilat ang anghel,
sanlibong ilog ang nag-aklas sa mga higanteng dam,
na tila masaklap na pagbibiro ng salot at tagsalat.
Unti-unting kumampay ang kaniyang mga pakpak,
namuo pagkaraan ang ipuipo at kumulog-kumidlat,
at nang siya ay umiyak nang umiyak, ang bagyo
ay isang pangulong nagkakamot ng ulo at naghahasik
ng nakalalangong digmaan laban sa sangkatauhan
sa ngalan ng aniya ay labis na pag-ibig sa watawat.
Umapaw ang mga kalansay sa aking silid, umapaw—
waring pinipilit ako na lumikha pa ng mga bagong silid.
Alimbúkad: Poetry challenge for a better tomorrow. Photo by Ricky Kharawala @ unsplash.com
Tanging sa halimuyak
Ako ngayon nag-iisip—mga samyo ng tuyong dahon,
At dawag ng pakô, at ilahas na buto ng karot,
At pitak ng mustasa sa bukid;
Ang mga amoy na umaahon
Kapag nasugatan ng pála ang ugat ng punongkahoy,
Rosas, groseya, sampinit, o gota,
Ruybarbo o kintsay;
Gayundin sa amoy ng usok
Na dumadaloy mula sa pinagsisigâan
Ng patay, ng basura, ng mapanganib
At lahat ng pinagbabanyuhay na katamisan.
Sapat nang
Sumamyô, durugin ang itim na lupa,
Habang inaawit muli ng robin
Ang malulungkot na himig sa natutuwang Taglagas.
Alimbúkad: World poetry translation project in celebration of global Filipino. Photo by Autumn Mott Rodeheaver @ unsplash.com
Kapag tinanong ng isang totoy kung ano ang pangalan mo, huwag mo itong ibigay. Bibigkasin niya ito pabalik sa iyo sa tinig na gaya ng graba at pulút, at pananabikan mo ang kaniyang magagaspang at matatamis na kamay. Ngunit hindi ka isang dalagitang nagtitindig ng kaniyang bahay mula sa mga patpat; isa kang moog, sutíl, malakas. Huwag ibigay ang mga susi ng kaharian sa sinumang hindi naman hari.
Alimbúkad: Boundless poetry imagination. Photo by Silas Köhler @ unsplash.com
Malimit kong madamang mag-isa sa piling ng mga tao,
Humahaba ang mga araw at lumalalim ang mga gabi ko.
Kapag mag-isa akong nagninilay,
Bawat maisip ko’y nagiging matalik na kaibigan.
Maninilaw kahit ang mga dahon ng nag-iisang punò
Kapag pinagkaitan ng kalinga at napabayaan sa malayo.
Huwag nawang mag-isa ang leon kung saan,
Habang ito’y hari o sultan ng kagubatan.
Hindi kukulo ang tubig sa takuri kung walang apoy.
Mabibigong makalipad sa tuktok ng bundok ang ibon
Kung iisa lámang ang angking pakpak.
Alimbúkad: World Poetry Solidarity for Humanity. Photo by Casey Horner @unsplash.com
Tsinelas sa gilid ng pintuan ang naghihintay marahil sa iyong anino. Isang tasa ng umaasóng kape ang panahon na waring kausap ng naulilang gitara si Fernando o si Mauro, na may halimuyak ng taberna ang alaala ngunit may lawak ng lupalop ang pananabik. Lumilipad ang mga papel, at ang mga nota’y hindi makaliligtas sa matatalas ang pandinig. Ang gabi’y hindi laan sa kabiyak; ang gabi’y paghahanap sa pambihirang tunog na nakababagabag at kumikilapsaw sa puso. Sa loob ng kapilya, ano ang umaalunignig? Maaaring bugso ng malamig na simoy o tikatik ng ulan. Parang magaspang na tunog ng gramopono, ang musika ay sinasaliwan din ng mga lagitik ng nayapakang siit o sitsit ng kuliglig, at likás lámang. Kung hindi’y ang inaasahang masagap sa kinukuyumos na matatandang pahina ang bibitin sa pinilakang kilay at lumalapad na noo. May laud na giniginaw sa makulimlim na silid. At hindi naiwasang ibulalas ng sandali: “Julian, ikaw ba iyan?” Naglaho ang iyong tsinelas, ngunit dumadalaw sa guniguning silid ang ritmo ng mga kaluskos sa sahig.
