Parabula ng Batikuling, ni Roberto T. Añonuevo

08/23/202102/19/2022 / Roberto Añonuevo / Mag-iwan ng puna

Parábula ng Batikulíng

Roberto T. Añonuevo

Hahagúrin mo ng tingín ang matipunông batikulíng, igugúhit sa noó ang págmumukhâ ng mga démonyong lasíng, at pagkaraáng ibuwál yaón ng palakól at pahinugín sa iyóng maluwáng na bodéga ay lalagarìin at tatabásin sa bálak na súkat, at isasálin sa búnged na binalatán ang nagpapákatí sa pálad at gúnam: Ang Pangwakás na Inúman. Hindî ka nakatakdâng humúbog ng mga Krísto, at gáya ni Donatello ay pipilìing umúkit ng marurúsing na kámpesíno, na ang gaspáng ay kasingkínis ng síning ng mályete at limampûng paét, na kapág pinasayáw sa úbod o rabáw ay tatawáging tagapágligtás na ang mga alagád ay lumalagók ng tubâ makaraáng magsilbí sa pastúlan o bakoód, na palihím namáng sinisílip ng nakátingkayád na uhúging anghél doón sa nakaáwang na pintô. Báwat pukpók ay pagsisiyásat sa líhim, báwat káyas o katám ay mágbubunyág ng lantík ng háspe at silakbó ng tag-aráw, ipípirmí sa ísip ang mga hulagwáy na tíla ba ginamítan ng bálbike, uúk-ukín ang angkóp na lálim at puwáng gáya ng ginágawâ ng tamílok at ibóng anluwáge, at itó, matútuklasán mo, ay kaákit-ákit pára sa iyó. Ang batikulíng sa iyóng mga kamáy ay mágwawakas sa pagigíng punongkáhoy, at pagpúpugáyan gáya ng rébulto ni San Antonio. Iíwan nitó ang lupà, iíwan ang túbig, iíwan ang hángin, at higít sa lahát, iíwan ka, úpang isádulâ ang estétikong silbí na ipagmámalakí ng maluluwág, malalamíg na bulwágan o silíd. Tititígan mo pagkaraán ang kinakályong mga pálad, babasáhin ang mga gúhit, at huhulàan ang ínmortálidád ng kapatíran na ngayón ay nakasábit sa padér. Ang Pangwakás na Inúman ay títingalâín ng mga susunód na mápangarapíng eskultór, na magtatanóng sa ibá kung ang tunóg ng kulilíng ay gáling sa batikulíng, o kung arbitráryo o manyérismo lámang ba ang bátik at úling sa mukhâ ng síning mulâ man itó sa maéstro na kung magwikà ay tumítililíng.

Alimbúkad: Epic poetry Filipinas engaging the world. Photo by Alexandros Chatzidimos on Pexels.com

