Ang mariposa sa rosal ay lumikwad-likwad,
. . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . .nakihapon sa punongkahoy;
inaasam wari ang sanlibong gabi’t
. . . . . . . . .. . . . . . . . .huni ng mga plawta ang panaginip.
Tumatalaytay sa bahagharing salamisim,
. . . . . . . . .. .. . . . . . . . . .estrelya ang mga pakpak na kumikisap—
binubuksan ang lihim na pusod ng bangin.
Noong natutulog siya
ang bánoy
ay bumulusok
na patay
sa kaniyang higaan
noong natutulog siya
ang kalapati’y
humapon
sa kaniyang kanang
kamay
Ang bánoy
ay itinilapon sa bangin
ng kaniyang duguang
mga daliri
ang kalapati’y
pinipiga at inihahagis
ng kaniyang duguang
mga daliri tungo
sa bákol
Noong nagising siya
ang bánoy
ay nakatindig
nang tuwid
sa kaniyang higaan
noong nagising siya
ang patalim
ay pinutol
ang kaniyang kanang
kamay
Umuulan . . . Ngunit nalulungkot akong sabihin: Iyon ang bahay, ang malaki, napakalaking bahay. Hungkag iyon. Wala ni isang bintana, at may mga balkonahe at malaking tsimenea. Isang batang babae ang nakaupo roon, ang batang walang mga mata, at tangan ang bulaklak na kahalili ng kaniyang tinig. Tanong niya:
—Shay, ano ba ang pinupukpok mo ngayon, sa buong araw?
—Ay, wala. . . wala. Nakikipag-usap ako kay Homer.
—Ano, si Homer, ang makata?
—Oo, si Homer na makata, at sa isa pang Homer, siyang mula sa Voskopojë, na gumugol ng buong buhay sa mga punongkahoy, at tila ba isang ibon, ngunit kilala bilang ‘tao ng taytay’ sa mga kapitbahayang malapit sa lawa.
Sumisipol sa liwayway ang malamig na hangin
na tangay ang mga ulop ng ilog, sakâ dumilim.
Nagtago ang mga bibe sa karatig na pulô;
sa tigmak na sanga, mga layanglayang ay nupò.
Sina Huang at Qi sa wakas ay lumiban sa Han ;
di nakipagkita sina Chaofu at Xu You kay Yao .
Natitira sa kubol ko ang isang basong alak;
mabuti’t nakaraos sa maginaw na magdamag.
hindi ka na giniginaw
hindi nagugutom o nauuhaw
naibigan mo ang búhay
hindi kailanman naligaw sa paglalakbay
nahihiga ako rito, naririnig ang tiyád mo
palabás kapag gabi, hinuhubaran
ang ilog at
ang tubig ay itinatabi sa iyong katawan
Katulad mo, mahal ko
ang pag-ibig, ang búhay, ang halimuyak
ng mumunting bagay, ang bughaw
na tanawin ng mga araw ng Enero.
At kumukulo ang aking dugo,
at ako’y napapahalakhak sa pamamagitan
ng mga matang batid ang búko ng mga luha.
Nananalig akong marikit pa rin ang mundo;
gaya ng tinapay, ang panulaa’y para sa lahat.
At ang mga ugat ko’y hindi magwawakas
sa akin, bagkus sa mga lingid na dugo
nilang nakikibaka para sa búhay,
pag-ibig,
mumunting bagay,
tanawin at tinapay,
ang panulaan para sa lahat ng nilalang.
Sapagkat hindi na ito maibabalik,
hindi ko malilimot ang araw na ito.
Umahon ang araw sa silangan at lumubog sa kanluran,
at inihabilin sa mga bituin ang kalangitan
at sa sasakyang pangkalawakang mag-isang lumulutang.
Nagwika ang radyo, at umawit palagós sa bukás na bintana,
mula sa likuran ng walang kamatayang mapupulang santan.
Sa pamamagitan ng gunting, hinamig ng isang babae
ang ilang kumpol ng duhat
at dinala sa loob ng kusina.
Doon sa bakuran, sa ganap na oras ng panggabing balita,
isang bata ang nakaluhod sa tabi ng kaniyang iskuter
at lugod na lugod sa pagpapasiklab na isparkplag.
Nakita ko ang pinakamalaking punongkahoy
na hitik sa mga bungang saleng na di-maabót;
nakita ko ang malaking simbahang nakabukás
ang bukanang pinto’t lahat ng naglalakad sa labás
ay maputla at malakas at handang mamatay;
nakita ko ang babaeng nakangiti at de-pulbo
na nakipagsugal upang subukin ang suwerte
at nasaksihang siya’y natalo rin sa bandang huli.
Isang bílog ang iginuhit paikot sa mga ito
at walang sinuman ang makahahakbang dito.
. . . . . . .Nahihindik ako
sa mga patay na dahon
sa parang
na tigmak sa hamog.
Matutulog ako.
Kung hindi ako pupukawin,
iiwan ko sa tabi mo
ang malamig kong puso.
. . . . . . .“Ano ang tunog na iyan
mula sa malayo?”
“Pag-ibig.
