batute

José Corazón de Jesús

Maálinsángan ngúnit nánanabík ang buông plása nang gabíng iyón. Nagsimulâ nang magtípon-típon ang mga táo. Nagháhabulán ang iláng batàng uhugin paikót sa mga kawáyang upúan. May limá o ánim na dalágang naghuhuntahan, hábang nágpapaypáy, sa tabí ng póste ng koryénte. Samantála, ang mga binatà’y nagsimulâng umáwit ng kundíman, at tíla nagpápalipád-hángin. May mga tindérang naglalakò ng kakanín, tabáko, ngangà, tinápay, at ibá pang bágay sa halagáng isá o dalawáng kusíng. Hábang lumaláon, lumakás nang lumakás ang lagitík ng mga bakyâ sa loób ng plása. At ang gabí’y may kung anóng kutítap pára sa bituíng pandangál.

Mayá-mayá pa’y dumatíng ang kalésa na hinihíntay ng lahát.

Bumabâ sa sasakyán si José Corazón de Jesús na nakabaròng Tagálog na yarì sa husì, at binagayan ng putîng pantalón at sapátos na putî. Pinagkáguluhán si Huséng Batutè—ang paláyaw ng makatà—ng mga dalága, at humintô ang awítan ng mga binatà. May tatló o ápat na laláking umalálay sa nasábing makatà paakyát sa entabládo. Magálang na bumatì si Huséng Batutè sa mga táo, at tinugón namán siyá ng mga sigáw, paswít at palakpák. At nang siyá’y magsimulâng tumulâ nang maálab, lálong napaíbig ang mga binibíni. Humangà ang mga kabatáan. Nápailíng ang alkálde’t kapitán. Natigalgál ang kúra paróko’t napápalakpák ang matatandâ’t batàng matiím na nakíkiníg.

Kumálat ang sarì-sarìng opinyón úkol sa nasábing makatà, makaraáng bigkasín niyá ang mga tulâ ng pag-íbig at pagbabalík. May iláng napaluhà at naantíg. At may iláng natuwâ, hábang ang ibá namán ay nainís, sa mga usápang walâng kaugnáyan sa pánitikán o tulâ. Lumagánap din ang ibá’t ibáng puná, balità o tsísmis, na pawáng nagpatingkád sa alamát at gayúma ni Huséng Batutè. Ngúnit may iláng nayamót, at nainggít. “Síno ba iyáng binatà?” usig ng isáng dáyong nagpakilálang si Alejandro. “Nawá’y si Huséng Batutè’y hindî multó lámang niná Huséng Sísiw at Balagtás!”

Malaki ang naging impluwensiya ng balagtasan sa buhay ng mga Filipino noon, dahil sa unang pagkakataon ay nasilayan sa entablado ang paligsahan sa pagtula at pangangatwiran ng dalawang makata. Ang balagtasan, na hango sa pangalan ni Francisco Balagtas, ay lumitaw noong 1924, at lumunsad sa dating popular na duplo. Pinakatanyag sa lahat ang pares na Jose Corazon de Jesus at Florentino T. Collantes, na walang makahihigit hangga ngayon. Ngunit hindi magtatagal ang balagtasan, dahil na rin sa pagsulpot ng radyo at telebisyon, na pawang pumatay sa halina ng entablado.

Ang mahika ng balagtasan ay malilipat sa mga magasin o pahayagan, at ilalathala noong 1940 sa magasing Mabuhay Extra ang balagtasan nina De Jesus at Amado V. Hernandez, kahit may walong taon na ang nakalilipas nang yumao si Batute. Samantala, lilitaw ang isa pang uri ng balagtasan, na tatawagin noong “batutian” na hinango naman sa pangalan ni “Huseng Batute,” ang alyas ni De Jesus.

Kabilang sa mga katangian ng Batutian na lumabas sa mga magasin noon ang pagtataglay ng siste, ang pagtalakay sa kasalukuyang isyung pampolitika o pangkultura, ang pag-antig sa damdamin ng mambabasa, ang pagpapalitan ng katwirang maaaring taglayin ng magkatunggaling sektor. Ang daloy ng pangangatwiran ay maluwag ang lohika, at hindi tulad sa mga tekstong prosa. Heto ang halimbawa ng Batutian na nalathala sa Sinag-Tala noong 1946, at isinulat ng di-nagpakilalang awtor, na makikilala pagkaraan na si Manuel Principe Bautista na noon ay katuwang na editor sa naturang magasin.

