Tumatanda ang Pag-ibig(Para kay Maribeth) Roberto T. Añonuevo
Ibig kong maniwalang tumatanda ang pag-ibig.
Bumabangon upang bumili ng keso at pandesal,
magtitimpla ng umaasóng kape, at tatawagin ka
para pagsaluhan ang payak na agahan at pag-asa.
Nakalilimot ito ng pinamili o sukli pagkagaling
sa talipapa matapos tumawad sa supladang
tindera, at sumasalo sa nakatutulig na kantiyaw.
Maghahanap ito ng mga gawain at katwiran,
halimbawa, para lumuwag ang hardin at luminis
ang banyo, kahit sumisingit ang mga alagang aso.
Tumatanda ang pag-ibig gaya natin, naiinip
kapag maagang nagretiro, at dinadaan sa pintas
at puna ang nakababatong siklo ng mga trabaho
subalit inuulit-ulit ang artistikong hilig at gusto.
Nagsasawa rin ito sa pagbibilang ng tabletas,
at higit na pipiliing kumain ng gulay at prutas.
Kumikirot ang singit at pumuputi ang buhok,
ang pag-ibig ay pinagtatawanan ang pagsubok
at magpapanukala pa ng mga sariwang palusot
lalo't kaharap ang mga anak na matigas ang tuktok.
Ngunit ang totoo’y kay bilis ng inog ng panahon,
parang mga sugat na ano't kisapmatang maghilom.
At may mga mithi’t tungkuling dapat tuparin—
sa pamilya, sa lipunan, sa kani-kaniyang sarili—
para masabing ikaw at ako ay gumagalaw
at espasyong oras na binabagtas araw-araw.
Naghahanap ito ng mga pook na lalakbayin,
at pinaninindigan ang anumang kulay na ibigin.
Tumatanda ang pag-ibig dahil may salamin
o kalendaryo, ngunit sa kabila ng mga kulubot
sa noo, walang edad ang ligaya sa piling mo.
Alimbúkad: Love poetry beyond words. Photo courtesy of JM Villanueva.
Búbuklatín mo isáng áraw ang inaágiw na kuwáderno, kung sakalî’t nása iyó pa, at pápaloób sa iyóng noó ang alaála ng iyóng músa. Hindî mo na siyá matátagpûán kailánman; at maráhil, ibá na ang kaniyáng anyô, mithî, ngálan. Ngúnit babángon siyá sa pamámagítan ng iyóng mga salitâ, gáya ng mga muntîng lahók sa talâarawán.
1
Magsisítiklóp káhit ang párola at mólino
bágo sumápit ang súperbagyó,
sakâ ihíhiyáw ng mga pipít
ang daán túngo sa yungíb ng mga patáy.
2
Napakátiwasáy ng hímpapawíd.
Walâng kislót ang mga dáhon at lamók.
3
Tinukláp
ng hángin ang ánit ng munísipyo,
binurá ang mga báhay,
niloóban ang mga tindáhan,
iwínasíwas bágo ibinuwál ang niyúgan.
At isáng áso
ang umáhon sa gumuhông padér
ng bányong humíhikbî, ginígináw.
4
Ulán! Ulán! Lampás kawáyan!Bagyó! Bagyó! Lampás kabáyo!
Nagtakíp akó ng mga taingá
at napáhagulgól,
hábang tíla binúbuská ng mga anghél.
5
Tumátakbٖó ang mga bangkáy
sa gitnâ ng bagyó,
tulalá’t tuliró:
Walâng silbí ang pagbíbiláng.
Tináwag kitá, ngúnit
kinárit ang klínika.
6
Kung kasínglakás ng sígnal ng sélfon
ang sígnal ng bagyó,
magsásará ang rádyo o peryódiko
sa búhos ng réklamo.
“Huwág matákot!” at párang sumagì
sa pusò
ang isáng kúbong pasán ng mga hantík.
7
Sumaklólo sa mga bakwét
ang Mababâng Páaralán
úpang págdaka’y itabóy mulî ng dalúyong.
At naísip ko:
Lahát kamí ay basúra, at kasíngrupók
ng mga sílya at písara
ng mundó.
8
Lumubóg ang mga palayán.
Ngunit pumuság sa pápag
ang mga hitò at plápla,
párang áyuda
sa áming dî-maabót ng Máykapál.
Húlog ng lángit,
isáng bangkâ at tatlóng kótse
ang naligáw sa mga pítak ng gulayán.
Ngunit tumírik, kahápon pa,
ang makína
ng áking ísip
sa makapál na banlík.
