talinghaga

Ikalimampu’t pitong Aralin: Ang Musa, ni Roberto T. Añonuevo

/ Roberto Añonuevo / Mag-iwan ng puna

Ikálimámpû’t pitóng Aralín: Ang Músa

Roberto T. Añonuevo

Sinásadyâ ang lihís na pagbása kay Celia ni Balagtás, gáya ng kalkuládong pagháging na pagbása sa iyóng músa, tawágin man siyáng katunóg at tokáya ni Santa Cecilia. Itó ang itúturò sa iyo ng kalungkútan at pananabík, habàng nilúlustáy ang natítiráng sandalî sa paglilínis ng aklátan, sápagkát hindî kailanmán magkakároón ng katwíran ang pag-íbig:

“Sa pagninílay mo’y dáratíng siyá nang dî-nakikíta at palihím, at kung makíta man ay túlad ng babáeng nagbábalátkayô sa barakán, nakatápis ng bahágsúbay, pulá ang sapín sa paá at may bitík sa búkong-búkong, ngúnit ang mga matá’y kasímbugháw ng kambál na karagatán. Nakabítin sa kaniyáng mga pilík ang antimónyo; at may koloréte ang mga kílay, bukód sa bumíbigát ang úlo sa ginintûáng pútong at kumákalansíng na gintông híkaw. Búbulóng warì ang kaniyáng títig, na sásagutín mo ng títig. Ang kaloóban niyá’y dalawándaáng talampákan ang dalóm, tíla pinághálong Morzuk at Melghra, na títighaw sa úhaw ng sálinlahì ng mga karabána. Súsubúkin mong uminóm. Imúmuwéstra niyá ang limánlíbong bíhag at alípin, ang pag-áaklás at pagtákas. Ilálahád ng kumpás at sayáw ng mga dalirì kung paáno winásak at dinambóng ng mga estranghéro ang kaniláng bahayán at pamilíhan, kung paáno pinugútan ang kanilang pinunò at ginahasà ang mga babáe, at kung paáno sinigâán sa digmâan ang kaniláng kamálig at aklátan. Matútupî ka sa kaniyáng karunúngan; at mauúhaw sa kaniyáng alindóg, ngúnit iáabót lámang niyá sa iyó ang gerbás o kayá’y ang pilîng térfas. May nakátagò pa siyáng gátas ng kamélyo at kalahatìng sáko ng kúrma at maís para sa panaúhin. Pakiramdám mo, nása libíngan ka ng Marábut na binábantayán ng mga alakdán. Nalálangháp mo ang halimúyak ng óleo at azafrín, at mámabutíhing manahímik sápagkát mínsan pa, magúgunitâ mo ang sérye ng mga pintúra ni Picasso na lábis-lábis kung mámulaklák ang dibdib.”

Alimbúkad: Epic rock poetry across the world. Photo by Abhinav Sharma on Pexels.com

Ikalimampu’t anim na Aralin: Ang Alamís, ni Roberto T. Añonuevo

/ Roberto Añonuevo / Mag-iwan ng puna

Ikálimámpû’t ánim na Aralín: Ang Alamís

Roberto T. Añonuevo

Lumílikhâ ng alamís at alamát ang tulâ, at gáya mo ay makatátagpô ng pagkakáabalahán habàng nagbúbuklát ng kuwadérno:

“Nalaglág noón sa bulsá ni Blumentritt ang sulpákang regálo sa kaniyá ni Rizal doón sa tabí ng kulimlím na tabérna; at nang mapúlot ng lasíng na binatà ay inakaláng itó ay isá lámang relíkya ng sinaúnang kabihasnán. Papitík niyáng inihágis pagkaraán na tila upós ng sigarílyo ang sulpákan sa kung saáng eskiníta, at pasúray-súray na lumayô. Nang matagpûán yaón ng paláboy na paslít ay paúlit-úlit sinulpák, na párang nagsásalsál nang supót, hanggáng ang pingkîan ay magsílang ng mensahérong may tángang apóy na káyang magpáatúngal ng kagubátan sa loób ng kaniyáng guníguní. Mapápasò siyá sa gayóng kamalayán ngúnit anóng luwálhatì kumbagá sa larô! Samantálang doón sa kabilâng mundó, si Rizal ay nagsísindí warì ng himagsíkan sa haráp ng umíd na eskritóryo.”