Alimbúkad: Boundless poetry imagination for humanity. Photo by Sudhith Xavier
Higit na malawak sa langit—ang utak—
Sapagkat—tipunin nang magkakatabi—
Ang isa’y magiging bahagi ng iba
nang madali’t—ikaw— ang siyang katabi—
Higit na malalim sa dagat ang utak—
Sapagkat—hawakan—nang bughaw sa bughaw—
Hihiguping ganap ng isa ang iba—
Gaya ng espongha—Baldeng—umaapaw—
Sadya ngang katimbang ng Diyos ang Utak—
Kapag kinilatis—nang Libra por Libra—
At magtatagis nga—sakali’t maganap—
Ay para bang Pantig sa Tunog na damá—
Alimbúkad: No to Chinese occupation of the West Philippine Sea. No to Chinese military aggression. No to Chinese interference in Philippine affairs. Yes to sovereignty. Yes to freedom. Yes to Filipino.
I
Mga ibong pilak, ang Tula
ay dumudukal ng teorya sa sariling paglipad.
Filomela ng nagbanyuhay na bughaw,
sukát na heometra
ang Tula na nagninilay sa sarili nito
gaya ng bilog na nagninilay ng sentro
gaya ng rayos na nagninilay sa bilog
ang kristalinang fulkro ng paggalaw.
II
Ginagaya ng ibon ang sarili sa bawat paglipad
ang rurok ng garing na ang nakayayanig
na pagkabalisa ang arbitro
sa mga puwersa ng linya ng paggalaw.
Nagiging ibon ang ibon sa paglipad,
ang salamin ng sarili, ang tigulang
na orbit
na umaabang sa Panahon.
III
Mapagtimpi, ang Tula ay isinasantabi ang sarili.
Leopardong pinagninilayan ang sarili sa paglundag,
ano ang mangyayari sa biktima, ulop ng tunog,
mailap
na usa ng mga pandama?
Ang Tula ay nagpapanukala sa sarili: ang sistema
ng mababagsik na hatag,
ang ebolusyon ng mga pigura laban sa hanging
ahedres ng mga bituin. Hunyango ng panununog
na naghahamon, nananatiling malayong masaktan,
lumulubog ang araw sa sentro nito.
IV
At paano ito nagaganap? Anong teorya
ang gumagabay sa mga espasyo ng sariling paglipad?
Anong balastro ang pumipigil dito? Anong bigat
ang kumukurba sa tensiyon ng paghinga?
Sitara ng wika, paano nakikinig ang isang tao?
Hinubog sa ginto, gaya ng nakikita natin,
nasa proporsiyon nito ang Kaisipan.
V
Masdan: nabiyak sa dalawa
ang mahanging pagsasanib ng paggalaw
na namamahingang baylarina. Akrobata,
pag-iral ng madaling paglipad,
plenilunyong prinsesa ng kaharian
ng mga lambong ng pamilihan: Simoy.
Saan nag-ugat ang impulsong humahatak sa kaniya,
na mapagmataas, sa panandaliang pangako?
Hindi tulad ng ibon
na umaayon sa kalikasan
bagkus ito’y bathala
contra naturam sa pag-imbulog.
VI
Gayon ang Tula. Sa larang ng ekilibriyong
eliseo na pinapangarap nito
ay lumalawig ang lahat dahil sa angking husay.
Ang maliksing atletang may bagwis
ay nakatuon sa trapeseo ng abentura.
Hindi isinasaharaya ng mga ibon ang sarili nila.
Pinagninilayan ng Tula ang lahat bago maganap.
Sinusundan nito ang yugto ng walang hanggang
astronomiya at doon nagiging mga balbuning Oryon.
Kumbaga, siya mismo ang arbitro at hukom,
si Lusbel na lumundag pabulusok sa kailaliman,
malaya,
sa harapan ng dakilang hari
ang haring mababa kaysa dakila.
