Dakilang Saloobin, bilang Ikatatlumpu’t pitong Aralin, ni Roberto T. Añonuevo

Dakilàng Sáloobín, bílang Ikátatlúmpû’t pitóng Aralín

Roberto T. Añonuevo

Sa pighatî at pagkakarátay, manánagínip ka ng máhiwagàng ibóng káyang magpágalíng sa anumáng karamdáman, nang maipágpatúloy ang pamámahalàng makálupà’t selestiyál. Búbulabúgin ka ng panagínip, kayâ magpápatáwag pa ng mga pithó at babaylán upang tungkabín ang líhim ng mga páhiwátig. Pagkáraán, isásalaysáy ng iyóng alálay sa tatló mong anák ang mahigpít na pangángailángan úpang gumalíng ka: Bihágin ang Íbong Adárna at dalhín itó sa kaharìán. Kailángan mong máriníg ang máhiwagàng áwit, ang áwit na matarlíng at tangìng lúnas sa iyóng sakít, áyon na rin sa sulsól ng matátapát mong tagapáyo.

Ngúnit gáya sa mga inaágiw na alamát, ang natúrang íbon ay nása ikápitóng bundók, at laksâ ang pagsúbok bágo masiláyan.

Ang máhiwagàng íbon ay kátumbás ng kaharìán, wíwikàin maráhil ng dalawá mong anák. Ang máhiwagàng íbon ay kátumbás ng dakilàng mithî at pagmámahál, wíwikàin maráhil ng mga matá ng bunsô mong anák. Ang máhiwagàng íbon ang kaligtásan ng buông lipì, wíwikàin maráhil ng dúkesang íbig magpáriníg. Subálit ang eskríbang nása gílid ng iyóng maringál na higâan ay mapapáilíng. “Kung ang pagbíhag sa Adárna ang magíging dakilàng sáloobín sa pagsúsulát,” naíhakà niyá, “nakátadhanàng magíng alípin ang íbon sa habàng-panahón!”

Maríriníg mo ang lahát káhit matamláy.

Ipaháhandâ mo sa eskríba ang kásulatán pára sa gantímpalàng matátamó ng sinúmang makáhuhúli sa nasábing íbon. Ipasásaád mo pa ang pagpapágawâ ng ginintûáng háwla; ang pagháhandâ ng natátangìng pátukâ na makabúbusóg at pagpápahánap ng pinakásariwàng túbig na maíinóm; at ang pagpapágawâ ng maluwág, máaliwálas na kámará na walâng kapára úpang makápagpáalunigníg ng pítong áwit at makápagpápatingkád ng pítong kúlay ng balahíbo.

Sa tumpák na panahón, maríriníg mo ang pitóng áwit sa heptatónikáng eskála na makápagpápagalíng sa iyó. Lúlusóg mulî ang iyóng katawán, at magbábalík ang iyóng kabatàan. Mababánat nang ganáp ang nánguluntóy mong balát. Títigás mulî ang iyóng gulugód at úten. Lilínaw ang iyóng paningín, gáya ng sa uwák. Masásamyô mo pa ang dántaóng halimúyak ng hardín ng mga ílang-ílang at wáling-wáling. Masásalat sa isá pang pagkakátaón ang sétro at ang mga eskultúrang handóg sa iyó ng malálayòng lupálop. Malálasáhan ang pinakámalinamnám na úlam, at mabábalíw sa lása ng álak at mga labì ng marírikít na binibíni.

Sísikápin mong dumílat, hanggáng mainís sa pagkáiníp. Anóng kúpad na mga anák!