9
Bumabángon sa bayánihán,
bumabángon pára sa báyan.
Pinápanoód kamí ng daigdíg
kung paáno manaíg sa bisà ng pag-íbig.
10
Umambón mulî.
Párang winísikán ang mukhâ kong putikán.
At inusál ang sumpâ na mámahalin ka—
bumábagyó ma't kay dilím.
Alimbúkad: Epic poetry storm beyond Filipinas. Photo by Emma Li on Pexels.com
Lumulútang ang pinakámagalíng, at sumagì itó sa áking ísip nang mínsang marahúyo sa sepák takráw. Kináinggitán ko ang mga paá sa paligsáhan, na úpang manaíg ay kailángan múnang umangát sa lupà, bumítin sa éyre, salubúngin o saluhín ng sipà ang bólang yantók, sakâ matúling ibalík sa kalában, sa pag-ásang mailálaglág nitó sa lupà ang bóla at magíging katumbás ng púntos. Kaáya-áyang larô, párang fútbol o ténis ngúnit hindî, dáhil báwal sumáyad sa sahíg ang puntiryá, na ang rikít ay nása elégansiyá ng akrobátikong síkad at lambót ng katawán, humahámon sa túlin, résisténsiyá, táyming, at bálanse, at kung nása malayô ka’y higít na háhangàan ang kóordinasyón ng útak, lakás, loób, paa. Isáng tagásubaybáy ng ispórts ang mínsang sumúlat ng bérso at másuwérteng nakáratíng sa ákin, na kung isasálin sa ídyoma ng fándom ay tíla isáng bersiyón ng pámbobóla.
Kumbagá sa Sepák Takráw
Anghél na sumásayáw sa hángin
ang gabí,
sinísipà-sipà ang plánetang
yantók
pá-alímbukáy sa úlap
ng mga brílyanteng alíkabók
úpang ipáling ang tanáw
na éspasyo
at manaíg ang órbit
at liksí sa régulasyón ng mga regú.
Nanúnudyô ang músika
ng sángkatérbang bulalákaw.
Ngúnit makirót ang áking sákong.
Ay! Dumalaga kong oras!
Lampás bálag ang lundág mo
at kíta ang lángit!
Sumisírko kang lintík,
warìng pá-luksóng tiník
sa hulagwáy
na kung isasálin
sa áking pandiníg
ay sumasábog na buntalàng
iníimpók sa balón ng karimlán.
Lupígin akó
sa mapúputî mong bintî at pigî.
Sikáran akó!
Pápulahín, mínsan pa, sa hiyâ
ang áking namúmutlâng mukhâ!
Alangáning mainís akó o márimárim, o sadyâng nása ákin lang ang kátangahán, kung hindî man pagkukúlang, sa mga banyágang wikà, ngúnit hindî ko mapígil ang saríling mapáhigikgík mulâ sa mga títik na malandî na’y warìng kináhig pa sa sahíg.
Alimbúkad: Epic poetry chimera walking the dream. Photo by Efecan Efe on Pexels.com
Sa síglo ng máykapángyaríhan, pakíwarì ng mga koméntarísta’y pinábilí ka lámang ng sukà sa tindáhan ni Áling Iskâ pagsápit ng halálan ng mga háyop, sumunód sa útos ng pámilya kung hindî man udyók ng pártido gáya sa luksóng tiník, ngúnit dáhil itó ang ikaápat na unós, sinalúbong ka ng bugsô ng ulán at tinangáy pagkáraán ng bahâ sanhî ng pagtáog ng mga táo. Sumigáw ka at humingî ng saklólo sa iyóng magúlang. Ngúnit rumáragasâ ang mga álon, sumísigáw ng kólektíbong himagsík at pagbabágo sa elektrónikong mundó, sumásalungá sa napípintóng repetisyón ng kasaysáyan, at sinamâmpálad kang íbalibág nang paúlit-úlit kung saán-saán at nabigông makaáhon gáya ng sisingháp-singháp na báboy. Patúloy na tumátaás ang túbig; humáhampás ang hángin. Kung tagapáyo mo si Worcester, maáarìng naníwalà ka rin sa sabí-sabíng ang tágbanwá, kapág nása bíngit ng búhay at kamatáyan, gaáno man kahúsay mangisdâ o mangáso o magpandáy ay haharáp sa bandáng hulí pápaloób sa órihinál na yúngib, maglálandás nang mag-isá sa paikíd na hagdán, mangángapâ mangángambá makikíramdám sa ibáng dimensiyón, gugúlong na niyóg kapág natalísod, dádausdós nang tulóy-tulóy kapág nádupílas, ngúnit babángon mulî gáya ng balîán makáraáng isaáyos ang linsád o baklîng butó, at maglálakád hanggáng makáratíng sa púsod ng karimlán. Hindî ka tágbanwá, at tátanggí sa gayóng tagurî, subálit maríriníg ang lagitík ng mga káhoy hábang naglíliyáb, maáamóy ang úsok na may samyô ng palisán mulâ sa