Ang simoy sa salaming bintana,
Mahal ko!”
. . . . . . .Isinuot ko
sa iyong bilugang leeg
ang mga hiyas ng madaling-araw.
Bakit mo ako iniwan
sa landas na ito?
Kapag nagtungo ka sa napakalayo,
umiiiyak ang aking ibon,
at ang lungting ubasan
ay magkakait ng alak.
. . . . . . .“Ano ang tunog na iyan
mula sa malayo?”
“Pag-ibig.
Ang simoy sa salaming bintana,
Mahal ko!”
. . . . . . .Hindi mo mababatid,
espinghe ng niyebe,
kung gaano kita minahal
sa mga madaling-araw
na bumubuhos ang ulan
at nawawarat ang pugad
sa tuyot na sanga.
. . . . . . .“Ano ang tunog na iyan
mula sa malayo?”
“Pag-ibig.
Ang simoy sa salaming bintana,
Mahal ko!”
Nang lumapit siya sa kama, kusang nakalas ang buhol sa aking damit;
lumaylay ang baro ko sa may baywang, at napigil lámang ng bigkis
ng maluwag na sinturon. Iyon lamang ang natatandaan ko, kaibigan.
Ngunit nang ikulong niya ako sa kaniyang mga bisig, hindi ko maalaala
Kung sino siya, o kung sino ako, o kung anuman ang aming ginawa.
alinlangan
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . …………………..anino
walang alinlangan
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ………………sa anino
sa alinlangan
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. walang anino
walang alinlangang
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . … oras ng anino
oras ng alinlangan
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . walang anino
walang anino . . . . . . . . . . . . . . ng alinlangan
anino
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ……………….alinlangan
walang anino
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ……….. sa alinlangan
sa anino
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..walang alinlangan
oras ng anino’y
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..walang alinlangan
walang anino
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ang oras ng alinlangan
walang alinlangan . . . . . . . . . .ng mga anino
walang alinlangang
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ……. . . . . …………..anino
sa anino . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . …alinlangan
sa alinlangan
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ……………walang anino
oras ng alinlanga’y
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ……………walang anino
oras ng alinlanga’y
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ……walang alinlangan
oras ng anino
ng anino . . . . . . . . . . . . . . . . . walang alinlangan
Agaw-buhay ang takipsilim
gaya ng munting apoy na nauupos sa bahay.
Doon, sa tuktok ng mga bundok,
iilang gatong na lámang ang natitira.
At ang bakling punongkahoy sa puting daan
ay paluluhain ka dahil sa pagmamahal.
Dalawang sanga sa warát na bungéd, at isang
dahong itim at kuluntoy sa bawat sanga!
Umiiyak ka? Sa mga gintong álamo sa malayo
ay naghihintay sa iyo ang anino ng pag-ibig.
Lumukob sa nayon ang dumadagudog na bagyo. Sinalakay ng mga batong umaalulong ang mga gasalakót na lawa at ang napinsalang isda ay gumapang sa himpilan ng mga ermitanyo. Walang saklolong dumating doon at sumambulat ang atungal ng mga megalosawro sa magkabilang panig at ang mga kabute’y nanahimik sa mga aktuwal na pangyayaring lumulutang sa prusisyon ng kasal ng mga buntong-hininga ng kabataang planeta. Pagkaraan, hindi na muling naibalik ang dati. Nabigong umiral ang kapanatagan bilang tunay na entidad. Pinigil ng mga kamelyo ang disaster. Namukadkad ang mga templo ng mga bangkay. Ilang kalapati ang nagpapagál dahil ang sápal ng lawa ay lumikha ng kanal sa pinakamakipot na yugto ng kanilang paglagos sa laksang panlilibak na niyurakan ng nababaliw na ingay ng mga ina at batang higit na mapayat sa mga kalansay ng paniki.
Nasa langit ang mga dambuhalang ulo ng ginto.
At ngayon, malayo sa akin ang sinakyang kabayo.
Dalawang ulit akong napaluhod at napaiyak
dahil sa labis na hapis at takot.
Sinusundan ako ng kamatayan.
Tiningala ko ang kalangitang pinaghaharian
ng aking gintong patalim na may reynang asul,
sakâ isinalaysay ang aking mga panaginip.
Para kay Emilio Prados (kasador ng mga ulap)
Ngumiti sa malayo
ang dagat:
Mga ngipin ng bulâ,
mga labì ng ulap.
“Ano ang tinda mo, dalagang
balisa’t lantad ang suso?”
“Ginoo, ang tubig-alat!”
“Ano iyang humalò, binatang
negro, sa iyong dugo?”
“Ginoo, ang tubig-alat!”
“Saan nagmula ang maalat
na luha, inang?”
“Iniluha ko, Ginoo, ang tubig-alat!”
“Puso, ano ang bukál
ng labis na kapaitan?”
“Naglatag ng mapaít
na balabal ang tubig-alat!”
Ngumiti sa malayo
ang dagat:
Mga ngipin ng bulâ,
mga labì ng ulap.
Tila templo ang bawat punongkahoy:
Abandonado, liblib na sinaunang templo,
Naghahanap ng katwiran para gumuho,
humapay ang edipisyo’t uga ang mga pinto.