Alimbúkad: Epic electrifying poetry rocking the status quo. Photo by jnm thapa on Pexels.com

Ikalimampu’t tatlong Aralin: Ang Pagbagay, ni Roberto T. Añonuevo

/ Roberto Añonuevo / Mag-iwan ng puna

Ikálimámpû’t tatlóng Aralín: Ang Pagbágay

Roberto T. Añonuevo

Bágay na hindî maitátatwâ ng bágay ang kátotohánang warìng binilí itó bílang sukà, ngúnit ang bumilí ay náligáw sa kung saáng eskiníta, o dinúkot sakâ tinangáy ng kung sínong masamâng loób úpang dalhín at pigâín sa líhim na himpílan, at sagipín man ng alagád ng batás sa átas ng tungkúlin ay masásawì sa bandáng hulí sa kung anóng katwíran, halímbawà, sa lindól o súnog o kayâ’y mabúbundól ng humáhagibís na motorsíklong kamóte kung umastá. Ang bumilí (o higít na tumpák, ang pinabilí) ng sukà, pag-uwî nitó sa kaniyáng baháy, ay hindî na sukà ang dalá bagkús ang gastádong saríli o amóy-sukàng bangkáy na ang náyon o lungsód ay nakápaloób sa isáng bóte na kung malaglág at mabásag man kung saán ay mapápalitán ng pílat sa gunitâ o ng dî-ináasáhang luwálhatì dúlot ng sukdúlang kamalayán ng mga nangulilà na pinurgá sa awà at hilakbót.

Maáarìng nása sukà ang susì nang lúminamnám ang adóbo o sinigáng, o kayâ’y nang makálangóy sa pinaghálong ásim-angháng ang taníging kíkilawín. Isáng sangkáp iyón na kapág iníhalò sa ibá pang sangkáp ay makápagbíbigáy ng lugód nang higít sa katumbás nitóng salapî. Hindî magágampanán ng sukà ang tungkúlin nitó, gáya ng sawsáwan, pára sa isang hapúnan ng pamílya; at ang gútom ay manínigíd sa gitnâ ng pananabík at pagkábigông matamó ang kasiyáhan sa pagsasálo. Lilípas ang sandalî at lilípas ang gútom, at ang sukà bílang bágay ay umaásim lalò sápagkát kaugnáy ng isáng útos o pangángailángan, bukód sa perpéktong permentasyón ng katás mulâ sa niyóg o sasâ. May lása ito na pumúpuwérsa ng kung anóng kahulugán, at nakápanlílibák sa pagmámalabís kung ipagpápalagáy na ang nagtangkâng bumilí nitó ay nasawì nang dapùan ng kamalásan.

Ang taúhang bumilí o pinábilì ng sukà ay hindí ba naglakbáy din mulâng Rhine hanggáng Leipzig, ngúnit kataká-takáng ang mga labî ay áagúsin túngong Ílog Pásig?

Lumílingón sa nakalípas, ang bágay ay tahímik na nalulúsaw sa isáng igláp kapág nagwikàng makabágo samantálang tumátanggíng makalumà. Máhalagá ang estádo ng bágay sa kasalukúyan kahit kisápmatá ang silbí; naturál lámang na manimbáng itó sa hináharáp o libakín ang anumáng bátik ng nakalípas kung nakasásawà. Ang kasaysáyan ng bágay ay pánandalî ngúnit kasímbilís ng lintík; at dáhil isá ring dalúmat o panukalà ang pagkabágay—na mapabúbulàánan kung hindî man mapápalitán—ang lahát ay may posibilidád na magíng mákatotohánan, gáya sa panulâáng Tagálog, at máipápalagáy na puwédeng paniwalâan kahit pánsamantalá, gaáno man kálimitádo ang bokabuláryo ng pakikipágsapalarán. Ang diwà ng bágay ay nása kapangyaríhan nitóng tumbasán ng robótikóng kalansáy ang mga multó at kaluluwá; kúsang pakislutín ang baldádo at manhíd o tinágin ang makákapál, matátangkád na padér; at ibalík sa pandamá ang pag-uliníg na mailáp sa taingá, ang pagtítig na nagtátaksíl sa matá, ang paglangháp na iníingúsan ng ilóng, ang paglása na tinátanggihán ng dilà, ang paghipò na iniwásan ng kamáy sa pangambáng magkásalà’t lumabág sa kabutíhang-asal na itinakdâ ng estádo.

Masánay sa matamís ay nakasúsuyà rin, gáya ng nakasúsuyà ang sóbrang ásim na timplá sa nilúlutò o kinákanáw. “Ang bágay sa iyó ay bágay sa ákin,” wíwikàin ng pilósopo, “bákit hindî, gáya ng ang bágay sa iyó ay hindî bágay sa ákin, o hindî bágay sa iyó ang bágay sa ákin.” Bumabágay ang bágay sa alinmáng naísin dáhil may pangángailángan sa ngayón alinsúnod sa pagtanáw at máipapátaw díto ang balangkás ng pananálig nang hindî máipagpápabúkas pa. May sumaságap namán díto at sumusúka nitó pagkaraáng máitalâ, na ang isáng bágay ay hindî bastá bágay lámang o kímikóng reaksiyón dáhil may kákayaháng maglarô itó at magpabálik-bálik sa aspéktong materyál at selestiyál. Ikáw, bílang tulâ, ay isá ring bágay—sumisíkat úpang magíng artefákto pagláon. Na hindî man patók at mabilí sa madlâ sa habàng panahón (sanhî man ng nagbabágong sensíbilidád) ay bumabágay sa lahát dáhil nagbíbigáy at bumíbigáy, at ibigáy man nang líbre ay kay hírap sakyán, túlad ng batàng pinabilí ng sukà doón sa gusgúsing tindáhan ngúnit nabigông makábalík pa sa kaniyáng dampâng pinánggalíngan.