Isang Alamat na Tinangay sa Laot, ni Roberto T. Añonuevo

08/15/202102/19/2022 / Roberto Añonuevo / Mag-iwan ng puna

Isáng Alamát na Tinangáy sa Láot

Roberto T. Añonuevo

Sasápit ang panahóng iduduwál ng máalamát na kúra pároko sa iyó ang isáng kúwento ng dalawáng négosyánteng Inglés na napadpád sa Sinukùan. Sumagì umanó sa kaniláng pandiníg ang balí-balitàng mína, na patútunáyan ng mga nakásisílaw na patalím, galáng, híkaw, kuwintás, at singsíng na karaníwang suót ng mga naníniráhan doón, at nagmulâ raw sa bitúka ng kabundúkan. Sapagkát bihasâng mga négosyánte, ang dalawá’y nagsíkap na makapág-angkát ng mga áparáto na makapágbubunyág ng dulángan na may pangakò ng tumbága at buláwan. Sapagkát maútak, nahikáyat nilá ang mga résidénte roón na lumahók sa kaniláng mithî na ibínalátkayô sa misyón. Ang iláng táo’y nagíng kapatás at ang ibá pa’y nagíng mga kawaníng mínero. May katumbás na salapî ang báwat pagpapágal, itó ang sigáw ng mga négosyánte, na umakít sa tiwalà ng mga táo. Áraw-áraw, umatúngal ang mga mákina, at nagbugá ng úsok at humígop ng túbig sa mga bukál hábang walâng tarós ang pághuhukáy. Ngúnit hábang tumatagál, ang pangárap na luwalhatì ay náhalinhán ng pagkáiníp, lalò sa panahón ng tag-ulán, at isá-isáng tumiwalág ang mga kawaní na pinágbintangáng tumangáy ng mga píyesa at kagamitán, hanggáng tulúyang maglahô na párang tagabúlag ang mga mákina. Dinapùan ng sarì-sarìng sakít ang mga mínero, na nágpasiglá ng huntáhan sa báwat umpúkan, at sa lábis na pangambá ay tumanggí siláng magsíbalík sa minahan. Gumúgol ng tinatáyang 40 libong líbra ésterlína ang magkaibígang négosyánte pára sa próyekto, ngúnit ang isinuklî sa kanilá ng tadhanà ay nagwakás sa luhà. Hindî maglaláon at sasakáy silá ng bangkâ kung saán, gagáod nang gagáod sa pag-ásang maratíng ang kabilâ ng panganórin, samantálang kasímbigát ng bundók ang kaniláng nilóloób. Maririníg pagkaraán ang dalawáng putók ng baríl sa malayò, na tatáwag ng pansín sa mga kanáway, at ang mga lungayngáy na bangkáy na pawàng butás ang mga bungô ay idáragdág sa talâán ng isáng lumàng simbáhan, at isisísi sa mga tulisán, at isásalaysáy nang patulâ pagsápit sa báyan, kapág hinalúkay sa gunitâ ang marikít na Sinukùan, na magigíng alamát kung hindî man ságradong kumpisál ng mga lasénggong mágdaragát.

Alimbúkad: Epic raging poetry questioning history. Photo by Allen Daryl Castillo on Pexels.com

Sa Laot ng Liwanag, ni Roberto T. Añonuevo

08/10/202102/19/2022 / Roberto Añonuevo / Mag-iwan ng puna

Sa Láot ng Liwánag

Roberto T. Añonuevo

Sa takdâng sandalî, aakyát ka sa lángit na makikíta mo sa túbig, at makíkilála mo si Túhan na tatanungín ka kung bákit tinanggihán mo ang ínmortálidád, gáya ng tinítingalâ mong buwán. “Bákit hindî ka tumúlad sa panteón ng mariringál na tagalupà? Tumátanggí ka bang sambahín o palákpakán ng madlâ?” Uúsisàin ka niyá kung bákit pinilì mong magíng suplíng ng ságing, na kay bilís maglantád ng pusò at maghubád ng lampín. “Ang kádakilàán,” wiwikàin ng hángin na pumások sa iyóng guníguní, “ay makikíta sa mga anák, hindî sa mga magúlang.” Ay, ang lumalangóy mo namáng tugón hábang sumásagwán ay nagkátotoó. Lumaláboy ang lahì mo sa ápat na pánig ng daigdíg, at kung makatagpô man ng lupà’y tinátakpán namán iyón ng mga álon. Máglalandás ka sa tubigán na tíla kinákaúsap ang mga lamandágat, at maníniwalà ang mga banyagà na tinubùán ka ng hásang, o kung hindî’y áakalàin niláng asín ang iyóng pagkatáo. Hindî man amínin ng mga sugòng saítan, ang katawán mo’y likidó na walâng pirmíng húgis at patúloy na gumágaláw; língid ang kapuwâ pusò at útak ngúnit sumásagitsít ang eléktrisidád. Párang lángit, na hindî lángit—na ang hanggáhan ay sinaságap na lampíngas sa kapaláran.

