Magandang halimbawa ang pangwakas na State of the Nation Address (SONA) ng Pang. Gloria Macapagal Arroyo kung paano sumulat ng masamang talumpati. Ang kaniyang talumpati ay gumamit ng mga pamamaraan para makaakit ng mga tagapakinig mula sa iba’t ibang sektor ng lipunan, na maaaring sagapin ang kaniyang pananalita bilang kahanga-hanga at pambihira sa isang panig, samantalang bahaw at alingawngaw lamang sa kabilang panig. Nilagom ng pangulo sa limang bahagi ang kaniyang talumpati. Una, matatag umano ang ekonomiya ng Filipinas na kayang harapin ang krisis pandaigdigan. Ikalawa, naitayo ang mga impraestruktura at ganap na natapos ang iba pa. Ikatlo, mas patas umano ang ekonomiya sa mahihirap kaysa noong dati. Ikaapat, naipundar umano ang matibay na base o salalayan para sa susunod na henerasyon. At ikalima, napansin umano ng mga internasyonal na awtoridad na mas ligtas ang mga Filipino mula sa pagkawasak ng kaligiran at sakunang likha ng tao.

Marupok ang pangangawitran ng pangulo hinggil sa pagiging matatag ng ekonomiya ng bansa. Inaakala niya na ang ating ekonomiya ay gaya ng sa Estados Unidos, na nabubuhay ang mga mamamayan sa pamamagitan ng utang, kung hindi man sa digmaan. Nasa yugto pa rin ang gaya ni Gng. Arroyo sa paghahambing ng ekonomiya ng Filipinas sa ekonomiya ng Amerika, o sa mayayamang bansa ng Ewropa. Hindi nasisipat ang ekonomiya ng Filipinas alinsunod sa dapat nitong paglago, pangangailangan, at pagtanaw, kaya ang anumang modernisasyon nito ay sumasabay lamang sa kumbensiyon ng mga dayuhan.

Nakaligtaang banggitin ng pangulo na kaya lumakas ang estado ng pananalapi ng pamahalaan ay dahil ibinenta nito ang mga dating ari-arian, korporasyon, at negosyong dating kontrolado ng pamahalaan, at ang kitang ito ang nagpapalutang sa ekonomiya ng bansa. Naghasik din ng matataas na buwis ang pamahalaan, at ang buwis na ito ay higit na nagpahirap sa dati nang mahihirap imbes na kaltasan sa makatwirang paraan ang mga maykaya sa lipunan. Bagaman tumaas ang Internal Revenue Allotment (IRA) o ang pondong inilalaan para sa mga pamahalaang lokal, hindi madama ng mga karaniwang mamamayan ang ganitong badyet na tutugon sa kanilang batayang pangangailangan. Sadyang kailangan ang IRA at hindi dapat itong ipagpasalamat sa pamahalaan, dahil tungkulin ng pambansang pamahalaan na tustusan ang mga programa o proyekto sa antas ng pamahalaang lokal dahil hindi kayang mag-isa ng pamahalaang lokal na gastusan ang pangangailangan nito, maliban sa ilang pagkakataong nakaririwasa ito, gaya ng mga lungsod ng Makati, Quezon, at Pasig.

Naisalba ng mga migranteng manggagawa, sa pamamagitan ng kanilang padalang salapi, ang ekonomiya ng bansa. Maganda ito sa unang malas, ngunit kung wawariin nang maigi ay panandalian lamang, dahil ang suweldo ng naturang mga manggagawa ay sasalalay din sa pagdagsa ng iba pang propesyonal na mula sa iba’t ibang lahi na handang tumanggap ng mababang sahod na maglalagay sa alanganin sa mga manggagawang Filipino. Ang bansang umaasa sa lakas-paggawa ng mga mamamayan nitong ipinadadala sa ibayong-dagat ay lumilikha ng mga propesyon na umaayon sa pangangailangan at layaw ng pandaigdigang merkado imbes na tugunan ang panloob o pambansang pangangailangan ng mga mamamayan nito. Imbes na humanap ng malikhaing paraan ang pamahalaan upang lumikha ng trabaho rito sa loob ng bansa na pakikinabangan ng laksa-laksang mamamayan ay laging nakatingin ito sa labas upang maipukol kung saan ang mga propesyonal na arkitekto, doktor, guro, inhinyero,marino, nars, at kahit ang mga bihasa nitong pintor, piyon, at tagapangalaga. Hindi rin binanggit ni Gng. Arroyo ang panlipunang dagok na dulot ng pangingibang-bayan: ang pagkatiwalag sa sarili, ang pagkawasak ng pamilya, ang pandarahas at pang-aaglahi sa mga migrante, at iba pa. Maaaring ang kolektibong epekto nito ay hindi nararanasan sa ngayon, ngunit maaaring mahinuha ang bagsik nito sa darating na panahon.