Hindî pa man dumáratíng sa iyóng harapán ang eksótikóng íbon ay lábis-lábis na ang iyóng bálak, na kung ilílistá’y ikalúlulà ng iyóng eskríba. Maúupô kang mulî sa iyóng tróno sa ikapûng pagkakátaón, iyán ang paníwalà mo; at doón ay tíla dídikít ang puwít sa walâng hanggáng kapángyaríhan, at hindî na nanaísin pang bumabâ sa rúrok ng ginháwa at kalugúran ng kataúhan, sápagkát anó pa ang silbí ng lahát kung banyagà sa iyóng bokábuláryo ang salitâng kamatáyan? Mapapángiwî maráhil sa isáng tabí ang paboríto mong eskríba, na warìng sumusúlat ng sinematográpikong kórido, at naníniwalàng ang dakilàng sáloobín ay nása balighô at pagsísinungalíng—kung itó sa bandáng hulí, ang mítong makagágalíng.

Alimbúkad: Unstoppable epic raging poetry challenging the world. Photo by ARNAUD VIGNE on Pexels.com

Isang Tagpo sa Tayuman, ni Roberto T. Añonuevo

Isáng Tagpô sa Tayúman

Roberto T. Añonuevo

Nakaáwang na bintanà ang anghél; ang hángin ay kasínglamíg ng mga pilósopóng humahámak sa láson. Dumadálaw ang pangitàín ng karunúngang itím sa maligamgám na tsaáng naghíhintáy sa kung sínong nauúhaw, nabíbingí. Nakábuyangyáng sa sahíg ang mga esotérikóng papéles na nginángatâ ng bubuwít at ípis. Tinakpán ng ípuípo ng mga gamúgamó ang bombílya doón sa lumálayláy na kísamé. May kumákaluskós sa iyóng guníguní. Nang lumingón ka, mag-ináng magkayákap nang walâng imík ang umampiyás sa silíd.

10 Enero 2023

Alimbúkad: Epic unstoppable poetry in search of humanity. Photo by Nicolas Postiglioni on Pexels.com

Ang Pagpapatuloy, bilang Ikatatlumpu’t anim na Aralin, ni Roberto T. Añonuevo

Ang Pagpápatúloy, bílang Ikátatlúmpû’t ánim na Aralín

Roberto T. Añonuevo

Sápagkát gumágaláw ang kaisipán, itó ay maáarìng hakbáng, na kapág inúlit nang inúlit ay hindî karaníwang pag-angát sakâ pagsáyad sa lupà ng mga talampákan úpang sumúlong o umúrong, bagkús isáng rítmo ng mga yabág, sumusúkat sa tatág ng sákong at búkong-búkong, humíhigít sa kalamnán ng bintî o hità o pigî, nangángailángan ng balánse at resisténsiyá, balánse at pasénsiyá, párang síning ng pagbítin sa paghíngal o paghingá, tahímik na umaágos na líkidó, kahit pa umápaw o lumampás sa línya, kung mínsan ay nása anyông pálundag o pátingkayád, naglálarô na warìng ípuípo ng mga talúlot, umíindák nang nakáhihílo, kung sa malayò ay mukhâng tuliró ngunit hindî, gumagáya sa tiklíng na hindî mabítag ng malálagkít na siít, at báwat tumulòng páwis ay kasíngtamís ng paghawì sa mga álon, gayunmán ay walâng pagkapágod sápagkát sumúsunód sa kung anóng kumpás ng músiká, kung mínsan ay may métro at malímit sumúsuwáy sa ináakalà o ináasáhan, bumúbuntót sa kung anong pahiwatig, pára sa anumáng espásyo, íbig sakúpin ang ápat na pánig gayóng itinátakdâng gumitnâ, may damdáming hindî maípaliwánag ang kalagitnâan, nagháhanáp ng katarúngan pára isílang ang katwíran ng pag-íbig o pakikihámok, inúuyám ang gravedád at walâng pakíalám sa edád, nagpapáramdám ng kasaysáyan sa paglílistá ng mga pórma, o lumílikhâ ng pórmulá pára sa sukdúlang kaganápan ng malíliksí, malálambót na katawán. Maáarìng ito ang kaléydoskópyo ng mga padrón, nanánagínip sumílip kung anó ang líhim ng mahabàng tápis o kung anó ang itinátagò ng balábal, nakabábalíw ang mga kúlay kung sa estilístang hayón-hayón,  at sa kabilâ nitó ay nakápagsasádulâ ng sárok, na kung isasálin pa sa pelíkulá ay isáng tulisáng sakáy ng kabáyong humáhagibís, dinadágit ang balíkbáyang binibíni, áangkinín ang kaniyáng kariktán at halimúyak, káhit ang kapalít ay isáng éntabládong bíbitáyan—habàng nagpápalakpákan, naghíhiyáwan, nagtatátalón, o nagpápaswítan ang madlâng sabík na sabík lumayà sa maláong pagkakádestiyéro. Hindî ka híhintô, sápagkát gumágaláw ang kaisipán.

