Ikálabínlimáng Aralín

Roberto T. Aňonuevo

Sakalì’t isakáy ka sa BRP Ang Pangúlo at tíla humintô ang óras ng daigdíg, matátagtág ang iyóng loób, magtátangkâng limútin ang kinágisnáng lugód, at mabigô man sa gayóng pagdulóg ay babasáhin ang mga talampád at bulalákaw sa mga gabí ng paglalayág. Pagtingalâ’y pagkilála sa saríli, dáhil isá ka ring paralúman. Tuwîng nagtátaksíl sa mga salitâ ang makatà, maráhil ay úpang makáligtás pang mag-isíp nang malálim, pumánig sa pinakámadalî pinakámagaán pinakámabilís máunawàan; at ikáw bílang tulâ na ginagád kung saán ay párang napakahírap nang ngumitî, matiím tumítig na ánimo’y galít sa kabarò, sisisíhin nang taás-kamaó at taás-kílay ang lahát ng ugát sa mekánikong paraán, málagáy man sa péligro ang pagkatáo mo’t sángkataúhan. Ang katátawanán sa iyóng katawán ay ni hindî mabábakás sa alinsángan at asín at mabilís tangayín ng hángin; at kung umárte mang payáso ang taúhan mo sa panahón ng paglálakbáy ay sapagkát nangangárap din itó na bálang áraw ay mailúluklók na presidénte o representánte ng isáng báyan, handâng ipaglában ang kásarinlán sa pananákop ng dáyo, húhubarín ang bárbarong bíhis at magíging séryoso at híhimúkin ang mga táo at nasyón na makílahók sa sukdúlang pakikibáka túngo sa kalayàan. Bísyo ang katátawanán, pansín ngâ ni Platon, káhit itanóng mo pa kiná Kúntil Bútil at Anastasio Salagúbang. Gagamítin kang áparáto, na tíla ikáw ay sadyâng ipináglihî sa kubéta at lumakí sa bangkéta, nakádísenyo halímbawà sa pasawáy na método úpang pahagíngan ang isáng polítiko na ang kakatwâ’y galák na galák pa turíngan mang bóbo, tamád, at lutáng dáhil nagúguníguní niyáng siyá ang mataás mapalad makapangyarihan kompará sa milyón-milyóng sawîmpálad. Sa panahón mo, ang katátawanán ay nádupílas na paslít na ang katigásan ng úlo’y sinaló ng timbâ na umaápaw sa tsókoláte o táe. O isáng matabâ, hubád na dilág na íbig daigín ang timbáng ng dágat, sikát na sikát sa mabilís manudyô at bumilíb sa isinásahímpapawíd, at humáhagikgík kung bákit ang katabí’y patáy-gútom at payát na payát. Anó ang katátawanán díto kung itó ang nagkátaóng nórmatíbo at isá kang sirâúlo? Ang nakapágpapángitî o nakapágpapátawá ba ay nása hulagwáy o dî-ináasáhang píhit ng pangyayári? Kapág ang pagbíbirô, ang katawá-tawá, ang katátawanán ay nawalán ng hanggáhan, ang panlaláit kung hindî man panlílibák ay hulagwáy ng lángit na nabatíkan ng tínta o pútik. Ang ábstrakto ay kailángang magíng kóngkreto na síngkapál ng mukhâ pára sampalín o dunggulín malayò man sa tradisyón nina Pugò at Tugò, at kiníkilála ng ákadémyang pámpelíkula makáraáng mágtalumpatì ng ápolohíya. “Háy, kaawà-awàng áso,” súlat ngâ ni Charles Baudelaire, “kung binigyán kitá ng táe’y lugód na lugód na sininghót-singhót mo na iyón, at kináin pa maráhil. Sa gayóng paraán ay kawángis mo ang madlâ, na hindî dápat handugán ng pabangóng ikayáyamót nitó, bagkús pilîng basúra lamang.” Ang ábstrakto ay masíning na pukól sa matimtíman o marahás na paraán, hináhagíp ang mukhâ ng pinúpuntiryá sakâ sásapáwan, dinúdumihán nang padaplís ang isáng bahagì ng pagkatáo nitó úpang maípamálas ang kabulukán at kahayúpan sa sandalíng magálit at gumantí itó. Sapagkát ang kómiko, wikà ngâ ni Henri Bergson, ay isáng buháy na nilaláng, lumálagô o tumátangkád ngúnit sumásalungát sa iisáng pákahulugán, at káhit ikáw ay gagawíng éksperiménto pára sa kalugúran ng públiko. Walâng pusò ang katátawanán ngúnit may útak. Paúlit-úlit ang dápithápon, at walâng katawá-tawá sa paglubóg ng áraw; walâng katawá-tawá sa rítmikong pagsalpók ng álon sa pásigan; walâng katawá-tawá sa pagkátigáng ng lupàín sa dáting maláwak na kagubátan, malíban na lámang kung sadyâng sádista ang tumítingín. May lóhika ng éksentrísidád ang kómiko, sambít ni Bergson, at itó ang dápat tuklasín sa gáya mong may pinsalà na ang kaligayáhan ay matátagpûán lámang sa kaloób-loóban. “Ang katákatáyak, súkat/ makápagkáti ng dágat.”// Katumbás ng dágat ang isáng paták ng álak, at kung hindî itó makapágpangitî sa iyó ay sapagkát walâ kang pakíalám sa lipúnan, kóntento sa saríli at ni hindî nalasíng sa ilahás na kandúngan—isáng érmitanyong tinálikdán ang kaniyáng sánlibután.