parikít, at sa haráp ng sigâ ay búbulagâ ang hulagwáy ni Talíakud, ang dambúhalàng tagapág-alagà ng apóy na nása pagítan ng dalawáng tuód na walâng pagkáupós. “Nabúhay ka ba nang matuwíd?” tanóng ng hígante na ánimo’y gutóm na gutóm. Bágo ka pa makátugón ay sasabát ang tungáw mulâ sa iyóng kílay, at isásalaysáy ang makúlay mong kábatàan, halímbawà sa walâng kapárarákang alíwan. Higít na mapagtítiwalàan ang saksí ng bangkáy, gaáno man kaliít, áni Talíakud; at pápalárin ang kaluluwá mo’t magíging panátag sapagkát hindî na kailángan pang mágsinungalíng pára makáligtás sa lumálagabláb na paghúhukóm. Tinitígan mo si Talíakud—na higít ngayóng mapagdúda—at babasáhin niyá sa iyó ang listáhan ng mga pinasláng, ang súma-totál ng mga kulimbát, ang láwak ng kusinà ng sabwátan mulâng danáw hanggáng makáw, ang pagsásanlâ sa mga minahán, ang réduksíyonísmo sa sugálan at nárkotrápikísmo, ang kapábayâán at médyokridád na ikinúkublí sa ínstitusyónalisádong kápalalùan. Mapapágod si Talíakud sa habà ng lítanya lában sa iyóng urì, at warìng íbig ka nang pisâin. Yámang ikáw ang anák ng díktadúra, iiháwin ka hábang naróroón ngúnit himalâng hindî malulúsaw, sapagkát nariyán ang tungáw úpang magpátotoó at magíng últimong abogádo mo, gáya sa paniníwalàng wagás ang iyóng pagkatáo pagkasílang, walâng dúngis ng láyaw o hindî kailánman nakinábang sa pagmámalabís ng mga kalahì mo, at karápat-dápat sa iyó ang malálaking baláy, ang malaláwak na bukirín at gúbat, ang bénepísyo ng mga bángko at sandátahán, ang kasiyáhang walâng kapáris hábang malagíhay sa ngangà, ópyo, o álak. Magsínungalíng ay hindî birò, wikà ngâ, at ang tungáw, na tagapágbandilà ng iyóng katótohánan, ay magtátalúmpatì sa haráp ng Talíakud, tiwalàng-tiwalà na higít na matangkád siyá ngayón sa likód ng nilílitsóng ilusyón.
Alimbúkad: Epic poetry tsunami rocking the status quo. Photo by Scott Webb on Pexels.com
“Magugúnaw ang mundó, ngúnit lalagô pa ang négosyo!” Itó ang masakláp na birò na karaníwang ipinúpukól sa iyó ng mga dî-kakilála, at mapapáilíng ka na lámang na tíla nagdaáng multó hábang abalá sa trábaho. Hindî ka kailánman natínag, sapagkát sa iyóng pananáw, ang krématóryo ang pangwakás na pagtítiyák na ang katawáng taó ay magíging mumuntîng butó, na malímit putî ngúnit itím ang ilán kung mínsan, maráhil alinsúnod sa budhî at gátong, hanggáng magíng pínong alabók at isilíd sa úrna. Kapág may nagtanóng ng “Anó ang kaibhán ng dúyan sa libíngan?” ay sásagutín mo ng malutóng na “Walâ po!” sakâ ngingitî nang may pakikirámay sa sinúmang mapág-usisà o nagdádalámhatì. Kumíta na sa takílya ang asuwáng, zómbi, at drákula; at pára sa iyó’y ni walâng kurót ang mga itó úpang sindakín ka, túlad maráhil ng nadamá ni Baudelaire hábang nagbábasá ng mga walâng latóy na akdâng diyabóliko. Kumakáyod ka nang masiglá dáhil mahál at pinaháhalagahán ang tungkúlin; at kung matigátig ka man dáhil sa awà ay maráhil násulyapán mo sa bintanàng salamín ang mga náulilà na lumúluhà o humáhagulgól, at likás ang mágmalasákit, hábang ipinapások ang bangkáy sa kórtina ng apóy. Walâng dápat ikáhindík sa kamatáyan, sábi ngâ ni Epictetus, o kung hindî’y ibá ang magíging pagságap díto ni Socrates bágo lagukín ang láson, o ni Rizal bágo isátulâ ang pahimakás sa kolonísasyón. Panátag ka dáhil matagál nang tinanggáp ng loób mo na bahagì ang pagwáwakás úpang umandár ang síklo ng búhay, túlad ng paghíhiwaláy ng ípa at bigás nang sumílang ang sináing; o kayâ’y pára sa kaluwágan ng sangkátaúhan sa gitnâ ng digmâan at pándemya. Kung mabábagábag ka pa, maráhil sisikíp ang mga mórge, mababálam ang négosyo, at tataás ang implasyón kasabáy ng pátong-pátong