Alimbúkad: Epic love poetry in search of humanity. Photo by Pixabay on Pexels.com

Talinghaga ng Sabang, bilang Ikatatlumpu’t limang Aralin, ni Roberto T. Añonuevo

Talinghagà ng Sabáng, bílang Ikátatlúmpû’t limáng Aralín

Roberto T. Añonuevo

Tabilí na ambisyósong yumayákap sa toóg ang bisyón ng manlalakbáy, ngúnit ang punòngkáhoy ay ékstensiyón lámang ng katawán at ang mithî ay makípigíng sa últimóng bandehádo ng mga úod, gagambá, at paruparó. Maúunawàan mo itó sa rúrok ng iyóng kasibúlan; at ang epidóta mong balát o talukì ang páses nang makapások sa esklusíbong klub at makásalamuhà ang kung sínong magnanákaw—ang magnanákaw na kilalá ka simulâ’t sapúl sapagkát ninakáwan ka rin niyá noóng kamuslakán mo—at nagtátaglay ng tatlóng kílong ópalong may labímpitóng líbong kilátes. Sasabíhin niyá sa iyó, “Walâng halagá ang bató kung mabíbigông makíta ang unibérso. . . .” Ibúbunyág niyá sa rúrok ng kalasingán ang ugát ng kadakilàan o máalamát na kapangahasán pagsápit sa sabángan ng mga tulisán, halimbawà, kung paáno pumúga sakalì’t bihágin ng mga awtoridád; at walâ man sa loób ay pápaloób ka roón nang may paghangà at pagkámanghâ, mananaghilì sa sáko-sákong salapî at palá-palapág na papúring matátamo sakali’t mapásakamáy ninúman ang bató, at walâ mang dugông maharlikâ’y íisípin ang mga planétang ikinákabít sa iyóng pagsílang at hantúngan ng kapaláran. Malayà mong isáhinágap, habàng tumatágay o lumulútang sa halakhákan, na itó rin ang ákwaryong laán sa mga bahágsúbay na isdâ, o kayâ’y mulâ sa bitúka ng dinosáwrong inililíhim ng pisngí ng tagaytáy, o kung hindî man ay tropéong úlo ng kambíng mulâ sa yungíb ng paláisipán, ngúnit anumán ang pilìin ay máilalágak sa isáng estánte pára pagpugáyan ng henerasyón ng mga tunggák at alípin. Paglálawáyan mo ang ináakalàng kaluwalhatìan, gáya ng pagnánasà sa granáte at hadeíta mulâ sa pulséras ng kaíbig-íbig na dalága. Sa loób-loób mo, hindî ka káilanmán magsasawà sa pagtingín, tag-aráw man o tag-ulán, sapagkát pára bang kúsang binabágo ng sínag ang lahát tuwíng bumabánda itó sa rabáw ng hiyás. Wíwikàin mo, “Hindí ko itó ipagpápalít sa diyamánte o ungguwénto!” Mapápangísi ang magnanákaw, warìng nang-úuyám kung bákit tíla ngayón ka lámang nakátuklás ng táeng-bituín o taktítang kristál.  Pagdáka’y tahímik siyáng lálayô nang dî-lumílingón, at iíwan sa mésa ang pámbihiràng ópalo kapalít ng iyóng dangál. Mapápatdâ ka, at sa mga malá-háspeng súgat ng iyóng guníguní, warìng may obsidiyánang bisturí na ekspértong kumakáyod sa iyóng budhî at baít—tawágin man itóng paglapastángan sa mapágkandilìng kriminál o paghuhúgas ng kamáy.