Alimbúkad: Epic contemplative poetry in search of humanity. Photo by Nikola Pavlau010dkovu00e1 on Pexels.com

Ikaapatnapu’t siyam na Aralin: Ang Pormula, ni Roberto T. Añonuevo

/ Roberto Añonuevo / Mag-iwan ng puna

Ikaápatnapû’t siyám na Aralín: Ang Pórmulá

Roberto T. Añonuevo

Tutubíng-kalabáw, Vimána, o kayâ’y anghél na sugò ng kaitaásan ang ilán lámang sa maáarìng magíng lunsáran ng balangkás ng pananámpalatáya. Ang lahát ng língid sa kaaláman ay kailángang magkábutó’t lamán, magkápórmulá gáya sa matemátika at díksiyonáryo, máglandás sa kung saán-saán, sakâ lunásan ang anumáng hindî káyang ipáliwánag ng lastág na lóhika. Kapág ipináloób pa ang diyós sa balangkás ng pananámpalatáya nang may basbás ng estádo, ang tulâ bílang diyós ay sísikáping ípadrón sa isáng tésis na títingalâín ng mga debóto’t peregríno, sinúlat man itó ni John Milton o Benigno Ramos. Ang balangkás ng pananámpalatáya ay hindî lílikhâín ng diyós (bagamán malayàng isípin iyán, gáya ng mákapangyaríhang tínig sa Paraíso, at maáanggihán ng pinaníniwalâan sa kung anóng paraán o lupâíng pinágmulâng may angkíng kasaysáyan). Ang balangkás ng pananámpalatáya ay lílikhâín ng mga mortál na nílaláng na nagháhagiláp ng sángkurót na mápangháhawákang dátos o mapanínindigáng katwíran sa ngálan ng pananákop, pakikipágsabwátan o paglúpig sa kaáway. Totoó, ang diyós ay maáarìng mapágbanyúhay sa pamámagítan ng alingawngáw at pagpápaláwig, sa anyô man ng mga ikónikong rebúlto ng santó at magágaràng simbáhan pára sa kapakanán ng komunidád o isáng kapisánan; o kayâ’y sa reduksiyón at pagtítipíl, gáya sa mga dasál o pagtátanghál ng móro-móro at tránsubstansiyón; ngúnit ang estruktúra ng pagkábathalà ay hindî bastá magígibâ bagamán maáarìng lapastangánin o pánghimasúkan. Gaáno man karámi ang pangálan ng diyós ay lálapátan itó ng pagkilála, paggálang at pagsunód—bátay sa dî-matitínag na balangkás, hanggáng ang tésis ng paglikhâ, pagpápalà, paghúhukóm o kung anó mang hakbánging dibíno’t elementál ay magíng túlad ng tinápay at álak— na talinghagàng pápaloób din at makabúbusog sa kataúhan, gáya sa pag-íbig ni Andres Bonifacio sa kaniyáng Tinubùang Báyan. Súsubúkin ang natúrang tésis alinsúnod sa nakámulátang balangkás—ang pagtátamó ng últimong ginháwa at pagsagíp mulâ sa kamangmangán bukód sa pagpapágalíng ng sakít. Pagdáka, ang tulâ ay hindî makáiíwas umíral na bangkáy sa maláo’t madalî, ibubúro sa kinathâng máwsoleo at kahón úpang madalîng máunawàan at matandâán ng madlâ. Habàng tumátagál at lumaláwak ang gahúm dúlot ng establisádong ritwál, gáya sa mga áwit at korído, ang tulâ bílang diyós ay “magkakásúgat sa salitâ,” wikà ngâ ni C.F. Bautista; at kung ang balangkás na itó ay hindî na sapát sa tinagurìang pagkádiyós na halígi ng panánalig, sanhî ng pagkakátaóng dumupók na ang pagíging kapaní-paniwalà nitó o kayâ’y ang pagkámakátotohánan ay kadúda-dúda o mapabúbulàánan bukód sa salát sa umanidád o lumábis ang pagkábaryótikó, idagdág pang naglahò ang angkíng estétikong silbí sa pánig ng tagaságap nitó, púpusyáw ang paníniwalà hanggáng ganáp na máwalâ at magíng rélikya na lámang ang mga témplo at aklátan ng mga dasál, himalâ, at ritwál. Maáarìng lumikhâ ng bágong balangkás ng pananámpalatáya, bákit hindî, gáya ng maáarìng umimbénto ng bágong pangínoóng tulâ; ngúnit ang tésis sa pagkádiyós at kaugnay nitong ínmortalidád ay maáarìng maglarô na lámang sa diwà makalípas isatáo itó’t ipáloób sa pagkatáo, at hindî bastá materyál na gawâ. Ang táo na sinaníban ng tulâ ay hindî na ang dáting táo; siyá ay isá na ring tulâ. Ang salitâng iniluwál ng táo, ang salitâng nagíng tulâ, ay nagíging diyós kapág binigkás o isinúlat sápagkát hindî na itó nása hángin lámang o isinúka nang walâng kamuwáng-muwáng. Sa mákapangyaríhang diwà, ang salitâng suplíng ng malikót na guníguní o maálab na kamalayán ay maáarìng hamúnin nang paúlit-úlit ang pagkádiyós ng Pangínoón-at-Maykapál sa anyô man ng kakatwâng damít o pihíkang panlása o másalimuót na pagdulóg na walâng hanggáhan ang espásyo at panahón, nang mápanatíli ang kabanálan ng tulâ—mukhâ man itóng gusgúsing bakwét, ulilàng migránte, o paláboy na walâng pasapórte sa ipuípo ng karimlán.