Alimbúkad: World Poetry Marathon for Humanity. Photo by Gaston Roulstone
Isinukong watawat ang aking noo
Hinihila kita kapag ako’y nalulumbay
Sa malalamig na lansangan
Ang madidilim na silid
Ay humihiyaw ng pagdurusa
Hindi ko bibitiwan
Ang mga kamay mong masalimuot magaan
Na isinilang sa umitim na salamin ng sarili ko
Lahat ay perpekto
Lahat ay lalong nawawalang saysay
Kaysa búhay
Hukayin ang lupa sa ilalim ng iyong anino
Ang saplot ng tubig na malapit sa dibdib mo
Na makalulubog ako
Gaya ng bato
Alimbúkad: Boundless poetry imagination for humanity. Photo by Dương Hữu @ unsplash.com
Matang nakatayo matang nakahiga matang nakaupo
Bakit maglalandas sa mga bakurang yari sa mga balustre
habang ang hagdan ay lumalambot
gaya ng mga bagong silang na sanggol
gaya ng mga zouave na nawalan ng bayan dahil sa sapatos
Bakit itataas ang kamay tungo sa langit
gayong ang langit ay nalunod nang mag-isa
nang walang dahilan
upang palampasin ang oras at pahabain ang balbas nito
Bakit umuupo ang mata ko bago matulog
dahil ang mga síya ay nagpapahirap sa mga buriko
at nababali ang mga lapis sa di-inaasahang paraan
sa buong panahon
maliban sa mga araw na maunos
kapag nabasag sila sa pagiging mga zigzag
at maniyebeng mga araw
kapag pinagpunit-punit nila ang kanilang mga suweter
Ngunit ang mga espektakulo ang mga kupasing espektakulo’y
umaawit ng mga awit habang nagdadamo para sa mga pusa
Sumusunod sa prusisyon ang mga pusa
dala-dala ang mga watawat
mga watawat at bandila
Tumatawid ang buntot ng isda sa tumitibok na puso
lumalaguklok ang lalamunang ginagaya ang taog ng dagat
at umiikot-ikot ang isda doon sa bentilador
Mayroon ding mga kamay
mahahaba puting kamay na may mga kuko ng sariwang taniman
at mga bukó ng hamog
sumasayaw na mga pilik na naghahanap ng mga paruparo
nalulungkot dahil ang araw ay nagkamali sa mga hagdan
Mayroon ding mga kasariang sariwa gaya ng umaagos na tubig
na lumulundag at bumabagsak sa lambak
dahil napukaw sila ng araw
Wala silang balbas ngunit taglay ang malilinaw na mata
at hinahabol nila ang mga tutubi
nang walang pakialam sa sasabihin ng mga tao
Alimbúkad: Pure poetry imagination for humanity. Photo Shannon Pitter @ unsplash.com
Oo, alam ko: tanging ang masayang tao
ang naiibigan. Ang kaniyang tinig
ay masarap pakinggan. Mukha niya’y guwapo.
Ang nalumpong punongkahoy sa bakuran
ay nagpapakitang tigang ang lupa, ngunit
inaabuso ito ng mga nagdaraan dahil lumpo,
at nararapat lamang.
Lingid sa paningin ang mga lungting bangka
at sayaw ng layag na pumapagaspas.
Tanging nakikita ko roon ang mga punit
na lambat ng mga mangingisda.
Bakit itinatala ko lámang
na ang nayon ng babaeng edad apatnapu
ay hukot na naglalakad?
Ang mga súso ng mga dalaginding
ay maligamgam pa rin gaya noon.
Sa aking pagtula, ang isang tugma
ay waring halos nakaiinsulto sa akin.
Nagtatagisan sa kalooban ko
ang galak sa punong mansanas na lumalago
at ang suklam sa mga talumpati ng pintor.
Ngunit tanging ang ikalawa
ang humahatak sa aking nupo sa eskritoryo.
Alimbúkad: Boundless poetry imagination for humanity. Photo by Dariusz Sankowski @ unsplash.com
Tuwing gabi
ang parehong punò
ay naghihintay sa landas
ng parehong kawan ng mga pipit.
Alimbúkad: World Poetry Marathon for Humanity. Photo by Patrick Hendry @ unsplash.com
Bumaba ako mula sa madaling-araw,
ako ang instinto at deliryo,
ang silakbo ng mga panaginip
na naglaho sa pagkabagay,
ang nahihimbing na katahimikan
sa dagat ng pagsisimula,
ang liwanag ng gabing
lumulunod sa iyong dugo.