Gumulong din ang ekonomiya ng bansa dahil sa mga gastusin nito sa mga pagawaing-bayan at impraestruktura. Dahil nakaiwas na kapusin sa badyet ang pamahalaan sa tulong ng mga ibinentang ari-arian at negosyo, naiwasan nitong manghiram sa mga lokal na bangko at makipag-agawan sa publiko sa pangungutang. Sa ganitong paraan, nailalabas ang salapi mula sa kabang-yaman ng bansa, napaiikot ang salapi sa mga tao, at ang mga tao na ito na gumagastos ng salapi ang nagpapasigla ng negosyo. Maaaring tingnan din na ang pagsusulong ng mga pagawaing-bayan at impraestruktura ay nakatali sa usaping pampolitika, dahil ang mga mambabatas at opisyal na pamahalaang malapit kay Gng. Arroyo ang nakikinabang ng mga programa at proyekto sa pamamagitan ng mga malikhaing paraang tinatawag na “korupsiyon.” Wala nang bago rito.

Hindi binanggit ni Pang. Arroyo na ang plano sa mga pagawaing-bayan ay matagal na, marahil ay mauugat noon pa mang administrasyon ni Pang. Ferdinand E. Marcos, at maaaring nagkataon lamang na sa panunungkulan ni Gng. Arroyo naisakatuparan ang gayong proyekto. Ang mga pagawaing-bayan at impraestrukturang ito ay nakasalalay sa pambansang badyet, na karaniwang awtomatiko kung hindi tuloy-tuloy ang paglalaan ng salapi alinsunod sa panukalang badyet na pagtitibayin ng magkasanib na lupon ng Mataas at Mababang Kapulungan ng Kongreso bago lagdaan ng pangulo para maging ganap na batas. Ang kakatwa, may mga rehiyon lamang na pinaboran ang pambansang pamahalaan, ngunit nakaligtaan ang iba pa.

Mahirap maunawaan ang “pagiging patas ng ekonomiya para sa mga dukha” na binanggit ni Gng. Arroyo. Halimbawa, totoong may mga patakaran ang pamahalaan hinggil sa pabahay para sa mga maralita. Ngunit mabagal ang pagsasakatuparan ng gayong mga patakaran. Kakaunti ang nakikinabang sa panlipunang pabahay ng pamahalaan, at kung pagbabatayan ang target sa pabahay ng pamahalaan alinsunod sa Medium Term Philippine Development Plan, ang kakulangan sa pabahay ay aabot sa halos 3.75 milyong yunit mulang 2005–2010, samantalang 1.2 milyong yunit lamang ang target ng pamahalaan alinsunod sa taunang paglalaan ng pambansang badyet. Malaking kalokohan ito sa panig ng pamahalaan, at aakalain ng iba na binobola ni Gng. Arroyo ang taumbayan hinggil sa mga “tagumpay” nitong natamo sa pagpapalaganap ng pabahay para sa maralita. Ang sinasabing “pagiging patas ng ekonomiya para sa mga dukha” ay mahihinuhang hanggang pamumudmod lamang ng salapi o regalo, at gagamitin ang mga ahensiya ng pamahalaan upang mapatahimik ang mga tao at supilin sa banayad na pamamaraan ang paghihimagsik ng ilang sektor.