Alimbúkad: Epic poetry gems challenging the world. Photo by axecop on Pexels.com

Parabula ng Hubog, bilang Ikatatlumpu’t apat na Aralin, ni Roberto T. Añonuevo

Parabúla ng Húbog, bílang Ikátatlúmpû’t ápat na Aralín

Roberto T. Añonuevo

Nádeskaríl na trén noóng isáng áraw sa mga pálad ni Alberto Giacometti ang lungsód na warì’y kóntaminádo ng láson, digmâ, at sakít. Páiwaráng na tumagilíd ang mga bagón at nabuksán, sakâ nagpulásan ang mga bangkáy at sawîmpálad. Ang makúpad ay tinátapákan sa balíkat; ang áangá-angá ay tinátadyákan sa pangá. Walâng pumansín sa mga tumilápong bagáhe, kagamitán, kargaménto, salapî. Walâng sumigáw o humikbî o umúngol, at báwat isá’y ginampanán ang papél sa pagtákas. Ang rilés ay náunsiyáming pangárap pára sa nagmámadalîng biyahéro o mainíping paslít, at máisásalbá lámang paglipád o paglangóy sa kawalán ng mga pabrikánte o publisísta. Nagíng terminál ang bangín ngúnit itó’y tumamláy káhit sa binansagáng bantulót o matátakutín, samantálang palútang-lútang, paíkot-íkot sa lángit ang mga ípersoníkong uwák úpang surìin ang láwak ng pinsalà sa kaligirán. Pagdáka’y naglakád mulî ang kamatáyan nang walâng pangálan, nakátungó, binabása sa lupà ang katwíran ng alikabók. Nátigmák sa eskarláta ang mga bákal at bató sa áking paanán, at umalingásaw ang amóy na makátitigháw sa gútom ng mga ásong-gúbat. Humakbáng akó papálapít sa iyó. Humakbáng kang páuróng pára makáligtás. Tumítig ka sa ákin, at mulâ sa iyóng mga matá ay sumúngaw ang lungsód na dáting isáng antúking komunidád na kilalá ko. Ináasáhan ko ang isáng pitlág sa kaloóban; ipinágkaít sa ákin ng tadhanà ang magitlâ. Maáarìng ganitó rin ang isínahímig ni Eddie Vedder  sa isáng panahón, na únang itinanghál sa  brúskong tínig ni Tínong Collantes; at kung yumáyaníg ngayón sa malayòng náyon ay hindî dáhil sa lindól o bagyó, bagkús ang náyon ay naúubúsan ng bakúna o doktór subálit dumarámi ang mga káwal at sepúlturéro, bagamán napakálawak na parmasyá ang kagubátan. Sísikáping kumpunihín ang trén, maáarìng sa isáng linggó o sa súsunód na taón, at habàng hiníhintáy ang pagbábalík nitó sa serbísyo, maglálakád ang mga bangkáy nang pálayô sa panawágan, maglálakád nang pugót ang úlo o kayâ’y nakáuslî ang tadyáng, dî-alintána sabíhin mang bulók ang pusò, maglálandás nang pákiwál-kiwál, pagapáng sa iláng pagkakátaón, at kung ipípirmí sa isang estátwa o eskáparáte ay hindî mapipígil ng panlúlumò, pággunitâ, o kalugúrang sensuwál.  