Waring asetikong pari ang kalangitan:
Abuhin ang lawas, may pulang guhit sa noo,
Nakaupo nang yukod nang napakatagal.
Madarama ang mangkukulam kung saan:
Binarang niya ang kalangitan sa paligid,
At tinahi ang panahon sa kandungan ng gabi.
Ngayon, hindi na sasapit
ang takipsilim ni karimlan.
Hindi magwawakas ang gabi,
O sisilang ang madaling-araw.
Naghihintay ang langit na mabasag ang kulam:
Maputol ang tanikala ng katahimikan,
Lumaya sa wakas ang kandungan ng Panahon;
Na umalingawngaw ang pakakak,
Na kumalansing ang mga bitík,
Mapukaw ang diyosa mula sa pagkakahimbing,
Mapukaw ang dalaga at lambong ay hubarin.
1
Sayang
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .ang puwang
kung walang
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .mga nilalang
na gaya mo
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .na gaya ko—
nagsasanib,
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . naghihiwalay
sa kawalan,
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .umiikot,
walang laman.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . Sayang.
2
Ang kalawakan
ay pagkakamali
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .kung tayo
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .at tayo lámang
ang natitirá,
ang tumitirá
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .sa planeta
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .kahit buhangin
ang posibilidad
ng mga planeta.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Ang uniberso
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .ay pagkakamali
kung walang
ibang maláy
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .na taglay
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .ang kamalayan
ng tanikala
ng mga tanong,
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .at ang gunita
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .ay konstelasyon
ng tuldok
na walang
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .hangga’t
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .hanggahan.
3
Sa espasyong
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .ito,
kung ang hakbang
mo’y hakbang.ko,
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .ikaw
ay akong
mundong
sinliit
ng atomo.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Sa espasyong
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .ito
ang sarili
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .ang sarili
ang ikaw
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .ang ako.
4
Ang lawak
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .ang lalim
ang lapit
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .ang taas
ng puwang
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .ay ikaw
na nasa
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .aking loob.
5
Ang loob:
monotonong
simetriya
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .ng bagay
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .na bagay
sa lakas mo
na lakas ko.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Ang hulagway
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .at ang anino
sa tambalang
Urong-
Sulong.
Isa pa:
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .matematika
ng bato
. . . . . . . . . . ..pabulusok
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .sa banging
nagpapatalbog
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .ng tunog,
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .ang balaning
di-nakikita
ngunit
. . . . . . . . . . . . . . .gumagalaw
kung hindi
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .nagpapagalaw,
tawagin man
itong
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .sungayang
. . . . . . . . . . . . . . . . . . .salamangka.
Ngunit
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .rumirikit
kung sungkî
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .ang sukat
o sintunado
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .ang tugmâ.
Kahanga-hanga,
walang bait,
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . walang lohika
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .ngunit umiiral
na pananaginip
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .ang talim
at hiwaga.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Hiwatig waring
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .>>>>.nasa dulo
ng kawad—
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . lumalaylay
na taytay
. . . . . . . . . . . . . . . . ang bukás
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .na palad. . . .
6
Salamin
ng langit
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .ang bundok
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .o batis,
parang luha
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .na lihim
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .ng mata.
Ang dilim
. . . . . . . . . . . . . .na sumusuka
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .ng liwanag,
ang wala
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .na simula
at wakas
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .ng diwa.
I
Mga kaibigan, ikinalulungkot ko ang sinaunang wika
At mga antigong aklat.
Ikinalulungkot ko
Ang warak na mga salita, gaya ng lumang sapatos,
Ang mga parirala ng kalibugan, paninira, at panlalait.
Ikinalulungkot ko
Ang wakas ng kaisipan na nagbunga ng pagkalupig.
II
Maaalat ang tula sa ating mga bibig,
Maaalat ang tirintas ng mga babae,
At ang gabi, at ang lambong, at ang mga puwit.
Maaalat ang mga bagay na nasa harapan natin.
III
Bayan kong kawawa,
Binago mo ako sa kisapmata
Mulang makatang nagsusulat ukol sa pag-ibig at pananabik
Tungong makatang nagsusulat nang may tangang patalim.
IV
Dahil mabigat ang niloloob kaysa ating mga aklat
Ay marapat lámang na ikahiya ang ating mga tula!
V
Hindi kakatwa kung matalo man tayo sa digmaan:
Pinasok natin ito
Nang taglay ang lahat ng silanganing sining ng retorika
At kabayanihang ni hindi nakapatay ng isang niknik.
Pinasok natin ito
Nang taglay ang lohika ng mga tambol at rebab.
VI
Ang lihim ng ating trahedya
Ay nakatutulig ang ating sigaw kaysa ating mga tinig
At higit na matangkad sa atin ang sariling mga espada.
VII
Ang kalagayan
Ay malalagom sa isang kasabihan—
Isinuot natin ang sibilisadong balát
bilang panakip sa kaluluwang pagano.
VIII
Hindi matatamo ang tagumpay
Sa pamamagitan ng plawta at pipa!