Bambu Inglis vs. Wikang Pambansa (Batutian)

Lakambini (kay Huwan):

Namamanaag na sa dakong silangan
Ang kulay ng iyong magandang liwayway;
Bukas, sa pagsikat ng palalong araw,
Isa kang watawat na mamamagayway!

Mula sa Kanluran: dinala ng alon
Sa iyong pasigan ang tapat na layon;
Sa buton ng abo: ikaw ay babangon
Na malayang bayan sa habang panahon.

Paulo:
Huwan,tanggapin mo ang pakikilugod
Ng isang kasama sa tuwa at lungkot,
Binabati kita: ang tapat na loob
Ay madarama mong laging naglilingkod.

Huwan:
Tapat na dibdib ay iyong damahin
At pasasalamat ang tibok na angkin
Ako’y sasaiyong gunita’t panimdim
Habang ang silangan ay silangan pa rin.

Paulo:
Kaya, nang malubos ang pagkabanas mo,
Ako ay may isang mungkahi sa iyo:
Tagolog na ingles ang panukala ko
Na wikang gamitin-du yu get mi ako?

Huwan:
Ano, mister Paul, nalalaman mo ba
Kung ano ang iyong tinuran kanina?

Paulo:
Wat is rong may pren Wan, sa nasyonal langweds
Kung ito’y gagawing Pilipinais Ingles?

Huwan:
Sa iyong sarili’y manainga ka nga,
Kung ano ang iyong dinalit na wika;
Kung ganyan, katoto, ang wikang pambansa:
Anong wika iyan-mestisong baluga?

Paulo:
Huwag kang magtawa-do yu nat anderstan
Ang ingles na wika ay pangyunibersal;
Bilang isang nesyon: kinakailangan
Na maanderstan ka ng iba pang bayan.

Ang Tagalog langweds ay pang Pi Ay lamang,
Di maikukumper sa Ingles, mister Wan;
At sa diplomatik na mga usapan,
Magagamit mo ba ang langweds mong iyan?

Huwan:
Dapat mong mabatid na ang pagkabansa
Ay makikilala sa sariling wika,
Bakit pipiliting ako’y magsalita
Ng wikang di akin-hiram at banyaga?

Paulo:
Tingnan mo nga kami-bakit ang inadap
Ay wikang mula pa sa ibayong dagat?
Tulad ng Bretanya: kami ay umunlad
Gayong wikang hiram ang aming binigkas!

Huwan:
Kung iyan ang iyong wikang sinasabi,
Wikang pinagmula’y higit na mabuti.

Paulo:
Tingnan ang Hapon sa klos dor palisi
Ang ginamit lamang ay wikang sarili;
En wat is di risolt op dat pangyayari,
Natutong sulatin ay magulong kandyi.

Huwan:
Nakakatawa ka, hindi naging hadlang
Sa bayan ng Hapon ang wikang minahal;
Ang simula”t dulo ng ganyang dahilan
Ay dala ng kanyang mga kaimbutan.

Paulo:
Kaya tingnan natin kung saan hahantong
Ang nasyonal langweds na onli por pinoy.

Huwan:
Ang nakakatulad nitong pagtatalo:
Pork tsap at hambardyer ang wikang Ingles mo;
Ang wikang Tagalog naman ay adobong
Masarap sa akin nguni’t di mo gusto.

Dapat mong malamang ang wikang pambansa
Ay kinamulatan mulang pagkabata;
Ito ay ang buhay, kaluluwa at diwa. . .
Ng pagkalahi ko sa balat ng lupa!

(Wakas)

Mula sa Sinag-Tala, Hunyo 20, 1946, pahina 8, at orihinal na akda ni Manuel Principe Bautista. Malalathala muli ito sa aklat na 2: Tula: Manuel Principe Bautista, Sanaysay: Liwayway A. Arceo (UP Press, 1998, mp. 68–72).