Alimbúkad: Epic explosive poetry rocking the world. Photo by Dziana Hasanbekava on Pexels.com

Ikaapatnapu’t pitong Aralin: Ang Pabula ng Manlalakbay

/ Roberto Añonuevo / Mag-iwan ng puna

Ikaápatnapû’t pitóng Aralín: Ang Pábula ng Manlálakbáy

Roberto T. Añonuevo

Inilibíng ng húni ng kilíng ang dagâ noóng úna pa man; at ang dagâng naniwalà sa salitâng matatarlíng ang hímig ay tinúhog ang saríling leég sa matúlis na patpát, naubúsan ng dugô, dumilà warì nang wagás sa hángin, at namatáy nang dilát na maáarìng sa balintatáw nitó ay naroón ang isá pang kilíng, na tagláy ang eskarlátang bátik sa leég, umaáwit ng saríling áwit pára sa tag-aráw o tag-ulán. Nalímot maráhil ng dagâ na ito ay dagâ o sadyâng muslák lámang ang kamalayán nitó; at nang mangárap ng pakpák at tukâ ay maáarìng nainís sa tínig na umíik-ík at búhay na basúra at basúrang ang totoó’y kátumbás ng walâng hanggáng pigíng at ginháwa. Samantála’y hindî nalímot ng kilíng na itó ay kilíng, túlad ng ibá pang íbon: Humuhúni sápagkát nilikhâ úpang humúni, at humúni na tíla umaáwit ng laksâng pag-íbig o kayâ’y párang iyón ang pangwakás na pagsílay sa daigdíg. Anó ang nása áwit ng kilíng, gáya sa isáng pábulang Ibalóy, at dápat kainggitán ng namumúhay sa lunggâ? Mga palayáng konséntriko maráhil ni Kabunyîán, may úlap sa ibabáw at may hamóg sa ibabâ, at mga magbúbukíd na nakátanáw sa lungtî o buláwan, o ilihán ng yumayákap sa hudhúd ng katahimíkan. Íbig mo ring máriníg mínsan pa ang áwit ng kilíng sa isáng alamát, káhit sabíhing paglúlustáy ng panahón. Ang húni ng kilíng na bumúbulábog sa pag-íral ng dagâ ay maúunawàan sa pagpapátiwakál, alinsúnod sa pananáw at mákamandág na páyo ng íbon; o kung hindî’y itó ang pagyápak nang walâng pag-áatubilî sa bítag ng matátamís na melodíya nang malagót ang panánaghilì sa pánsamantalá’t sentimentál subálit hindî makákamít kailanmán.