IX
Ang improbisasyon natin ay nagsilang
Ng limampung libong bagong tent.
X
Huwag sumpain ang langit
Kung pinabayaan kayo,
Huwag sisihin ang pangyayari,
Dahil idinudulot ng Diyos ang tagumpay saanman niya naisin—
Ngunit wala kayong panday na makalilikha ng mga patalim.
XI
Kay sakit marinig ang mga balita sa umaga,
At masakit sa akin kapag narinig ang tahol.
XII
Hindi tumawid ang mga Hudyo sa ating hanggahan
Ngunit nagsigapang,
gaya ng mga hantik, sa pamamagitan ng ating kahihiyan.
XIII
Sa loob ng limang libong taon
Ay namuhay tayo sa malalim na lungga
At nagpahaba ng balbas, at lingid ang pananalapi,
At naging lagusan ng pulgas ang ating mga mata.
Mga kaibigan,
Buwagin ang mga pinto!
Hugasan ang pag-iisip, at labhan ang mga damit!
Mga kaibigan,
Subuking magbasa ng aklat,
O sumulat ng aklat,
Magtanim ng mga liham, granada, ubas,
Maglayag sa mga bansang maulop at maniyebe!
Walang nakakikilala sa inyo sa labas ng lungga.
Akala ng mga tao roon, kayo ay mga lobo.
XIV
Manhid ang ating balát sa mga pakikiramdam,
Nagrereklamo ang ating diwa sa pagkabangkarote,
Ang mga araw natin ay umiinog sa mga pagdalaw,
Paglalaro ng ahedres, at nakasanayang siyesta.
XV
Tayo ba “ang pinakamahusay na bansang nilikha”?
Ang mga lumigwak nating krudo sa disyerto
Ay makapagsisilbi bilang umaapoy na patalim . . .
Ngunit
Naging kahihiyan ito sa mga maharlika ng Quraish,
Naging kahihiyan ito sa timawa ng Awse at ng Nizar
Dahil ibinubuhos para yapakan ng mga aliping babae.
XVI
Nagsisitakbuhan tayo sa mga lansangan,
At ipit-ipit ng kilikili ang mga lubid.
Kay hihina nating mga karpintero!
Binabasag natin ang mga salamin at kandado.
Pumupuri tayo gaya ng mga palaka,
Sumusumpa tayo gaya ng mga palaka.
Ginagawa nating bayani ang mga unanò
At ang mga duwag ng mga Maharlika.
Nagtitindig tayo ng mga bayaning balyan . . .
Mga tambay,
Tayo’y umuupo sa loob ng mga masjid
Bumabása ng mga berso, o kumakatha ng kawikaan
At namamalimos ng tagumpay laban sa kaaway
Mula sa kamay ng Maykapal.
XVII
Kung sinuman ang magbibigay sa akin ng pahintulot—
Kung makakapanayam ko lamang ang Sultan,
Sasabihin ko sa kaniya: O panginoong Sultan,
Ang mababalasik mong aso’y pinunit ang damit ko.
Ang mga ahente mo’y malimit nakabuntot sa akin,
Nasa likuran ko ang kanilang mga mata,
Nasa likuran ko ang kanilang mga ilong,
Nasa likuran ko ang kanilang mga paa.
Tulad ng hindi matatakasang kapalaran,
Binubugbog nila sa tanong ang aking asawa,
At itinatala sa kanilang mga aklat
Ang mga pangalan ng aking mga kaibigan.
O panginoong Sultan,
Dahil dumulog ako sa mga piping pader ng iyong lungsod—
Dahil sinikap kong ibunyag ang pighati at ang kagipitan—
Pinagpapalo ako ng sapatos.
Pinilit ako ng mga kawal mong kainin ang aking sapatos!
XVIII
O panginoon,
Ang aking panginoong Sultan,
Dalawang ulit kang nabigo sa digmaan
Dahil walang dila ang kalahati ng buong sambayanan.
Ano ang silbi ng mga tao na wala namang dila?
Kalahati ng populasyon ng mga mamamayan
Ay sinusukol na gaya ng mga langgam at daga
Sa intramuros.
Kung pahihitulutan ako ng sinuman para makaraan
Sa mga kawal ng Sultan,
Sasabihin ko sa kaniya: Dalawang ulit kang bigo sa digmaan
Dahil bumukod ka nang malayo sa bawat kondisyon ng tao.
XIX
Kailangan natin ang napopoot na salinlahi.
Kailangan natin ang salinlahing lumilinang ng panganorin
At hinuhukay ang kasaysayan mula sa pinag-ugatan nito,
Hinahalukay ang kaisipan mula sa kailaliman—
Kailangan natin ang susunod na salinlahi
Na may naiibang tabas ng katangian
Na hindi nagpapalusot ng mga mali, hindi nagpapatawad,
Hindi yumuyukod
At hindi natututong magsinungaling.
Kailangan natin ang dambuhalang
Salinlahi
Ng mga paglisan.