Alimbúkad: Epic poetry tsunami from Filipinas. Photo by Elianne Dipp on Pexels.com

Parabula ng Reenkarnasyon, ni Roberto T. Añonuevo

08/03/202102/19/2022 / Roberto Añonuevo / Mag-iwan ng puna

Parábula ng Réenkárnasyón

Roberto T. Añonuevo

Sa iyóng pag-iisá, lahát ng ímpakto’y sasagì sa iyóng pandamá. Ang kalansíng ng kútsara’t tenedór ay mga baryáng nahuhúlog sa lángit. Ang kilapsáw sa sánaw ng pusò ay mga ántigong múwebles na binabálot ng ágiw at alabók. Ang tibók ng silíd ay pumapaták na mga bútil ng kalíbo mulâ sa tumatágas na sáko. Hindî mo man máigaláw ang iyóng mga kamáy, pipilítin mong sumúlat gáya ng paláisipáng nabigông maitalâ niná Juan de Noceda at Pedro de Sanlucar:

Aníno ko’y kabilán
Itagò at gihalhál;
Hindî tulya’y bikakáng
At dapdápin sa tanáw.

Maririníg ng karót ang isínisípol ng iyóng guníguní. Pápagaspás itó at íbubuká ang tukâ at sasagápin ang iyóng hímig úpang pagkáraán ay isálin sa napakatíning na húni. Isasakáy ng símoy ang hímig na bagamán hindî máunawàán ay isasatítik sa pamámagítan ng pagpapálawiswís sa mga taláhib. Maáalímpungátan ang ísang ásong-ligáw, kakarípas na bahág ang buntót at tatahól ngúnit walâng tínig ang lalabás sa tuyót na lalamúnan. Kakaínin ng dápog ang nagsisítinghás na mga damó. At sa dakò pa roón, sa yugtô na nagsasalít ang sínag at itím, itím at sínag, ay magpúpumiglás na tíla íbig kumalás ang mga títik na ngayón ay gumagápang na páwis sa pilipisán:

Aníno ko’y kabilán
Hindî tulyá’y bikakáng;
Itagò kung gihalhál
At dapdápin sa tanáw.

Hindî mo mapígil kung saán íbig lumugár ang mga salitâ. Bíbigkasín mo itó sa gunitâ, ngúnit ang gunitâ na hindî maípirmí sa éspasyo at panahón ay pagtátaksilán ka úpang magluwál ng ibá pang pahiwátig:

Aníno ko’y bikakáng:
Tulyá man o kabiláng
Dapdápin at gihalhál,
Itagò mo sa tanáw.

Pakikinggán mulî ng símoy ang iyóng guníguní, at sa gayóng pagkakátaón, babángon káhit siná Noceda at Sanlucar úpang basbasán ang iyóng mga salitâ. Malilitó silá sa pagtatalâ, at malilitó kung bákit tumátalón-talón ang hiwagà ng iyóng wikà:

Aníno mo’y gihalhál,
Dapdápin at bikakáng;
Hindî tulyá sa tanáw:
Itagò kung kabilán.

Lahát ng ímpakto’y lalayô sa iyó hábang patúloy na nagtítikniklíng ang mga títik, warìng bugtóng na panalángin, at lumilikhâ ng saríling hímig, walâng paít, napakátahímik, na káhit sa iyóng pág-iisá’y mabibigông bigkasín nang paúlit-úlit. Ang mga kalansíng ng baryá’y isasálin ng pandáy úpang magíng kútsara’t tenedór. Bábaklasín ang mga ántigong múwebles úpang magbanyúhay na síning sa mga kamáy ng mga kárpintéro at eskultór. At ang mga bigás na pumupunô sa sahíg at silíd ay dadaláwin ng mga pipít, mínsan pa, sa katwírang silá lámang ang makábabatíd.