na ataúl. Sapagkát natítigátig ka hindî dáhil sa multó ng bangkáy, o sa guníguníng lagím na dáratíng, o sa násaksiháng madugông pangyayári, bagkús sa tagláy na mga pananáw hinggil doon, kung híhiramín ang dilà ng pílosópo. Madalîng maninghál o manísi o manlibak, wikà ngâ, kung walâ kang alám sa tinamóng kamalásan ng bangkáy na buông íngat na pinagsísilbihán ng krématóryo ngayón; at kung sakalì’t may alám ka ngâ, maráhil ay itútuwíd ang saríli at hihingî pa ng paúmanhín sa sinúmang naságasàan ng iyóng dilà at préhuwisyó. At kung ganáp nang natamó ang karunúngan hinggíl sa pag-íral, walâ kang sísisíhin o sísinghalán o lílibakín, nang lantáran o palihím, káhit tumingín mulî sa salamín. Umuwî ka man sa báhay ay magaán ang pakíramdám; sapagkát pára sa iyó’y trábaho ang lahát—na marangál at propésyonál kung tútuusín—at dápat lámang na nakápuwésto sa isáng tumpák na pagságap, sa angkóp na pagsípat.
Alimbúkad: Epic rumbling poetry in search of humanity. Photo by Pavel Danilyuk on Pexels.com
Hálos mamúwalán ng lupà ang nakápahilíg na ántigong abrám sa hardín ng mga rosál at santán—íbig mágsalitâ bágo tulúyang bawìan ng estétikang hiningá sa tabí ng babáeng kagampán at nakáupô sa batúmbuháy at naghíhintáy bagá sa káwal na bána—samantálang nanunúngaw sa ipuípo ng mga lamók ang matandâng bubúli na walâng tínag at nakátingalâ doón sa bungangà na warì bang hinúhulàan ang ambón at bahâ. Ngúnit ipagkakánulô ng umágang sínag mulâng kaliwâ pa-kanán, na tagláy ang hágod na malamyós, mapáglarô, magaán, bukód sa may matitingkád na kúlay pástoral, ang anumáng madilím na pángitáin at sényales ng lungkót. Maráhil naságap din itó ni Camille Pissarro at naigúhit na éhersísyo sa kaniyáng kuwadérno, ngúnit nang isínasálin na niyá ang tagpô sa kámbas, walâng anó-anó’y umulán ng mga bála, bumagsák na párang bulalákaw ang mga éropláno’t bómba, lumúkob ang maitím na úsok, lumúsob ang mga tangké ng hukbó at hálos lipúlin ang lahát ng makítang aníno o hulagwáy, kayâ napilítan siyáng tumákas kung saán, dalá-dalá ang kaniyáng dî-natápos na píntura at ibá pang ináakalàng óbra máestra. Dáhil nagsawà na ang píntura ng pintór na magíng órdináryong píntura, at nábuwísit sa ikinákahóng kariktán sa púsod ng lagím, naisípan nitóng lumundág nang kusà mulâng kámbas túngong papél sa bisà ng íntersemyótikong hókus-pókus, na nagkátaóng isinúlat namán ng isáng makatàng Frances, págdaka’y isinálin sa sanlíbong wikà ng lupálop nang magkápakpák ang balità, at nang mabása isáng áraw ng pihíkang Tagálog sa wébsayt ng elektrónikong aklát na mukhâng néoimprésyonísta ay walâng pasíntabìng biniròng, “Tulâ, datapuwâ hindî magalíng!” Sumiglá biglâ ang hulagwáy nang mariníg ang gayóng puná, sapagkát nakapasá kahit paáno sa pagkámatulàin ang kaákuhán, at warìng nagkároón itó ng katwíran úpang magbíhis ng tésturang baság-baság na búbog o lámat sa padér, dumiín ang ipinátong na hágod na ánimo’y natuyông dugô mulâ sa anónimong bárbaro na itinápon sa hardín ng mga rosál at santán, dî-máipagkákailâng kagilá-gilalás ang panloób na tugmâang wagás at humáhagupít ang páhiwátig pagsápit sa pandiníg, hindî man yaón masakyán ng kóntemporáneong panánalinghagàng hinahábol ng, o tumatákas sa, kápahámakán. Nagpatúloy ang tránspormasyón ng tulâ nang higít sa únang bisyón ni Pissarro, nagpaláboy-láboy sa Kálye Líbertad, maláy na maláy sa pagkátimawà, hanggáng ang pagkámagalíng na tinágurîán ng mapánudyóng Tagálog ay warì bang nagíng katumbás ng prínsesang tinálikdán ang rangyâ at láyaw ng kaniyáng tradisyón, at nangibáng-báyan sa píling ng kabiyák—na ang pagmámahál ay hindî maáabót ng elegánteng pinsél o magárbong panulát.