XX
Mga anak,
Mulang Atlantiko hanggang Karagatang Indiyo,
Kayo ang lungtiang trigo:
Kayo ang salinlahi na lalagot sa mga tanikala,
Ang magwawakas nang lubos sa opyo sa mga utak
At papaslang sa mga ilusyon.
Mga anak, mga inosente pa kayo
At gaya ng hamog ay dalisay.
Huwag basahin ang hinggil sa aming bigong salinlahi.
Mga anak,
Bigo kami . . . walang saysay tulad ng butong pakwan,
Nabubulok gaya ng lumang sapatos.
Huwag basahin ang aming mga balita,
Huwag sambahin ang aming mga monumento,
Huwag tanggapin ang aming mga diwain.
Kami ang salinlahi ng trangkaso, sipilis,
At tuberkulosis.
Kami ang salinlahi ng mga impostor, mananayaw
Sa mga lubid.
Mga anak!
Ulan sa tagsibol, mga sibol ng pag-asa!
Kayo ang malulusog na butil sa aming tigang na búhay,
Ang salinlahing lulupig sa aming pagkalupig!
(1967)
Namamalirong ang tulay sa mga sasakyan; at ang bus na sinasakyan mo patungo sa aking guniguni ay nagkukubli ng mga pakò tinik niknik. Magtitinikling ang iyong tinig palabas, ala-Amy Winehouse, at ang ilaw ng paningin mo’y nakaligta ng pasintabi kung magsiyasat sa dalom ng mga budhi. Kanan, wala. Gitna, wala. Kaliwa, wala. Wala o Itim. Pakiramdam mo’y may talulot ng yelo ang pagkainip, at simbigat ng adwana ang maletang hila-hila. Bakit ibig mong marating ang karimlan, gayong makaiindak o makalalakad sa liwanag? Hindi lahat ay makapapasok dito, lalo kung ang haraya mo’y hindi kayang tumbasan ang kombinasyon ng mga titik sa makinilya. Nangangarap ka ng kakatwang abentura, subalit mahuhubad mo ba ang anino sa hulagway upang humarap sa akin nang buong tapang kahit nangangatal sa lamig? Kumain, sumiping, humimbing sapagkat búkas ay laós na ang palaisipan! Wala ritong purgatoryo para sa mga kaluluwang ligaw: mga kulang-palad na naghihintay ng regalong putomaya at salubong ng bandang kawayan. Ang mga linnawa sa lansangan ang lumilikha ng kani-kanilang sariling kadungayan. At ang kadungayan ay laberinto na ang bawat síko ay may sanlibong halimaw, at ang tatluhang sihà ng pagbagtas ay mapa tungo sa pulút o kalansay. Tandaan mo iyan, bago ka pumasok sa akin. Kung isa ka sa mga paslit na ang estetikong panlasa ay búl-ul na tumagay ng tapëy at pumulá ang labì sa sintetikong ngangà, hindi ka para sa akin. Humayo ka, at walang trubador na maghahatid sa iyo tungong Paraiso! Gayunman ay papalarin kang sambahin nang paiwaráng ng mga banyaga—na ang turing sa daigdig ay eksotiko peligroso sentimental—sakali’t makumbinsi mo sila na palakpakan ang mga salita.
1
Nabubuo ang langit
Sa tubig,
At isisilang ang anyo
Sa tubig,
At lalago ka sa tubig,
At malulunod
Sa luwalhati ng tubig.
2
Ang tubig
ay simbigat
ng krudo
sa disyerto,
o kung hindi’y
ituturing
na katwiran
ng mga watawat
para sa digma
at libingan
para sa lahat.
3
Numerong nakalista
. . . . . . . . . . .sa tubig ang boto
. . . . . . . . . . . . . .mula sa bagong poso,
ani matandang politiko.
At naniwala ka naman sa El Niño.
4
Ulan sa paningin ito—
nakalilinis
ng alikabok
ng utang at pagkatao.
Saka mo ibubulong:
Pakyu.
5
Tapayan ng milagro,
malalasing mo
ang libong panauhing
saksi sa kasal
ng pangako’t sumpa.
At sila’y mauuhaw
sanhi ng sumisipang
espiritu na taglay mo
at hahanapin ka muli.
6
Maliligo ang kotse,
Maliligo ang aso,
Maliligo ang hardin,
Ngunit sinisinok
Sa hangin
Ang mga lumang gripo.
7
Kapag nawala ka
sa kubeta,
magpapatayan sila
sa napkin papel dahon
o daliring umaamoy.
Itaga mo sa bato.
8
Bayarin ito at ang buwis ay binabayaran
ng dugo, sapagkat hindi sapat
ang iyong pawis. Binabayaran ang dam
at damdamin para iyo.
Binabayaran ang alkantarilya.
Binabayaran ang serbisyo’t pagawaing-bayan.
Binayaran ang tagas at ligwak at sayang.
At hindi manghihinayang sa iyo
Silang kumikita
at pumipiga ng pasensiya at pagtitipid.
9
Anak ng tubig,
ang bathala mo ay isa nang planeta,
o resort
o gitarista
na humihimig sa konsiyerto ng protesta.
Ngunit nasaan ka,
at napupuyat ang mga dram at timba?