Alimbúkad: Epic love poetry against war and occupation. Photo by Amit Talwar on Pexels.com

Ikaapatnapu’t limang Aralin: Ang Pagtatanghal

/ Roberto Añonuevo / Mag-iwan ng puna

Ikaápatnapû’t limáng Aralín: Ang Pagtátanghál

Roberto T. Añonuevo

Sápagkát laós na ang tulâ, sápagkát laós na ang makatà, sápagkát laós na ang tulâ ng makatà at ang makatà sa papél ng tulâ, sápagkát sukáng-suká na ang madlâ sa paúlit-úlit na tugmâ at walâng katórya-tórya o kung mínsan ay dî-máunawàang bóksing ng mga salitâ, ang pagtátanghál ang susì, ang pinakámadalîng paraán úpang itampók mulî ang talinghagà, himúkin ang sanlibután, at ipágmalakí ang ginintûáng lumípas na walâng kahulílip. “Ibalík ang tulâ sa pusò ng madlâ!” kóro ng mga lóro. “Ibalík!” Ikáw bílang tulâ—sa loób at labás ng sawîng Tralalá— ay magdudúda sa saríli at magdudúda sa iyóng panahón, itanghál ka man sa ibá’t ibáng paraán o anyô at pagpugáyan, gáya ng gawî ng dambuhalàng tínig na humíhiyáw nang walâng patíd at maaáwat lámang kung sakalì’t mapatíd ang lítid sa leég; o kayâ’y ng patpáting tínig na naghúhubád ng ágam-ágam, nagpápakanâ ng teátrikong kabuhungán o kalandîán, at bumíbigkás na warìng ginulpí at hindî pinakáin nang tatlóng áraw. Isásakáy ka sa pláka o kómpak disk at súsubaybayán sa rádyo; gágawíng ékstra sa pelíkula at gágawíng anúnsiyo sa bágong álak o sapátos; ipápaskíl sa mga póste ng koryénte at ipápalamutî sa trapál ng tráysikel; isisíngit pa sa koronasyón tuwíng Máyo o kapág nagpapádasál sa Mahál na Áraw; at gágayáhin ng alpabéto ng kasarìán habàng gumigíling nang patuwád at labás-dilà. No es noble ni es gentil el corazón que olvida./ No es mariposa el alma, que va de flor en flor./ ¡No hay nada que se pueda comparar en la vida,/ Al recuerdo que deja nuestro primer amor!// O Balmori! O Bernabé! Sápagkát laós ka na, marápat lang na imbéntuhín ang pagtátanghál, wikà ng matátapát na alagád ng síning, nang higít sa káyang isumpâ ng aklát at ípangakò ng Bágong Hukbóng Sumásampalatáya. Sápagkát laós ka na, isasáloób mo ang algorítmo ng palakpák o durâ na tíla kabílang ka na sa mga pinapílang haláng ang bitúka o kayâ’y kandidátong kalahók sa halálang pándaigdíg. Magsísimulâ kang tumáwa nang tumáwa, pálakás nang pálakás, hindî alintána ang pútik at múra, at pigílin man ang saríli’y lalòng maúupós sa galák. Mabalíw man ay likás lámang itó sa mundóng natátakám sa papúri’t salapî at ang pasénsiyá’y paiklî nang paiklî. Isusúlat kang mulî sa ibáng móda at ibáng panlása, bákit hindî, maráhil sa padér ng palásyo o sa sahíg ng basíliká, púpusùan sa mga basúrahán, bukirín, pantalán, paléngke, bilanggùan, at pábrika sa tumpák na panahón, babángon mulâ sa mga dugûáng larángan, at maglálakád nang walâng tákot, walâng taták, walâng útang na loób, walâng hanggán. . . .

Alimbúkad: Epic silent poetry challenging the world. Photo by cottonbro studio on Pexels.com