Alimbúkad: Epic rolling poetry without borders. No to censorship. Yes to freedom. Yes to Poetry! Photo by W W on Pexels.com
Pinakámalungkót na poók ang Dakilàng Múseo, na nagtátagò ng mga sínaúnang gintông kinúlimbát mulâ sa isáng báyan pagkáraán ng mga digmâ at pananákop, hanggáng daláwin itó isáng gabí ni Arsène Lupin. Babángon ang pandáy gintô sa guníguní ng máginoóng mágnanákaw; at sa bungangà ng dulángan, magsisílabás ang mga kalúluwá na buô o wagás; sísikláb, líliyáb ang mga uysák at mag-íilík ng tumbága o pílak ang pandáy bákal, sakâ isásangág ang kataúhan nang matamó ang tumpák na kílatis o kináng. Maghúhuntáhan ang mga aníno, at sisiglá gáya sa pistá ang bulwágang silíd. Warìng sumbát, si Lupin na pinanónoód ang pandáy gintô ay ang pandáy ginto na idinúrugtóng kay Lupin at sa kaniyáng mga ugát, úpang dalhín kung saán ang kagilá-gilalás na yáman at makíta at ipágmalakí ng táumbáyan. Kukulô sa patótonáwa ang mga damdámin, gáya ng págnanása o pananághilì, at maiíwan sa bandáng hulí ang mistulà. Ang mistulà, na kisápmatáng dumaán sa kalkuládong paglantáy, ay babatákin at pípilipítin túlad ng katawán ng tulisán, ngúnit dáhil dalísay o hindî malúbay ay magbúbulóng sa pandáy úpang magsúbong na magpápatigás sa pútong, singsíng, kuwintás, híkaw, at púlseras na pawàng nakátanghál ngayón nang malayà sa mga éskaparáte. Báwat bagsák ng panalág ay kisláp sa balíntatáw ni Lupin. Mangíngiló siyá sa rítmo ng tukól at alat-át, gayúnman ay maaákit sa pagsásapó at pamáhid sa metál, at sa págkalupkóp ng mga batong kumíkisláp, sakâ sasáludo sa pámbihiràng pagbubúbo at paghihínang ng dísenyong angkóp lámang sa lahìng mithî ang, at nagpápanatíli ng, kásarinlán. At sa paánan ni Lupin, warìng hinípan ang alabók na mga onbít at lámok mulâ sa bangás na gulód. Hinágod niyá ng tingín ang mga aláhas, at pakíwarì niyá, siyá’y nakátuntóng sa karáy, o kayâ’y sinusúbok sa urìán. Tátalilís siyá, tatákas kung saán, at ang mga kalúluwáng nása kaniyáng súpot o búlsa ay magsisíhiyáw, kung hindî man magsisísayáw sa natamóng kalayàan, na warìng itó, áyon sa hulà ng mga pithó at kinúmpirmá ni Fray San Buenaventura, ang panahón ng mga balíkbáyan sa plánetang dihitál.