Marupok ang patakaran, programa, at pamamalakad kahit sa sektor ng pagsasaka. Nakaligtaang banggitin ni Gng. Arroyo na lumikha ng di-sinasadyang krisis sa suplay ng bigas ang pagsandig ng Filipinas sa mga suplayer ng bigas na mula sa gaya ng Thailand at Vietnam. Ang dapat inihahayag ng pangulo ay kung may kakayahan nang tumayo sa sariling paa ang Filipinas, at makalikha ito ng mga ani na hindi lamang tutugon sa pangangailangan ng mga Filipino, bagkus makapagluluwas pa ito ng labis-labis na suplay doon sa ibayong dagat. Sa ganitong pagkakataon, bagsak ang grado ng pamahalaan. Wala pa ring malinaw na pambansang koordinasyon hinggil sa paghahatid ng mga ani mulang bukirin tungong pamilihan. Hindi kayang makipagtagisan ng mga magsasakang Filipino doon sa mga magsasaka sa ibayong dagat dahil kulang na kulang ang suportang pananalapi, serbisyo, at impraestrukturang dapat nagmumula sa pamahalaan.

Kung ipagpapalagay na ang edukasyon ang pinakasalalayan ng mga susunod na henerasyon, ang edukasyong ito ay naghahanap ng radikal na pagbabago. Ang edukasyon sa Filipinas ay dapat iniaayon sa pangangailangan ng mga Filipino, at kung paano magagamit ang kanilang talino, lakas, at sigasig upang mapaunlad ang bansang ito. Ayaw mang aminin ni Gng. Arroyo, ang bansang ito ay lumilikha ng edukasyon para suplayan ng mga tao ang pangangailangan ng mga dayong negosyo at interes, at hindi sa ikagagaling ng mga Filipino. Halimbawa, malaking negosyo ang pagmimina ng mga mineral sa bansa, ngunit kulang ang mga eksperto na magtitiyak ng kaligtasan ng mga mamamayan laban sa anumang di-inaasahang sakuna o panganib. Ang pagmimina sa ating bansa ay nakatali sa pangangailangan ng gaya ng Tsina, South Korea, Japan, Estados Unidos, at iba pang bansa sa Ewropa, imbes na ginagamit sana ng Filipinas ang pagmimina na kaugnay ng industriyalisasyon. Ang pagmimina sa ating bansa ay nauuwi sa pagkatigang ng mga lupain, pagkatuyot ng mga tubigan, pagkasira ng mga kultura ng pamayanan, at pagkatiwalag sa sarili mismo ng mga manggagawa. Nagkaroon ng malulubhang sakuna sa mga minahan ngunit ni isang dayuhang opisyal ay walang binitay o naipakulong man lamang.

Ipinamumukha ni Gng. Arroyo sa kaniyang mga kababayan na ang tagumpay ng Filipinas ay alinsunod sa pagsang-ayon ng mga dayuhang awtoridad. Kahit pa sabihing ito ay may kaugnayan sa likas na kaligiran, negosyo, kalusugan, isports, edukasyon, at ugnayang panlabas, ang mga awtoridad na banyaga ang magtatakda ng tagumpay at pagsulong ng bansa. Isang kabulaanan ito na dapat nang iwaksi sa ating bokabularyo, at dapat ginagawa mismo ng ating pangulo. Ngunit pinapalakpakan ang ganito ng mga mambabatas na waring lasing sa kapangyarihan. Salamat na lamang kay Pang. Gloria Macapagal Arroyo at naipamukha sa taumbayan ang talumpating hitik sa guniguni, na magbibigay ng halimbawa at gabay sa mga estudyante kung paano sumulat at magpahayag na ikagigitla, kung hindi man isusumpa, ng mga nagpipigil na madla.

Kung ang wika ng pangulo ay nakaayon para sa buong bansa, ang wikang ito ay dapat nasa wika ng mga Filipino. Ang pag-iingles ng pangulo ay paraan ng komunikasyon sa mga kapuwa niya nakauunawa ng Ingles, gaya ng mga mambabatas na pulpol din umingles, at hindi para sa karaniwang mamamayang maaapektuhan ng mga programa at proyekto ng pamahalaan. Maipapanukala ang pagbabago kahit sa wika ng pangulo, sa opisyal na komunikasyon gaya ng pag-uulat sa taumbayan. Ngunit kung gagawin ito ng pangulo, maaaring mabunyag ang kaniyang pagbilog sa ulo ng taumbayan—kung hindi man tandisang pagsisinungaling— at lalong maglalagay sa kaniya sa alanganin. Kaya hayaan natin siyang magsalita sa mabulaklak na salita, at nang di-maunawaan ang kaniyang inililihim sa paningin ng mga mamamayan.