Alimbúkad: Epic poetry rampage in search of humanity. Photo by Gabriela Palai on Pexels.com

Púlaw, ni Roberto T. Añonuevo

Púlaw

Roberto T. Añonuevo

Nakasulat sa likód ng retratong ito:

Ang lalaking hinihintay sa bintana
ng kung sinong anino
ay marahil ang sinaunang bangâ;
ngunit ngayong gabi
ay isang baso ang pananabik
at nakahigang bote ng wiski
ang humahatak na wakas
na hindi aapaw pa sa isang pusod.

Dang-dáng-ay ang upuang antigo;
nalimot ko ang aking pangalan 
sa mesa.
Waring lilipad ang mga dahon.
Anong sulok ang bagay sa daigdig?

Nanghihimasok ang simoy sa inip.

Ang Panahon, ni Roberto T. Añonuevo

Ang Panahon

Roberto T. Añonuevo

Kapag sineryoso ang tula at ginawang bokasyon ang pagkadakila, ang lahat ay kahon, at sa loob nito ay aspile, hamburger, kondom, wiski, bag, kuwaderno, sertipiko, bungo, at kulimbat ng mga digmaan. Ang salabat ay parang naglalasang sapot at agiw, at naiiwan sa lalamunan ang gaya ng langaw, eroplano, asido, peninsula, at tipaklong. Seryosohin pa ang bawat taludtod, at uusok ang kusina sa sikmura dahil tumitihaya ang kotse at tangke, tumitilapon ang mga mata at bayag, sumisirit ang ihi at misil, habang tinitira ng mga batang hamog ang pangulong pusakalye, ibinibitin sa eyre o nilulublob sa imburnal, pinaiindak sa tiktok, at duguang tumatawa ang makinilya na tinitipa ng eskisofrenikong baboy. Anak ng puta, ang langit ay pisara na ang nakasulat ay listahan ng mga niligpit na papeles at brodkaster. Anak ng tupa, ang impiyerno ay kebab ngunit ang masugid na alagad ay sabik sa pamatay-gutom at sukang Paombong. Walang lalim, ngunit nakapailalim sa bantas, at ididikta ng basketbol, tokhang, at heometriya ang dapat na kahulugan, halimbawa, kung paano lumiko nang bigla, lumundag sa mga bitag, kusang magpatihulog ngunit tumataas, sumasalpok ang kahihiyan ng mga paa, gusali at barko, iisipin ang lamán, ang lohika ng kababalaghan, tsubibo kumbaga sa bangketa, tinatahak ang kabilang-buhay at kanto ng lagim, at nangangarap ng pinagtambal na megalungsod at isla de pataranta. Ang totoo’y hindi tumátamâ, at sa kabila ng taimtim na tarpolin sa plasa, nasasaad: Magbago! Mag-isip nang tuwid at tumpak! Umangkla sa publiko! Habang lumalaon, mauupos sa pandinig ang mga inaakalang palakpak at kung marinig man ang pakakak ay sapagkat naghahapunan ang mga negosyante at heneral. Seryosohin muli ang tula, at ang mga saknong ay sukdol ng kilometrahe, nangangarap ng kapangyarihan gayong baog ang tuktok at bulok ang tuhod, o ito ang tadhana ng pikadilyo, radilyo, pasilyo. Marami kang kaululan at para magkasaysay ay magpipilit magpakabait na parang nagkukumpisal sa palihan, pinong-pino gayong berde ang kaluluwa, magsusuot ng Barong Tagalog, iteterno sa Converse, iisipin ang bersikulo tres, doble diyes, itatalpak sa E-sabong, o kung hindi’y ipagpapalit ang kaluluwa sa kriptopiso sa loob at labas ng metaberso ng mga materyal at narciso ng narkotiko. Kapag sineryoso ang tula, habang tomotoma, ang Khaos ay kalyos, kalyo na tinapyas, maginhawa o ito ang nakahahawa, subalit magpapatuloy ka, tumutugma na parang kalahok sa batelrap, kumakaway na pare at epal, umiirap ngunit nakangisi, at maririnig mo ang mga subterraneang batis na itinatago ng sahig, kumokonekta sa adobeng pader, umuugang mga bahay, at kumakaripas na bubuwit sa basurahan. Magsasalubong ang iyong kilay, at masasalubong ang pilosopong kumakausap sa hangin, at sasabihin sa iyo: Ang tula ay diksiyonaryo ng lamlam, landi, ligalig, lason. Magtatanong ka pa sana, ngunit iniwan ka sa pansitan, saka mo tatanggapin na hindi ka talaga makata at lalong hindi isang tula, gaya nito, na karapat-dapat yakapin, hagkan, pagpugayan sa Republika ng Ewan.