Halika, tawirin
ang mga siglo ng liwanag,
ilapit sa akin ang tamis ng iyong dila,
ang mga talutot at apoy na sumisiklab,
ang mga mariposang tumatakas sa ulop
at alingawngaw,
ang karimlan ng kagubatang
naghihintay sa nagbubunyag na talà.
Lumapit
ngunit huwag maging lapastangan
umiwas kahit bumulong
mahihipo mo ang kailaliman sa loob ko,
at naroon sa pusod ang mga pangamba ko.
Bawat panganorin ay nagtataglay ng liwayway.
Bawat hiwaga ay mga ugat ng pinagmulan.
Ako ang hangin at bato
ang malamig, puting álong umaagnas sa katiyakan,
ang halimuyak ng pulut at mansanas,
ang namumukadkad at malusog na langit ng buwan
at ang kalat-kalat na mga bituin
sa lupain ng mga pangarap.
Halika, masdan ang karimlan
sa aking mga mata
at marahang lagukin
ang hiwaga sa aking buhok,
ang hubad na dunong ng aking labì,
titigan ang hubog ng aking katawan
ngunit huwag hawiin ang lambong
ng aking pag-iisa nang walang alaala.
________
*Ayon sa katutubong Mapuche ng Chile, ang Tuwin Malen ay maalamat na diwata na naninirahan sa mga lawa at nang-aakit sa mga lalaki na pagkaraan ay tatangayin nang bigla upang mamuhay sa nasasakupan nito.
Alimbúkad: Imagining poetry across borders. Photo by Roberto Nickson @ unsplash.com
Nanalamin ako at kagyat nakita na hindi ako ang hulagway. Hindi iyon ang aking mukha. Iyon ay mula sa kung sinong nagkukunwang ako. O marahil, siya ay kung sinong nagkukunwang ibang tao. Ngunit ang mukha ay hindi ko mukha. Hindi iyon ang aking mukha. Hindi iyon ang mukha ko nang isilang ako, o ang mukhang tataglayin ko hanggang hukay. Gayunman ang mukha ay tumingin sa akin na tila kilala ako. Pumakò sa akin ang kaniyang mga mata. Tumatagos. Ngunit hindi iyon ang aking mga mata. Mula ang mga mata sa kung sinong tao. Itim ang mga mata. Isang batang babae ang nagsabi sa akin na asul ang kaniyang mga mata. Iyon ang kaniyang sinabi. Nanirahan siya malapit sa Fulham Broadway. Ni hindi ako nagtungo doon. May silid ako sa St John’s Wood High Street noón. Malimit kaming magkita sa Shepherd’s Bush Green. Nalimot ko na ang kaniyang pangalan. Maaaring siya si Lucy o si Lisa. Ngunit nakalipas na ang lahat ng iyan. Hindi naman niya ako makikilala ngayon. Binago ko na ang pagmumukha.
Alimbúkad: World Literature Solidarity Marathon for Humanity. Photo by Yulia Pantiukhina @ unsplash.com
Gaano ba dapat katagal mabuhay ang tao?
Mabubuhay ba siya nang sanlibo o isang araw?
Isang linggo, o ilang siglo?
Gaano katagal niyang gugugulin ang pagyao?
Ano ang ibig sabihin ng “walang hanggan?”
Nalunod ako sa ganitong mga pagninilay,
kayâ sinikap ko na linawin ang mga bagay.
Sumangguni ako sa matatalinong saserdote,
hinintay silang matapos ang kanilang mga ritwal,
at tinitigan nang maigi ang kanilang mga lakad
tuwing dumadalaw sa Diyos at Diyablo.
Nabato sila sa aking mga tanong.
Sa panig nila’y kakaunti lámang ang alam nila;
hindi sila makaigpaw sa pagiging administrador.
Tinanggap ako ng mga mediko
nang maisingit sa mga konsultasyon,
habang tangan nila ang panistis,
tigmak sa aureomisina,
at napakaabalá bawat araw.