10
Ano ang silbi ng kape
kung walang tubig?
Kailangang magdiyeta,
at iresiklo ang ihi o asin.
Sabihin ito sa Pangulo,
at sasagutin ka niya:
$%!*+0^@&#=$+@ mo!
11
Kung walang tubig,
ano ang pakukuluan?
. . . . .a. Ilog Pasig
. . . . .b. Lawa Laguna
. . . . .c. Look Maynila
. . . . .d. Ewan
12
Maghugas ng kamay
ay imposible
kung walang tubig.
Gayunman, may gatas
at pulut
at alak
at pabango
ang tunay
na may kapangyarihan.
Mali po ba,
mahal naming Senador?
13
Hindi dilaw
hindi pula
hindi berde
hindi bughaw
hindi kahel
hindi bahaghari
ang kulay
ng himagsikan.
Basahin
ang pahiwatig
sa tubig,
kung mayroon
mang tubig.
O maghintay
ng superbagyo
ng mga kamao.
14
Kung bakit gusto mong
magsuwiming
sa balong malalim
ay hindi isang guniguni.
Ang isang Juan
ay magiging sandaan,
at ang sandaan
ay magiging sanlibo
at ang sanlibo
ay magiging milyon
at ang milyon
ay magiging milyon-
milyong pangalang
sawang-sawa na
sa banta
na walang sungay
at latay.
Tumatambak
ang labada araw-araw,
ngunit ang politiko’y
naghihintay
ng resulta
ng sarbey
na maiilap ang patak.
15
Amin ka, ngunit hindi ka
aamin
na amin ka—
para ka sa lahat.
Amin ka, ngunit hindi ka
aamin
na amin ka
alinsunod sa nasasaad
sa kontrata at batas.
At itatanong mo:
Bathala ba kayo
na lumikha sa akin
at marunong umiyak?
. . . . . . .Nasa iyo ang aking puwesto, ang iyong puwesto ay nasa akin. Ngunit ito ang puwesto ng lahat ng tao. At hindi ako napabababà nila sa puwestong ito. Nakahihigit ako nang mag-isa—nakahihigit kung wala nang iba pa—nag-iisa ang katauhan. Gayundin, ako ay napararami nila sa Krus na nakatindig sa lugar na ito. Ang pagpaparaming ito nang hindi nababawasan ay nananatiling misteryo: ang Krus ay sumasalungat sa agos. At doon, marami ang umuurong sa harap ng Tao.
. . . . . . .Para sa iyo—paanong naging ganap ang Krus?
. . . . . . .Ngayon, hayaang maglakad tayo sa makikitid na baitang na tila ba tunel na naglalagos sa dingding. Silang naglakad sa dahilig ay huminto sa pook na kinaroroonan ng láha. Hinirang ang iyong katawan at isinilid sa libingan. Sa pamamagitan ng iyong katawan ay nagkaroon ka ng lugar sa mundo, ang papalabas na pook ng katawan na ipinagpalit mo para sa pook sa kalooban, at nagwika: “Kunin ninyong lahat ito at kainin.”
. . . . . . .Ang radyasyon ng gayong lugar sa kalooban ay kaugnay ng lahat ng papalabas na pook sa Mundo na dinaluhan ko sa peregrinasyon. Pinili mo ang lugar na ito ilang siglo na ang nakalilipas—ang pook na ibinigay mo ang iyong sarili at tinanggap ako.
Ang kaniyang matatabang hita
Ang kaniyang malalaking súso
Ang kaniyang mga balakang
Ang kaniyang mga puwit
Ang kaniyang mga bisig
Ang kaniyang mga binti
Ang kaniyang mga kamay
Ang kaniyang mga mata
Ang kaniyang mga pisngi
Ang kaniyang buhok
Ang kaniyang ilong
Ang kaniyang leeg
Ang kaniyang mga luha
ang mga planeta ang malapad na kortinang itinabing at ang aninag na langit
na nakatago sa likod ng rehas—
ang tinghoy at mga kampanilya ng mga kanaryo ang tamis sa pagitan
ng mga igos—
ang mangkok ng gatas ng mga balahibong hiniklat sa bawat tawang naghuhubad
ang lastag na nagbabawas ng bigat ng mga sandatang inagaw sa mga bulaklak
ng hardin
ang laksang laro ng mga bangkay na nakabitin sa mga sanga ng bakuran
ng paaralang pinutungan ng sinag ng mga awit
ang lawa na pang-akit ng dugo at ng mga tinik
ang mga gumamelang nilalaro sa dais
ang mga karayom ng likidong anino at pumpon ng kristal na lumot
na naglalantad ng indak sa sayaw ng mga kulay
na naghalo-halo sa ilalim ng basong ibinuhos nang lubos
sa lilang maskara na binihisan ng ulan
Ibig kong damhin ang dalisay na hanging
pinakislap ng mga aninong nagsasalaysay
sa piling ng mga aguhong kumunat sa asin.
Ibig kong makita ang kalawanging banug
na matatag, marikit, nakamamatay
at binubuksan ang walang-malay na langit.