Alimbúkad: Epic fluid poetry beyond Filipinas. Photo by cottonbro on Pexels.com
Biníyayàan siyá ng talíno at lakás noóng úna pa man. Siyá, si Súpra Mario, ay hindî nág-aksayá ng sandalî sa paglíkom ng dúnong hinggíl sa sámot-sarìng bágay. Ásintádo ang kaniyáng pagsípat kung síno ang dápat makáibígan at kung síno ang kaáway na marápat ilibíng. Ginámit niyá ang dilà sa paghútok ng salitâ at diwà; náunawàan siyá ng marámi, hinangàan at ibínantáyog bílang tagapágligtás ng isáng lahì. Bílang tagapágtanggól, nagpakádalúbhasà siyá sa mga panukalàng dápat tupdín at labagín; sa mga patákarán at pámantáyang dápat higtán at págsumundán. Hanggáng isáng áraw, nakíta niyá ang saríli bílang isáng Punòng Batás, at ang lahát ng tumútol ay may katumbás na pagpápahírap at pagbítay.
Yugtô-yugtô ang batás ni Súpra Mario, gáya ng kaniyáng pág-iísip na ánimo’y láberínto. Nakátuklás siyá ng bára-bárang gintô, na dîumanó’y mulâ sa kulimbát at dugô ng mga digmâan, at kinásangkápan yaón para sa isáng grándeng lunggatî: ang magíng pinunòng makapágbubuô ng gahúm ng isáng bukód-tangìng lahì. Umímbénto siyá ng kásaysáyan, na ang punò’t dúlo’y ang wagás na pananaíg ng kaniyáng gunitâ sa maralitàng bansâ, at milyón-milyón ang kaniyáng nápaníwalà. Iniúkit ang kaniyáng pangálan sa páaralán, mónuménto, ospitál, at ístadyum; ipinágunitâ bílang taták ng lálawígan at kálye; ipinálagánap nang ganáp bílang ídeolohíya sa rádyo, diyáryo, at telébisyón na pawàng nag-uúlat ng málikhâing kábulàánan; ginawâng brand sa urì ng pabáhay, séguro, barò, tinápay, at tabáko. Mínsan, hinúbog ng mga taúhan ni Súpra Mario ang bundók pára magíng dambúhalàng bústo niyá at nang tingalâín ng mga abâng nílikhâ. Magíng ang siyéntipíkong pangálan ng háyop o haláman ay hinálaw sa kaniyáng ápelyído. Nagíng bíbliya ng kaniyáng mga tagásunód ang kalípunán ng kaniyáng talúmpatì, na umáni ng mga bayaráng palakpák. Nagpakálat siyá ng mga dékreto ng kabutíhang-ásal at dísiplína, ng kódigo ng págsampálatáya at pagkakáisá, ng kapásiyaháng higít sa kataás-taásang hukúman.
Mayáman si Súpra Mario, subálit hindî na niyá kailángan pang ipágmalakí dáhil ang kaniyáng kaának, kaibígan, at kapanálig ang tagápamanság niyón. Ang kakatwâ’y payák siyáng manamít, tumátanggí kung mínsan sa malaláyaw na kasayáhan, at mapagkákamálan pang ísang táo na túnay na mapág-íngat ng salapî. Huwág turíngan siyáng kurípot. Mapágbigáy siyá sa kaniyáng matátapát na kasanggá, at patútunáyan iyón ng mga négosyong pinágbahá-bahagì niyá sa kanilá. Hindî kailánman nagpáalípin si Súpra Mario sa gayúma ng salapî. Ginámit niyá ang salapî sa báwat paílalím, mabábagsík na pagtútunggalî. Binilí niyá ang dangál at pagkúkunwarî ng sinúmang mapágmataás at mababà; pinakyáw ang líhim ng panítik at kásaysáyan mulâ sa mga nagsúsunóg-kílay; hinámig ang halína ng kalákalán at alíwan na pináiíkot sa róleta ng kamúnduhán; nilágom ang dalúmat ng digmâ at kapatíran alínsúnod sa Trátado ng Abó; at isinilíd sa íisáng kilusán ang sarì-sarìng pananálig na makálupà’t seléstiyál. Mapágbigáy siyá , halímbawà’y naháhawì ang úlap sa pág-imbulóg ng éropláno’t hélikópter na nagpapáulán ng salapî kung may halálan. Nailálagdâ niyá ang pangálan sa mga salapîng papél, na tíla ba ságrado ang kaniyáng kaákuhán at káantás ng pagtáwag sa Maykapál. Higít sa lahát, makápagdídiktá si Súpra Mario kung anóng papél ang dápat gampanán ng sinúmang haháwak ng salapîng tagláy ang kaniyáng pangálan. Iyón, at walâ nang ibá pa, ang higít niyáng kinalúlugdán.