Alimbúkad: Epic poetry rant in search of meaning. Photo by Pixabay on Pexels.com

Tagapamagitan, ni Roberto T. Añonuevo

Tagápamagítan

Roberto T. Añonuevo

Nakahápay ang estátwa, warìng sumísigáw
doón sa kabilâng pampáng.
	        Ngúnit mulâ sa kinatátayûán mo,
ang estátwa ay hindî estátwa bagkús
talísay—tagilíd na lumulútang sa lamíg at úlap,
warìng sísingháp-singháp ang mga dáhon—
o itó ang paníniwalà mo 
sa kabilâ ng ágam-ágam na yapós-yapós ka.

Náriníg sa isáng latîán ang alingawngáw 
ng paghingî ng salbabída 
at pahimakás.
Maragsâng tinangáy ng mga álon
ang ináasáhang katagâ 
at bangás na batóng luklúkan.
Lumíkas kung saán ang mga háyop at táo,
ni hindî lumílingón at hindî mapígil,
úpang unáhan ang nabubûang na bagyó
at hamákin ang libíngan.

Pinílit mong tumindíg díto sa iyóng pampáng;
umiíkot ang palígid na kung hindî sumásayáw
ay lasíng na lasíng 
                                     sa tikatík ng ulán.
Lilipád iláng sandalî pa ang mga yéro at halígi
habàng kumákatál
ang bundók sa hagunót at sípol ng buhawì.
Walâ kang bangkâ o sinaúnang taytáy.
Ang pagítan mo
sa daigdíg ay napakaláwak ngúnit hanggitnâ
pára isáhimpapawíd sa rádyo;
pára ka ngayóng rébultong pinágpalàng 
gumaláw ang mithî
dáhil sa pangárap na túlong mulâ sa ibáyo

na mahírap bagáng máunawàan dáhil naligáw
kung saán ang mga sugò at anúnsiyó
sa kung anóng katwíran—
ang ekídistánsiyá ng sukdól at mga tanóng
pára sa kahulugáng laán sa sapantahàng
madlâ na wikà mo’y iyó 
                                               at áarók sa iyó. 

Higít kailanmán ang silbí ng tagápamagítan:
ang tagápamagitán sa estátwa at talísay,
ang tagápamagítan sa magkabilâng pampáng,
ang tagápamagítan sa pagsagíp,
ang tagápamagítan sa pagságap ng tingín,
ang paningín mong íbig iparatíng sa ákin.

Walâ akóng pakíalám kung itó ang marmól, 
salapî, kartón, pelíkulá, sex, líham 
o kung itó ang Potemkin ng isáng Putin,
bastá humíhingá at ang kapangyaríhan
ay nása iyóng pálad at pasiyá. 
Ang makíta mo’y maáarìng másalát din
ng bulág—
ang nilaláng mong kay hírap mang sakyán
ay kusàng lumílikhâ ng kahulugán
o sabíhin nang páhiwátig 
na hindî man totoó’y sadyâng paníniwalâan,
túlad ng umuúrong na hukbó
                                    sa kung saáng larángan.
Alimbúkad: Epic poetry meditation beyond Filipinas. Photo by Sami Aksu on Pexels.com

