Ikaápat na Aralín

Roberto T. Aňonuevo

Túlad ng ibáng abâng nilaláng, itátanóng mo sa saríli bílang paláboy o manlálakbáy kung isá ka ring tulâ, na nagíging madulás ang pakáhulugán sa paglípas ng panahón, at may katangìang higít sa pagtátagpô ng damít at ng katawán, na ang suót ay lumalápat sa katawán úpang magíng ékstensiyón nitó, kung hindî man balátkayô túngo sa ibáng kataúhan o kayâ’y sa pagbúbunyág ng payák na kátotohánan. Sapagkát anumáng bágay o kaísipáng pumások sa iyó ay hindî manánatíli sa órihinál nitóng  anyô, bagkús maísasálin bílang ibáng táo, háyop, íbon, isdâ, o ibáng bagay o ibáng kaísipán, o kung mínsan, basúra o láson, túngo sa sariwàng kabatíran. Kung paáno nagáganáp itó ang tútuklasín o súsubúking “talinghagà,” na palálawákin ni Lope K. Santos ang pakáhulugán nang lampás sa “místeryo” kumbagá sa kaísipán at “metápora” kumbagá sa tayútay o sayúsay. Sapagkát ang “talinghagà” ay kumakáwalâ sa parámetro ng ésklusíbong pakáhulugán ng “sinékdoke, metápora, at metonímya,” úpang lumundág hanggáng “sa Retórika at Poétika” nang maítanghál sa bágong liwánag “[ang] mga kaísipán at [ang] sarì-sarìng pamámaraán ng pamámahayág nitó.” Kung súsundán ang paliwánag ni Santos, ang salitâng “talinghagà” ang ambág ng Tagálog sa kórpus ng mga términong pampánulâán ng daigdíg, kung mayroón man nitó, dáhil sa maluwág na pakáhulugán ng nasábing salitâ at bumabágay sa krítika at teoríyang pampánitikán saanmáng pánig ng kontinénte. Mabábatíd mo na ang talinghagà ay tíla pagtawíd sa kabilâng pampáng—maáarìng sa pamámagítan ng tuláy o lúbid o bangkâ o hélikópter—na ang kasangkápan mo sa pagtawíd ay isá nang talinghagà, na bukód sa matútuklasáng kabatíran doón sa kabilâng pampáng. Ang talinghagà ay isáng paglálakbáy, na maáarìng mágsimulâ sa Púnto 1 túngo sa Púnto 2 ngúnit bágo makáratíng sa Púnto 2 ay maáarìng maligáw, humimpíl, o magpálakás múna sa mga Púnto 3, 4, 5 bágo tumbukín ang láyon. Pinakámadalî ang tahás at tuwíd na pagtawíd, ngúnit itó’y karaníwan, ni walâng kalatóy-latóy. Pipilìin mong makáratíng sa pamámagítan ng malígoy, pasíkot-síkot na pagdulóg, may enerhíya ng dóbladong mosyón, humíhigít sa tiyagâ at baít, tumátanggíng magpákahón sa isáng liksiyón o iisáng pagtanáw, kayâ ang paglálakbáy sa pinilìng mosyón nitó ang mísmong talinghagà at warìng karagdágan na lámang, halimbawà, ang pagpúpurgá ng awà at hilakbót sa bandáng hulí, kung hindî man pagtátamó ng nakalíliyóng ginháwa at lugód, sa pánig ng taúhan o mga taúhan. Ang ebolusyón ng pakáhulugán ng talinghagà ay matútunghayán din sa paraán ng pagsasákatagâ, na ang inimbéntong taúhan o kaligirán ay makágagámit ng buông málig ng ártipisyál na karunúngan, párang nagyáyabáng ngúnit hindî, sapagkát ginágawâ lámang ang pósibilidád ng pagigíng polígloto at leksikógrapo na nagtapós sa Unibérsidád ng Pakikipágsapálarán. Ang kombinasyón at ang timplá ng mga salitâ ay hindî bastá árbitráryong pakanâ ng makatà kung kailán niyá naísin at gawín nang walâng tarós, bagkús nagáganáp ang mga itó nang maláy—warìng prósang itím at tagâ sa bató—úpang íwan ng natúrang mga salitâ ang dáting mga pakáhulugán nitó, sakâ magbíhis kung hindî man lumikhâ ng bágong páhiwátig at pakáhulugán. Sa ganitóng pangyayári, ang talinghagà ay “túlak ng bibíg, kábig ng dibdíb.” May sinasábi ngúnit párang walâng sinasábi, na párang walâng alamís at panís ang ménsahe, na gáya nitó’y italì man ay káyang pumalág, kumalág, at tumákas kung saán.