Ang Simula, bilang Ikatatlumpu’t siyam na Aralin, ni Roberto T. Añonuevo

/ Roberto Añonuevo / Mag-iwan ng puna

Ang Simulâ, bílang Ikátatlúmpû’t siyám na Aralín

Roberto T. Añonuevo

Sa simulâ ay hindî salitâ bagkús alunigníg[1]; at ang alunigníg ay isá ring tulâ, na sa maláo’t madalî ay lílikhâ ng iyóng pagkábathalà.  Ang simulâ ay magháhanáp ng padrón at baít, káwsa at panahón, tóre at hantúngan. Banáyad itó kompará sa alingawngáw ng lagunlóng, kumbagá’y may subsónikong álon-álon, papáupós ang datíng at walâng pasintabí sa anúmang humahálang sa paglálakbáy na pákilapsáw. Itó rin ang súrang[2] at paláisipán, ínterkonektádo sa ibá pang súrang na pasíkot-síkot at ang úbod ay kakatwâng patibóng, na kung payák man ay nagpápakanâ ng píhit o dî-inaasahan, tíla pagsúsuót ng paréhong damít sa magkáibáng okasyón nang makaratíng sa kabilâng pólo, o sabíhin nang kabilâng palásyo, halímbawà na, tuwíng umúulán ng láson at palasó at lumulúsob ang mga kaáway na dáyo. Úpang makaíwas maligáw, hiníhingîng sumanggunì ka sa ánimo’y mahabàng bagtíng na lumalárga paloób sa sikmurà ng dilím, ang bagtíng na nagháhatíd ng panginginíg at telepónikong mensáhe áyon sa káyang sagápin ng pandiníg at dápat máriníg. Sa simulâ ay alunigníg; alunigníg ang simulâ. Pagkáraán, magkakároón ng antás ang tunóg na may eskála ng mga tínig at eskála ng mga hímig, kalkuládo ang mga patláng at kung isatítik ay isang ilusyón ng mga hagdán at nakátayákad na kamálig ng alamís, may katangìang mapánlansí at hipnótiko pára ipáwalâng-saysáy ang kahungkagán o kabigatán ng tagpô o pangyayári. Itó ang sasagì sa noó mo, ang súsundín ng loób káhit ka nakápikít gayóng kinahíhindikán ang súsunód na magáganáp dáhil hiníhingîng máunawàan itó, pag-aarálan gáya sa harána o halinghíng o hábal-hábal, nang makatawíd sa pangánib ng mga hiwátig. Ang simulâ ay alunigníg, ang paníniwalàan mong karápat-dápat na tunóg sa hánay ng ibá pang tunóg, at siyáng kawíli-wíli o kalunós-lunós, kapaní-paníwalà sabíhin mang kagilá-gilalás (malíban kung tagláy ninúman ang taíngang-kawalì at kung anong pinsalà), bukód sa kimkím nitóng préhuwisyó at akalà—ang realidád na kung tagurîán sa apókripa ay Markáng Ékis. Ang simulâ ay alunigníg, handâng gumanáp sa tíning ng kumákatál na tása o mangkók na hungkág na hungkág at kay kínis ng rabáw, at sakalì’t magútom ka ay ni walâng sópas na máidudúlot bagkús dî-maípaliwánag na lugód o kayâ’y dinalísay na awà at hindík. Ang simulâ ay hindî salitâ. Ang simulâ ay pitlág, na magbúbukás sa pakikíramdám-pangángapâ-panínimbáng at walâng pakíalám sa hanggáhan ng tamà-at-malî. Ang simulâ ay paglalátag ng baníg bágo matúlog o ibaón ka sa límot. Ang simulâ ay wakás din, kumbagá sa pagsisísi at kumpisál. Ang simulâ ay hindî na simulâ matápos isílang ang mga salitâ. Tumátalikód itó sa mapanggúlat na dagundóng o malilíbog na úngol, tumátanggíng ikahón bílang bulyáw o kantiyáw, at kusàng nagpapáilálim sa panúto at pamantáyan sápagkát kailángang máunawàan kákabít ng sényas ng mga kamáy o kislót ng ngusò at kílay o lápad ng súkat ng páhiná. Simulâ ang makikíta mong saríli, walâng hanggá, sukdol ang kaganapan, ang matútuklasáng Maykapál na disimuládong lumalákad kung saán-saán sa kabilâ ng nagsásalimbáyan, nagsásalungatáng taltálan at opinyón. Ang tulâ ay alunigníg, ang ultimong kamalayán, na manggáling man sa iyó ay hindîng-hindî kailanmán magwáwakás sa iyó, sápagkát uulít-ulítin ng líbo-líbo mong aníno.

[1] Alunigníg—png. [Tag] 1: dulong buntot ng alingawngaw. 2: subsonikong alon ng tunog.

[2] Súrang—png. [Hin, Tam]: sopistikadong tunel sa ilalim ng lupa, gaya sa sinaunang templong Hindu.

Alimbúkad: Epic rumbling poetry across the world. Photo by Johannes Plenio on Pexels.com