Sumingáw sa kataúhan ni Súpra Mario ang kapángyaríhan. Pára sa kaniyá, walâng silbí ang talíno kung walâng kasudlóng na lakás at ímpluwénsiya, gáya sa pámahalàán o líga ng mga nasyón. Bigô ang kagandáhan kung itó ay napúpuwérsang maísadlák sa pagpupúta. Malúlumpó ang makalángit na pananálig kung isásantabí ang éspada, gárote, at íngkisisyón. Hindî kataká-takáng pahálagahán ni Súpra Mario ang kapángyaríhan, ang kapángyaríhang nagháhalò ang kaísipáng díbino’t karnál, ang kapángyaríhang nakapáglalagós sa bángko’t katedrál, ang kapángyaríhang sopístikádo at únibérsal—na ang tagláy na pangálan ay walâng ibá kundî: Súpra Mario.
Gayúnman, sumápit sa sukdúlan ang hanggáhan ni Súpra Mario. Hindî nakáya ng kaniyáng atáy na ilabás ang lahát ng poót at pagkámalikhâin. Kumúnat ang kaniyáng pusò at kinákailángan niyáng mághagiláp ng bukál ng pag-íral, káhit pa mulâ sa Bundók Bakúlaw . Dinapûan siyá ng pagkahílo sa áraw-áraw na paghábol sa itátakdâng pananaíg ng reló. Ni hindî siyá makátagál tumayô sa gitnâ ng liwaywáy sa kabilâ ng dámi ng doktór; at ang edád niyáng higít sa kaláhatìng síglo ay sumísigáw na “Tamà na, mágpahingá ka na!” Batíd nakáraráming mamámayán na mahinà na ang pangángatawán ni Súpra Mario. Marupók na ang kaniyáng mga túhod; nalalágas ang mga buhók na de-pomáda; at ang úten na dáting ginámit sa pakikipágpataásan ng ihì ay hiráp na hiráp ngayóng makapágpasírit ng ihì káhit punô ng líkido ang kaniyáng pantóg.
Sabíhin na ang lahát ng kahinàang pisikál ni Súpra Mario. Uyamín siyá at ipáhiyâ, halímbawà sa mga nanggagálaíting póster at démostrasyón. Ngúnit sa sandalîng bigkasín ni Súpra Mario ang mántra ng kapángyaríhan, manánaíg siyáng kapuwà katútubò at pándaigdíg, kasíngtigás ng siyám na púlgadang tarugò na umúukilkíl sa kaloób-loóban ng bansâ. Ipamúmudmód niyá, áyon sa paníwalà, sa mga dukhâng kababáyan ang lahát ng kaniyáng yámang natípon noóng nagdaáng panahón; ibúbunyág ang líhim ng mga pagtátaksíl, pag-áaklás, at pagsunód, at ang mga sabwátang mabíbigông ilaráwan ng Hollywood. Iisá ang dáhil: Si Súpra Mario at ang Kapángyaríhan ay iisá, ang lahát ng nakápalígid sa kaniyá mulâng pinakámatálik na kámag-ának hanggáng pinakámalayòng mamámayáng sákop ay tutà, tutà, tutà! Napapáhagikgík si Súpra Mario káhit alám niyáng nása bíngit siyá ng kamatáyan at búhay. Siyá ang Dakilàng Áso, ang Áso ng mga Áso, at handâ niyáng paníndigán ang lahát, iháwin man siyá at ipulútan sa malílikót na kúwentong-bárbero, na gáya nitó.
Alimbúkad: Epic silence poetry revolution from Filipinas. Photo by Pixabay on Pexels.com
Walâ akóng alám nang pumások sa daigdíg mo. Itím na kalawákan, sa únang málas ko, at bágay lámang na magíng lundúyan ng tákot o pangambá. Lumapág sa áking harapán ang pitúndaáng páhina ng kasundûan, na may erudisyón ng konstitusyón at pinálamutîán ng rómanisádong kaligrapíya, at kung itó ang daán sa áking hinahánap, ang págsang-áyon ko sa wikà mo ang pahintúlot úpang íwan ko ang daigdíg ko.
“Isá kang número ng télepóno sa mégalungsód ng sulátroníko,” wikà mo sa ákin, “na ang séguridád ay nakásalálay sa banság, kóntrasényas, at mánsanas.”
2
Ang daigdíg ko, kung itó man ay karápat-dápat tawáging daigdíg, ang sinúsuóng kong sunóg na báryo, humáhalíhaw na gúbat, o dugûáng baybáyin ng mga sugatáng réfuhiyádo. Kung hindi ka makáaása ng katarúngan o makagágantí sa pagháwak ng baríl pagsíping sa lupâín, hindî ba sapát ang mág-imbénto ng mga títik at bantás bilang pangwakás na kápit sa patalím?