Walang hanggahang posibilidad ng pagtula, ni Roberto T. Añonuevo

Mahirap mang paniwalaan, ang tula ang pinakamatayog na imbensiyon ng tao, na makaraang likhain ay naggigiit ng sariling kalayaan mula sa maylikha nito nang patuloy na makairal sa isang panahon o iba’t ibang panahon. Kailangan ang teknolohikong pagdulog upang mabuo ito—humuhugot ngunit nanghihimasok sa nakaraan, nagbabantayog bagaman waring humahamak sa kasalukuyan, humahamig gayong sumusugal sa hinaharap—na ang mga piyesa ay piling-pili, kalkulado bukod sa kargado ang hiwatig, at paglabas sa talyer ng mga wika at sining ay magiging ehemplo sa bakbakan ng mga kamalayan, damdamin, at kaisipan pagsapit sa papel o pag-imbulog sa himpapawid. Sa ganitong pagtanaw, ang tula ay kailangang magsuot ng isanlibo’t isang pagbabalatkayo, na magsisimula sa anyo hanggang tinig hanggang kislot, titig, at pananalig, na malaos man sa isang yugto ng kasaysayan ay muli’t muling isisilang sa ibang panulat, bibig, at kilusan, magpapahilom ng sariling sugat saka magpapahaba ng angking mga ugat. Kailangan ang malikhaing pagsisinungaling, na lumalampas sa pagsandig sa pagiging totoo ng isang pangyayari o bagay upang itampok ang posibilidad ng pagiging makatotohanan nito na maituturing na kapani-paniwala kahit sabihin pang kathang-isip lamang na sininop sa kung saang bodega ng mga karanasan. Maaaring ganito rin ang maging pagsusuri sa álattalà (2020) ni Phillip Yerro Kimpo at Mulligan (2016) ni Marchiesal Bustamante. Ang una’y nagbubunyag ng walang hanggang posibilidad ng iba’t ibang damit na mapagsisidlan ng pananalinghaga; at ang ikalawa’y waring nagkukubli ng hulagway sa kasinupan ng pananaludtod na matalas ang taglay na talinghaga. Ang dalawang koleksiyon ay patunay kung bakit hindi maikakahon ang tula sa sinaunang pakahulugan o pagkilala, at kung paano nagsasanib ang sining at agham sa pagtula na lumilikha ng bagong wika at pag-iral. Totoo, kulang ang isang tagay para sa dalawang makata.

álattalà (2020) Koleksiyon ng mga tula ni Philipp Yerro Kimpo.

Mulligan (2016) Koleksiyon ng mga tula ni Marchiesal Bustamante.