Ang Ritmo, bilang Ikatatlumpu’t walong Aralin, Roberto T. Añonuevo

/ Roberto Añonuevo / Mag-iwan ng puna

Ang Rítmo, bílang Ikátatlúmpû’t walóng Aralín

Roberto T. Añonuevo

Paglabás mo sa daigdíg ng Tralalá, ikáw bílang tulâ ay hindî bastá tulâ, o tulâng de-número at may etikéta, gáya ng diyónang nakábilanggô sa papél o elektrónikong magásin, bagkús warìng tínig ni Nusrat Fateh Alih Khan na humihímig sa mga talinghagà ni Rumi o  Muhammad Iqbal sa sáliw ng pinághalòng rondálya, qawwali, at metáliká, sumásakáy sa dayaráy, naglálarô sa pag-íral, nagtátanóng ng pag-íbig sa kápuwâ, pumupúri sa Maykapál, dumádakilà sa sánlibután, bumúbuô ng lipúnan, bumúbuô ng káakuhán sa binágong estádo ng kamalayán, sa kabilâ ng pándurustâ at kaalipnán, sa kabilâ ng karukhâán at bundók ng kalansáy, sa kabilâ ng pátuluyáng digmâan at dogmátikong pananálig, tumátalón-talón sa ibá’t ibáng dimensiyón o kasaysáyan, umúusisà sa mga salaysáy, sápagkát kailángang mabúhay, kailángang mamatáy upang sumílang, umaása sa mga búnga ng katarúngan, nananálig sa talíno ng kagubátan at karunúngan ng karagatán, nakaáarók sa síklo ng mga planéta at bituín, handâng ipágpatúloy ang kamalayán sa yutà-yutàng laláng, wikà, o sagísag, sálinlahì káda sálinlahì, marúnong gumálang sa sinápupúnang naglúluwál ng mga pakikibáka at walâng kúpas na bayanihán, hindî magbábantulót bumuô ng bágong díksiyonáryo ng pakikipágsapalarán, mabigô man ay hindî sumúsukò, babángong wagás, itátalâ ang mga guníguní at krókis sa sahíg pára sa pórmulá ng tagumpáy, gugúhit ng mga anínong umíindák, umiíkot, pumípiglás, humíhiyáw gayóng nároón ka o nása loób silá, sápagkát ikáw ang tulâ, may lóhiká sa gitnâ ng kabaliwán, hindî kailángang ipágtanggól ang saríli sa lahát ng kahinàang hindî mo namán kasalánan, bagkús karupukán ng iyong Maylikhâ, na kung totoó’y hindî siyá ínmortál, at magíging ínmortál lámang kung ikáw ay umaápaw sa galíng, walâng hanggá, walâng katúlad, isáng pagdiríwang ng pámbihiràng tunóg at poétika, paglabás na paglabás sa daigdíg ng Tralalá.

Alimbúkad: Epic rhythmic poetry imagination across the world. Photo by Aa Dil on Pexels.com

Talinghaga ng Sabang, bilang Ikatatlumpu’t limang Aralin, ni Roberto T. Añonuevo

/ Roberto Añonuevo / Mag-iwan ng puna

Talinghagà ng Sabáng, bílang Ikátatlúmpû’t limáng Aralín

Roberto T. Añonuevo

Tabilí na ambisyósong yumayákap sa toóg ang bisyón ng manlalakbáy, ngúnit ang punòngkáhoy ay ékstensiyón lámang ng katawán at ang mithî ay makípigíng sa últimóng bandehádo ng mga úod, gagambá, at paruparó. Maúunawàan mo itó sa rúrok ng iyóng kasibúlan; at ang epidóta mong balát o talukì ang páses nang makapások sa esklusíbong klub at makásalamuhà ang kung sínong magnanákaw—ang magnanákaw na kilalá ka simulâ’t sapúl sapagkát ninakáwan ka rin niyá noóng kamuslakán mo—at nagtátaglay ng tatlóng kílong ópalong may labímpitóng líbong kilátes. Sasabíhin niyá sa iyó, “Walâng halagá ang bató kung mabíbigông makíta ang unibérso. . . .” Ibúbunyág niyá sa rúrok ng kalasingán ang ugát ng kadakilàan o máalamát na kapangahasán pagsápit sa sabángan ng mga tulisán, halimbawà, kung paáno pumúga sakalì’t bihágin ng mga awtoridád; at walâ man sa loób ay pápaloób ka roón nang may paghangà at pagkámanghâ, mananaghilì sa sáko-sákong salapî at palá-palapág na papúring matátamo sakali’t mapásakamáy ninúman ang bató, at walâ mang dugông maharlikâ’y íisípin ang mga planétang ikinákabít sa iyóng pagsílang at hantúngan ng kapaláran. Malayà mong isáhinágap, habàng tumatágay o lumulútang sa halakhákan, na itó rin ang ákwaryong laán sa mga bahágsúbay na isdâ, o kayâ’y mulâ sa bitúka ng dinosáwrong inililíhim ng pisngí ng tagaytáy, o kung hindî man ay tropéong úlo ng kambíng mulâ sa yungíb ng paláisipán, ngúnit anumán ang pilìin ay máilalágak sa isáng estánte pára pagpugáyan ng henerasyón ng mga tunggák at alípin. Paglálawáyan mo ang ináakalàng kaluwalhatìan, gáya ng pagnánasà sa granáte at hadeíta mulâ sa pulséras ng kaíbig-íbig na dalága. Sa loób-loób mo, hindî ka káilanmán magsasawà sa pagtingín, tag-aráw man o tag-ulán, sapagkát pára bang kúsang binabágo ng sínag ang lahát tuwíng bumabánda itó sa rabáw ng hiyás. Wíwikàin mo, “Hindí ko itó ipagpápalít sa diyamánte o ungguwénto!” Mapápangísi ang magnanákaw, warìng nang-úuyám kung bákit tíla ngayón ka lámang nakátuklás ng táeng-bituín o taktítang kristál.  Pagdáka’y tahímik siyáng lálayô nang dî-lumílingón, at iíwan sa mésa ang pámbihiràng ópalo kapalít ng iyóng dangál. Mapápatdâ ka, at sa mga malá-háspeng súgat ng iyóng guníguní, warìng may obsidiyánang bisturí na ekspértong kumakáyod sa iyóng budhî at baít—tawágin man itóng paglapastángan sa mapágkandilìng kriminál o paghuhúgas ng kamáy.