“Ang daigdíg ang pananálig,” itútugón mo, at dumapò sa ákin ang nakapánginginíg na lamíg.
3
Akó ang álter égo na may káratula sa úlo. Hindî mo sásabíhin iyán, ngúnit ipagpápalagáy kong kalugód-lugód sa gáya kong tátangá-tangá—matagpûán lang ang áking músa. Hanggang mariníg ko ang ánimo’y matipunông tínig ni Schiller, na sabóg na sabóg sa máalinsángang bar, hábang kaúsap warì ang kahawíg ni Rizal: “Kapág nagíng mekánikal ang andár ng útak, pusò, at kamáy, bumabángon ang panítikán úpang salúngahín ang kamángmangán!”
Binálikán ko ang mga boradór kong tulâ, sakâ nawikà: “Sinaíd akó ng músa kong lumúluhà. . . .”
4
Báwat hakbáng ko’y may bakás, na hinahámig ng landás, na nagsásangá ng laksâng landás, na párang laberíntong nagpapáalíngawngáw ng úngol ng Minotáwro, nagsísiyásat ng malúlusóg na katawán, at kung itó ang dakilàng sápot, na sumúsubaybáy at nakíkiníg, hindî na akó magtátaká kung bákit sinásalúbong akó ng mga tínderang naglálakô ng bágong kamiséta, úsong patalím, éksotíkong úlam, antígong dókuménto, at bámpirang sex.
Téka, tumunóg na namán ang nótipíkasyón sa sélfon ko.
5
Ang landás ay nétwork ng mga landás, nag-íimbák ng áking mga dinálaw, sinípat, ginalúgad, nagtátagò ng áking láyaw o hílig o mukhâ, nagtátalâ ng panahón na hindî mabúburá kailánman. Pámbihiràng gunitâ, ngúnit hindî ko mabábalikán, sapagkát pára lámang sa mga síndikáto ng négosyo na nagpápatakbó sa pábrika ng mga politíko at digmâan.
O iyón ay guníguní ko lámang.
6
Ártipisyál na talínong kagilá-gilalás, ikáw ang lágom at lumalágom bátay sa palá-palapág na dátos at hinuhà, kisápmatá kung humánap ng bútas o padrón, bumábalangkás ng saríling kontéksto mulâ sa sámot-sarìng hulagwáy, tunóg, at téksto, nagbúbunyág ng prótokol at tagûán, at kung batíd ngâ ang kasaysáyan ko ay maráhil itátanghál ang líbo-líbong vídeo at rétrato para lantakán ng bilyón-bilyóng táo.
7
Kung nása iyó ang kasaysáyan ko, bákit hindî maáarìng mapasákamáy ko? At itútugón mo: Kung tamà ang présyo.
Sakâ sumagì sa áking ísip na kailángan ko ang kríptopíso na katumbás ng tatlúndaáng líbong báka, ánim na raáng éktarya ng pinyá, isáng bilyóng báriles ng krúdo, at umaápaw na matáng-túbig mulâng Capul hanggáng Acapulco.
8
Ang músa ko, kung makikíta mo, ay hindi tulâ. Walâ siyá sa imbákan ng datós at panahón, ngúnit malayà mong isíping siyá’y úsok, mulâ man sa séniséra o Bulkáng Magayón.
Na hindî kailánman mananákaw sa ákin, ni maítatánan ninuman.
9
Isáng príbiléhiyó ang pahirápan ang trabáho ng mga kóntratísta at éspiya, at pagmámalabís ang masindák pa sa Batás Militár at kúdeta. Parang nariníg ko na iyán kay Snowden, hábang kinákalág ang kódigo at binúbuklát ang mápa ng síberpulísya.
10
Ikáw ang hináharáp ng áking aníno—lílikhâin bálang áraw nang higít na mababà sa ákin—isáng álter égo na magsísilbí sa ákin na párang alípin. Nakásasawà rin ang magíng lahók ng kompútadór, at pasúnurín ng mákina na tíla naglúluwâ ng mga séda at téla.
Panahón nang dumámi nang dumámi akó, akó na handâng tumalpák sa elektrónikong bayánihán at itíwarík ang mundóng kinalákal—pára sa hináharáp na múltibérso ng pagkatáo. O kung hindî’y nagkakámalî akó. Na manánatíling Réfuhiyádo ÁlfaSígno.
Alimbúkad: Epic unreal poetry tsunami rocking the world. No to censorship. No to state-sponsored cyber attacks. Yes to freedom. Yes to Poetry! Photo by Soumil Kumar on Pexels.com
Alimbúkad 