Ibig kong marinig ang nagsasangang dila
mula sa lumalargang ikid ng katawang
hanap ang malilibog na kuliglig sa luad.
Ibig kong hipuin ang bughaw na ulop
na nagpapadilim sa Karimon, at abutin
ang kalág na tagaytay na tila mahiwaga.
Ibig kong lasahan ang askad ng patani
mula sa bumaluktot na balát ng buto
upang itago ang nayon sa aking bibig.
Ibig ko ang ganitong limang pagsisimula.
Noong tinedyer ako, nagbiyahe ang pamilya ko nang ilang daang milya mulang Texas hanggang Grand Canyon, huminto sa maliliit na motel at kainan sa Route 66, para bumili ng tsaa at lemonadang nasa malalaking baso na makapagpapasigla. Para sa akin, dapat na nagbasá na lamang kami ng mga aklat-patnubay hinggil sa Grand Canyon sa loob ng kotse, ngunit nagbasá yata kami ng mga nobela, diyaryo, at magasin, at si Nanay ay patuloy sa pagsagot sa mga palaisipang krosword, at malimit tanungin kami hinggil sa mga esoterikong tatluhang-titik. Sa himpilan sa gilid ng lansangan, isang putakti ang kumagat sa leeg ng kapatid kong lalaki. Aniya’y bubuyog iyon, ngunit ang nakita ko’y PUTAKTI. Namagâ ang leeg niya. Nabahalà ang mga magulang namin. Hindi pa siya nakarating sa langit, gayunman, gaya noong minsang kagatin ako sa leeg ng PUTAKTI. Nang sumapit kami sa aming destinayon, namalayan kong nakayakap ako sa malambot, mamasâ-masâng unan doon sa likod ng sasakyan at nananakit ang ulo. Niyugyog ako ni Tatay, at pinabangon para sumilip at tumanaw, at sa isang saglit ay hindi ko matandaan kung nasaan kami at kung bakit naroon. Mahilo-hilo ako sa alimpungat at gusót ang mga damit. Pasuray-suray akong naglakad sa gilid ng Great View at napansin ang isang lalaki doon sa ibaba na hila-hila ang nakataling rakún. Napukaw ako nito. Waring nakatingin sa nakalululang tagaytay ang rakún, na nakangusò. Luminga-linga ito at umamoy-amoy, umupo nang tila nag-iisip, at pinagdaop ang harapang mga paa. Tahimik akong pumaling sa kanilang direksiyon. Umusal sa rakún ang lalaki, gaya ng “Nakatanaw na ba tayo nang higit na maganda pa rito, kaibigan?” At tumingala ang rakún sa kaniya at ngumiti. Lumikot marahil ang guniguni ko mula sa pangingirot ng ulo. Kumaway ako sa aking pamilya para samahan ako sa kinalulugaran, ngunit lumipat sila ng puwesto, tungo sa higit na magandang anggulo sa pagitan ng mga punongkahoy. Narinig ko ang sigaw ng aking nanay, “Ang lalim! Anung lawak!” Subalit marami akong tanong na ibig ipukol sa lalaki, gaya ng “Gaano na kayo katagal magkasáma, saan mo siya nakuha, naiisip mo bang ibalik siya sa kaniyang lipi, ngumiti ba talaga siya,” atbp. Napatitig na lámang ako tungo sa pagmumuni sa malayo. Hindi magandang sirain pa ang tagpo. Pagkaraan, habang nagmamaneho pauwi, nagtatalo ang pamilya ko kung dapat na lumusong sa tagaytay sakay ng asno o hindi, kung dapat bang bumisita sa higit na maraming magandang tanawin o maglakad nang may patnubay, kung dapat na nagtagal kami sa pamamasyal, humanap ng motel na matutuluyan, at kung ano-ano pa. Nabatid kong ni hindi ko napansin ang mga saráy ng bato, o ang buong lawak ng Grand Canyon. Nakita ko lámang ang rakún.
Kay palad ninyo, mga kaibigan!
Malaya ninyong napag-uusapan ang nangyayari sa piling ng kasintahan:
ang harutang parang paslit, ang halakhak at lambingan, ang kasiyahang
tila paikot-ikot.
Samantalang ako, kapag kinalas ng aking irog ang sarí ko, sumpa man,
ako’y nakalilimot.
Umaapaw ang ilog na nagpapaligaya sa aking puso: sa taas ng tubuhán
ay nahihimbing ang ahas; sumisiyap ang itik; nananawagan ang gansa;
nagbubuhol ang kawan ng mga usa; ang makakapal na damong-ligaw
ay lumalaylay sa agos ng mga langgam; at ang ilahas na ibon ng gubat
ay lasing na lasing sa kaluguran.
Nakadait sa rabaw ng riles ang tainga ng bata
at pinakikinggan ang dagundong ng tren. . .
Nahatak ng mala-anitong musika,
siya’y ano’t walang kapaki-pakialam
kung paparating o papaalis ang tren.
Ngunit malimit asahan mo ang kung sino,
na palaging iiwan nang sadya ang isang tao,
hanggang makita ang sarili at wala saanman. . . .