Alimbúkad: Epic poetry gems challenging the world. Photo by axecop on Pexels.com

Ang Panahon, ni Roberto T. Añonuevo

/ Roberto Añonuevo / Mag-iwan ng puna

Ang Panahon

Roberto T. Añonuevo

Kapag sineryoso ang tula at ginawang bokasyon ang pagkadakila, ang lahat ay kahon, at sa loob nito ay aspile, hamburger, kondom, wiski, bag, kuwaderno, sertipiko, bungo, at kulimbat ng mga digmaan. Ang salabat ay parang naglalasang sapot at agiw, at naiiwan sa lalamunan ang gaya ng langaw, eroplano, asido, peninsula, at tipaklong. Seryosohin pa ang bawat taludtod, at uusok ang kusina sa sikmura dahil tumitihaya ang kotse at tangke, tumitilapon ang mga mata at bayag, sumisirit ang ihi at misil, habang tinitira ng mga batang hamog ang pangulong pusakalye, ibinibitin sa eyre o nilulublob sa imburnal, pinaiindak sa tiktok, at duguang tumatawa ang makinilya na tinitipa ng eskisofrenikong baboy. Anak ng puta, ang langit ay pisara na ang nakasulat ay listahan ng mga niligpit na papeles at brodkaster. Anak ng tupa, ang impiyerno ay kebab ngunit ang masugid na alagad ay sabik sa pamatay-gutom at sukang Paombong. Walang lalim, ngunit nakapailalim sa bantas, at ididikta ng basketbol, tokhang, at heometriya ang dapat na kahulugan, halimbawa, kung paano lumiko nang bigla, lumundag sa mga bitag, kusang magpatihulog ngunit tumataas, sumasalpok ang kahihiyan ng mga paa, gusali at barko, iisipin ang lamán, ang lohika ng kababalaghan, tsubibo kumbaga sa bangketa, tinatahak ang kabilang-buhay at kanto ng lagim, at nangangarap ng pinagtambal na megalungsod at isla de pataranta. Ang totoo’y hindi tumátamâ, at sa kabila ng taimtim na tarpolin sa plasa, nasasaad: Magbago! Mag-isip nang tuwid at tumpak! Umangkla sa publiko! Habang lumalaon, mauupos sa pandinig ang mga inaakalang palakpak at kung marinig man ang pakakak ay sapagkat naghahapunan ang mga negosyante at heneral. Seryosohin muli ang tula, at ang mga saknong ay sukdol ng kilometrahe, nangangarap ng kapangyarihan gayong baog ang tuktok at bulok ang tuhod, o ito ang tadhana ng pikadilyo, radilyo, pasilyo. Marami kang kaululan at para magkasaysay ay magpipilit magpakabait na parang nagkukumpisal sa palihan, pinong-pino gayong berde ang kaluluwa, magsusuot ng Barong Tagalog, iteterno sa Converse, iisipin ang bersikulo tres, doble diyes, itatalpak sa E-sabong, o kung hindi’y ipagpapalit ang kaluluwa sa kriptopiso sa loob at labas ng metaberso ng mga materyal at narciso ng narkotiko. Kapag sineryoso ang tula, habang tomotoma, ang Khaos ay kalyos, kalyo na tinapyas, maginhawa o ito ang nakahahawa, subalit magpapatuloy ka, tumutugma na parang kalahok sa batelrap, kumakaway na pare at epal, umiirap ngunit nakangisi, at maririnig mo ang mga subterraneang batis na itinatago ng sahig, kumokonekta sa adobeng pader, umuugang mga bahay, at kumakaripas na bubuwit sa basurahan. Magsasalubong ang iyong kilay, at masasalubong ang pilosopong kumakausap sa hangin, at sasabihin sa iyo: Ang tula ay diksiyonaryo ng lamlam, landi, ligalig, lason. Magtatanong ka pa sana, ngunit iniwan ka sa pansitan, saka mo tatanggapin na hindi ka talaga makata at lalong hindi isang tula, gaya nito, na karapat-dapat yakapin, hagkan, pagpugayan sa Republika ng Ewan.

Alimbúkad: Epic poetry rant in search of meaning. Photo by Pixabay on Pexels.com