Wikà ng Bantáy sa Pulô ng Hináharáp

Roberto T. Añonuevo

Téritóryo ng kamalayán ang nagtatakdâ ng panahón, at hindî itó maúunawàan ng mga tuwíd mag-isíp o kayâ’y nágkukulóng sa silíd—patingín-tingín sa reló, pabuklát-buklát ng peryódiko, o paékis-ékis sa mga número ng kálendáryo. Ang daigdíg ay dî-maliparáng uwák na bakás ng mga talampákan at kasíng-ínit ng nágtitimpîng bulkán, paúlit-úlit na tinútuklás sa kaingín at págtataním, sa pangangáso at pangingisdâ, sa pag-aaníto at pangángalákal; at ang talâarawán ay maiíwan sa bangín, bátis, at bituín na pawàng magíging orasán ng katawán. Kabesádo noón ng iyóng butó’t lamán ang madalîng-áraw káhit ninanákaw ang iyóng labuyò. Ngúnit ngayón, namumugtô ang iyóng títig na hindî dápat magíng balità ng paglímot. Náililípat sa lupàin ang nakalípas at kasálukúyan, na warìng migrasyón ng mga tiklíng at tigdás, ngúnit ang hinaharáp ay manánatilìng walâ. Walâ walâ walâ! Umiíral ka sa mga kámpo, at paglabás mo sa déstakaménto ay malulúsaw din ang lahát sa paningín, gáya ng maiitím na úlap at walâng katupárang pláno at pangakò. Máglalakád ka kapíling ang ibáng lipì, mag-aáral nang de-kórbata pára lalòng lumabò ang pagkatáo at pipilìing magíng aníno gayóng sumísigáw ang mga kamaó na pigíl na pigíl sapakín ang tumárantádo sa iyó na ipinágmamálakí ang mga muhón at título. Natúto ka sa mga batás at sumunód sa pamantáyan. Gayunmán, ibíbilanggô ka sa mga téksbuk o énsiklopédya nang manatilìng punggók at estátiko, at isásaúlo ang kulót na álpabéto na párang pagtingalâ sa mga bagyó. Ang lungsód, anó ang págkakaibá sa iníwan mong gúbat o iláwod? Sapagkát kumikíta gáya ng dambúhalàng pábrika, ang lungsód mo’y dilát na dilát ngúnit duróg na duróg, hindî ináantók gayóng kay rupók na tíla naáagnás na tuód o puntód. Ganiyán din ba ang masasábi mo sa gúbat at iláwod na napupúkaw sa iyóng hiningá, kaluskós, at wikàng ilahás? Nangíngibáng-báyan káhit ang mga aníto pára sambahín sa mga pérya o múseo; at doón sa malayò, hindî man silá manlimós ay magkakároón ng mga eksótikong taták, gáya sa tsókolate o óleo o restorán, úpang kathâin ang sinaúnang úgat at dángal na magpapáluwág sa kaloóban ng módernong sibílisasyón. Pupukulín ka ng nakásusúgat na tingín, o háhambalúsin ng túbo o ínsulto, ngúnit íigpawán ang dumaráming pílat sa alaála. Bubuksán mo ang kamalayán na párang pagpások sa isáng pulô na nakápaloób sa higít na malakíng pulô na nakápaloób sa kapulûan na nakápaloób sa lupálop na nakápaloób sa karagatán na nakápaloób sa kalawákan na nakápaloób sa kawalán. Pára kang pugà sa réhas ng mga álon, hindî sumúsukò magbágo man ang klíma, hindî natatákot mamutî ang mga talampákan sa lábis na lamíg o lábis na gútom. Sapagkát liliwaywáy sa iyó na itinátakdâ ng panahón ang kamalayán ng téritóryo na untî-untî mong ináangkín nang palihím at páilalím—birùin ka mang sumusúlat sa túbig, o gumugúhit sa ibáng hímpapawíd—na isáng kathâng ísip, túlad mo, at túlad nitó.