Ang Diwa, bilang Ikatatlumpu’t tatlong Aralin, ni Roberto T. Añonuevo

Ang Diwà, bílang Ikátatlúmpû’t tatlóng Aralín

Roberto T. Añonuevo

Ang éngkuwéntro sa pag-íral ay nagsísimulâ sa loób, kung hindî man kamalayán, at itó ay malayà mong íugnáy sa “damdámin,” “kaisipán,” at “panimdím,” gáya sa winikà ni Iñigo Ed. Regalado, ngúnit sa pagkakátaóng itó ay makápagsísimulâ sa “bálak” na mapapáilálim sa dalúmat ng “diwà.” Ang diwà úpang magíng diwà ay nagsisíkap na magíng tiyák at materyál, samantálang napápanatíli nitó ang puwésto sa isípan at antás na eksístensiyál. Madalî itóng makíta sa pintúra o árkitektúra o pelikúla; ngúnit pagsápit sa músiká at tulâ, ang diwà ay hiníhingîng sumakáy sa gáya ng indáyog, untól, pagtítipíl, kóntrapúnto, hímig, tínis, at ibá pang pamámaraáng matútunghayán lámang sa mga notasyón o prósodyang maáarók ng pandiníg. Tingnán, halimbawà, ang tagâ-sa-panahóng magasinô, na ang kahangà-hangàng halimúyak at yamungmóng ay hindî akalàing dumaán sa pinakámalupít na panahón. Ang punòngkáhoy sa dalisdís, anó’t kay ínam hulíhin ang hulagwáy na nakápahilís kapág takípsílim! Párang hinahábol ang natítiráng liwánag at bumíbigát ang mga dáhon sa malamíg na símoy! Kailángang mágwakás ang ganitóng anyô kapág nakásawâan ng madlâ, kayâ pinabúbuwál ang punôngkáhoy kapalít ng ibá pang punòngkáhoy o éstruktúra bágo ilípat sa ibáng poók. Ang magasinô, kapág tinumbasán ng huklúbang kalantás, ay nagíging balangáy sa guníguní at balangáy sa materyál na mundó, at ang ganitóng pagtátagpô sa diwà ay warìng hinirám mulâ sa isáng Manóbo. Ang ákto at próseso ng tránspormasyón ang mísmong sasakyán mo paláot, at magháhatíd sa iyó sa ibáng lupálop at dimensiyón. Máhalagá kung gayón na bátid ang urì ng punòngkáhoy, na makatátagál sa tubigán, álat, tamílok, ánay, at taliptíp ngúnit hindî ríto nagwáwakás kayâ dápat isaálang-álang kung anó ang íbig mong gawín sa bágay na itó. Pagkaraán, ang punòngkáhoy ay mapípilítang íwan ang pagíging punòngkáhoy—lílimútin ang saríli—úpang gampanán ang ibáng papél o mithî o hunâhunâ, halimbawà, bílang halígi ng báhay o leég ng gitára, ngúnit alinmán ang pilìin ay makáaásang makátútugón nang higít sa dápat asáhan. Hindî mo káyang yapusín nang mag-isá dáhil sa limitasyóng pisikál ang bungéd ng punòngkáhoy na magíging sasakyán mo. Gayunmán, káyang-káya ng diwà mo na ídisényo ang katawán ng káhoy pára sa bágong pakikipágsapalarán. Kapág pinabuwál ang magasinô sa dalisdís, magpápalít itó ng silbí at pangálan, sa áyaw mo’t sa gustó. Ang posíbilidád ng káhoy ay masusúbok sa tistísan at masusúbok sa kamáy ng artesáno. Hindî pa man itó nagbábanyúhay na muwébles ay nagíng muwébles na itó doón sa diwà, káhit ibá pa ang nagsákatupáran túngo sa kaganápan ng kamalayán. Ang kakatwâ ay tátanggihán kung mínsan káhit ang tagurîng muwébles nang máigiít ang kataúhan ng pagíging síning ng éskultúra o karpinteríya. Kung ipagpápalagáy na may katangìang líkidó ang diwà, na máipapáloób sa ibá’t ibáng húgis ng sisidlán, manánatíli ang pagkádiwà nitó alínsúnod sa panlabás na anyô na maáarìng makapágbigáy ng ibá-ibáng pagságap at pagtanáw. Walâng hanggá ang maáabót kung mágsayélo itó o mágsahángin. “Tiningalâ ko ang máyang/ naglálandás sa himpapawíd;/ mulâ noón, pumandáy na akó/ ng metálikóng pakpák/ na káyang humawì ng úlap.”// Ang diwà ay diwà; nagkakátaló lámang kung alíng ésklusíbong damít ang ipasúsuót díto. Sa ganitóng pangyayári, ang nagsúsuót ng damít—na may kapangyaríhang magpátaw at maggiít ng panlása, pamantáyan, at kung anó ang katanggáp-tanggáp—ang nagtátangkâng pangíbabáwan ang diwà. Maáarìng mágtagumpáy ang ganitóng pakanâ sa isáng poók at panahón, ngúnit sasápit at sasápit ang sandalî na magbábalík ang lahát sa pagíging payák—walâng tugmâ at súkat ngúnit may rítmo, dulás, lálim, láwak na pagkilála sa hiwagà ng Salitâ.

Alimbúkad: Epic poetry ideas rocking the world. Photo by The Lazy Artist Gallery on Pexels.com