“Saan ninyo nakuha ang mga bangkay?”
“Natagpuan namin sila sa tubigan.”
“Ano ang ginagawa ninyo rito?”
“Nagtatanim kami ng mga minang buto.”
“Ano ang itinatago ninyo sa bunganga?”
“Mga salita.”
“Paalis na ba kayó?”
“Hinihintay kami ng lihim na hukbó.”
Wala akong trabaho kapag Linggo,
ngunit hindi nagbabalatkayong Diyos.
Mulang Lunes hanggang Sabado
ay ni hindi ako kumakayod,
dahil sadyang tamad akong nilalang:
Kontento akong magmasid sa mga kalye
na may mga tao na lumuluha
sa pagtabas ng bato, o sa opisyales
na may kagamitan o ministeryo.
Ipinipinid ko nang todo ang mga mata
upang talikdan ang mga tungkulin:
Iyan ang tanging dahilan kung bakit
patuloy kong ibinubulong sa sarili
nang ubod-lakas ang tinig,
at sa pamamagitan ng mga kamay
ay hinahaplos sa mga panagimpan
ang mga binti ng dalagang humahangos.
Iinumin ko sa loob ng dalawampung araw
at sampung gabi ang pulang alak ng Chile.
Nilalagok ko ang kulay-amarantong alak
na nakapagpapapintig sa loob, at napapawi
sa lalamunan gaya ng isang isda sa batis.
Idaragdag ko sa testimonyang ito
na pagkaraan nito’y hihimbing at hihimbing
ako nang hindi iwinawaksi ang angking
kabuktutan at ni walang pagsisisi:
Matutulog ako nang napakalalim,
na tila umuulan nang walang patid
sa lahat ng pulô ng daigdig na ito,
naninibat nang may papawiring patak
sa kung anong sisidlan ng mga pangarap.
Minamasdan ko noong aking kabataan ang ina ko,
na masigasig sa kusina na yari sa dayami at putik.
Kinukuha niya ang tsapistik at pinaiikid ang liwanag
sa kaldero ng sumusubóng sinaing,
habang ang halimuyak ng bagong ani’y
naninikit sa suot niyang damit kapag yumuyukod
siya’t ginagatungan ng patpat ang gutóm na apoy.
Ibig kong lumapit at tumulong, ngunit ang pagiging
bata ko’y nagpapaurong sa akin sa madilim na sulok
na matatanaw ko roon ang mukha ng aking ina,
matuto sa kariktan kung paano magningning sa hirap,
at kung paano magsaing ang mauling niyang kamay.
Noong araw na iyon, doon sa loob ng aming kusina,
nakita ko kung paanong isinasaayos ang kaganapan
sa pamamagitan ng maiitim na kawali at palayok,
at ng nahuhukot na likod ng aking ina, na napakapayat,
na maglalaho kung sakali’t ako’y umiyak, o tumawag.
Naaakyat ko ang bundok sa mababangong magasin, ngunit hindi ako ni minsan nakarating sa gubat na ikinukuwento mo. Wala bang bagyo diyan, iho? Mahigit animnapung palapag ang taas na káya kong akyatin, at ehersisyo ang pagpindot sa buton sa nais abuting langit. Mamimilì ka sa silbi ng elebeytor at hagdan, at matutuklasan mo, gaya ko, kapag ika’y naparito, ang nakaiinip na siklo ng pagbibilang ng baitang. Ano ang ikinaiba ng gusali sa iyong bundok? Hindi ka ba nababato? Kung nakakikita ka araw-araw ng ulap, sinasalubong naman ng ilong ko ang malulungkot na usok ng lungsod.
Takot ako sa maiilap na hayop, hindi tulad mo, at huwag akong biruing ang higit na katatakutan ay ang kamandag sa dila ng mga tao na naririto para sa kanilang negosyo at plano sa mundo. Tatamaan ka ng lintik sa labis na pagkaabenturero, habang ako’y kukuya-kuyakoy sa upuan ng amo ko kung wala siya’t des-oras ng gabi. Magpalit tayo minsan ng tungkulin, at dito ka dumako sa matayog kong opisina! Ang andamyo sa labas ng bintana kung minsan ay para na ring upuang umuugoy sa hangin, at tiyak kong maiibigan mong maglinis ng libag ng kabihasnang hindi ko maunawaan.
Higit sa pitong bundok ang naabot mong tuktok, ‘ika mo? Ngunit nakakikita ka ba araw-araw ng mga bituing nasa lupa imbes nasa langit? Anak ng Huwé, sunduin mo ako, at ibig kong masilayan ang iniinstagram mong Paraiso. Masarap sigurong tumoma diyan sa gabing malamig pa sa yelo. Kahit sabihing ako ang may-ari ng dambuhalang estrukturang ito, at tumama sa lotto, ipapalit ko ito, kahit saglit, para samyuin ang simoy diyan, at damhin ang putik sa kinalalagyan mo. Natanggap mo ba ang tex ko? Sa isang linggo, magreretiro na ako. Sabik na akong mayakap si Nanay mo! At matagal na rin akong di nakikipagsabong sa tropa ni San Pedro!