Natutunugan ko mula sa kanilang sinasabi
na ang problema ay ang sumusunod:
Hindi iyon hinggil sa pagkamatay ng mikrobyo
dahil nalilipol iyon nang tone-tonelada—
bagkus sa kakaunti na nakaligtas
na nagpamalas ng kalisyahan.
Iniwan nila ako nang nagigitla
kayâ sumangguni ako sa mga sepulturero.
Nagtungo ako sa mga ilog na pinagsisilaban nila
ng mga dambuhalang pintadong bangkay,
maliliit na patpating katawan,
mga nakabihis emperador
ng malalagim na sumpa,
mga babaeng nalagas nang kisapmata
sanhi ng daluyong ng kolera.
Naroon ang pampang ng patay
at ng mga abuhing espesyalista.
Nang magkaroon ako ng pagkakataon
ay pinukol ko sila ng matitinding tanong,
at nag-alok naman silang sunugin ako:
Iyon lámang ang lubos nilang nalalaman.
Sa bayan ko, ang mga sepulturero’y
tumugon sa akin, pagkaraang tumagay:
‘Maghanap ka ng mabuting babae—
at tigilan mo na iyang kabulastugan.’
Nakita ko kung gaano kasaya ang mga tao.
Umawit sila habang nagtatagay ng alak,
para sa kalusugan at kamatayan.
Mukha silang mga bigating hindot.
Umuwi ako ng bahay, at ganap na tigulang
makalipas tawirin ang daigdig.
Ngayon ay wala na akong inuusisang tao.
Ngunit kakaunti na ang aking alam bawat araw.
Alimbúkad: World Poetry Translation Project Marathon for Humanity. Photo by Ümit Bulut @ unsplash.com
Kung naririto si Shiva,
ipahihiram marahil niya
ang kaniyang tatlong mata
at matatanaw
ng mga barko’t biyahero
ang Olakkannesvara
sa ating pantalan
sa loob ng kalooban;
Walang sinumang maliligaw.
Maiiwasan natin ang sakuna
mula sa mga bahura o bato
o mauunahan ang bagyo
laban sa balak nitong bayó.
Hihipan ng mga tanod
na nakadikit sa mga pader
ang mga pakakak
at mapupukaw ang bayan;
at lalagablab ang apoy,
matutupok ang mga bulok.
At gaya ng dapat asahan,
mapahihinto ang simoy
ng pananakop o pandemya
bumunsod man ito mula sa Tsina.
[1839 lithograph of a structural temple on top of a cave temple in Mamallapuram, Tamil Nadu India, Wikimedia Commons].
Habang naghahanda ng agahan, isipin ang iba
. . . .(huwag kalimutan ang pagkain ng kalapati).
Habang sumasabak sa mga digma, isipin ang iba
. . . .(huwag kalimutan ang nakikibaka sa kapayapaan).
Habang nagbabayad ng singil sa tubig, isipin ang iba
. . . .(sila na malimit kinakandili ng mga ulap).
Habang papauwi sa iyong bahay, isipin ang iba
. . . .(huwag kalimutan ang mga tao sa mga kampo).
Habang nakahiga at nagbibilang ng tala, isipin ang iba
. . . .(sila na walang pook na matutulugan).
Habang nananalinghaga sa sarili, isipin ang iba
. . . .(sila na nawalan ng karapatang makapagsalita).
Habang iniisip ang iba sa malayo, isipin ang sarili
. . . .(sabihin: kung ako lámang ay tanglaw sa karimlan).
Alimbúkad: World Poetry Marathon for Humanity. Photo by Sujeeth Potla
Ang sinag ng tag-araw
ay pumaling sa mapagdudang punongkahoy,
bagaman binabagtas ko ang lambak ng anino.
Hinigop nito ang hangin
at hinanap-hanap ako.
Nagsalita ang damo.
Dinig ko ang damuhang humihimig maghapon.
Di ako takot sa masama’t walang masamang
kinasisindakan.
Ang mga dahon ay humahaba
at inaabot ang aking dinaraanan.
Napunit ang kalangitan.
Lumaylay ito at huminga sa aking mukha
sa harap ng mga kaaway ko, kaaway ko.
Ang daigdig ay hitik sa mga kaaway.
Wala nang ligtas na pook.
Alimbúkad: World poetry solidarity for humanity. Photo by Casey Botticello @ unsplash.com
