Ikasiyam na Aralin, ni Roberto T. Añonuevo

Ikásiyám na Aralín

Roberto T. Añonuevo

Nabúburá sa mga larángan ang alaála; at ang sampûng síglo ng pananálig at ang labíndalawáng síklo ng karabána ay katumbás warì ng isáng kimpál ng lúad, na mahuhúbog sa anyô ng diyós na ang pagkábanidóso’y hiníhirám sa anyô ng táo ang pagkapútik. Madalîng lumímot at makalímot, sapagkát sa mga larángan, matútulíg ka kung hindî man masawî sa pagsábog ng mga ipersónikong mísil, na magbábalík na bangúngot sa madlâ áraw-áraw hanggáng makásanáyan sa bisà ng balità, at magtúkop man ng mga taínga ay sadyâng nakalúlumpó nakalíligálig nakabábalíw. Higít mo itóng maúunawàan kapág maláy na maláy ka bílang tulâ, buháy ang mga pandamá káhit nása bíngit ng paghimbíng at paggísing, nása isáng súlok ng búnker, nakáhalúkipkíp, nanginginíg, at pumikít man ay nagsusulát ang ísip sa padér na warìng tángan ang Kalashnikov o kayâ’y pasán ang Javelin, hábang pinúpulbós ng mga dáyong éropláno at tangké ang iyóng lungsód alinsúnod sa grándeng bálak ng mga henerál at mahigpít na útos ng diktadór.

Nabúburá sa mga larángan ang alaála. Gáya ng hulà ng ályansa ng mga pithó, lulúsob nang palihím isáng áraw ang mga mananákop, magwáwasíwas ng mápa at trátado, magháhayág ng kaniláng mga katwíran ng pag-íral at séguridád, magbábantâ sa wikà at dískursong kábesádo nilá, úpang sa isáng igláp ay máangkín ang lupàíng kinatátayûán mo. Ang kinatátayûán mo, sabíhin nang bukál ng mga minerál, ay nagbabágo ang mga kúlay, na warìng hunyángo at íbong adárna, sa paglálabás ng mga opisyál na anúnsiyó at propagánda sa panahón ng bakbákan. Estándarisádo ang ibábanggâ sa iyong pahayág, may prósodya ng bansót na haráya, na ang tugmâ at súkat ay warìng kombinasyón sa lóteng na bagamán lantád ang bábaw at sakláw ay kay hírap hulàan ang bagsák ng mga número. “Sumunód ka!” ang singhál na sásapól sa taínga mo, at sa paúlit-úlit na útos ay manlíliít ka hanggáng mágdalawáng-ísip kung isá ka ngâng tulâ—tulâ ngúnit hindî!—ang tulâ na batíd ng nakáraán subálit ang tulâ ring malímit umíigkás patakás sa itínadhanàng bilanggûan sapagkát paláisipán sakalì’t magmukhâng prósa at inílilíngid kung hindî man ginígipít ng kasálukúyan.

Nabúburá sa mga larángan ang alaála. Lumabás ng báhay, maglakád nang maglakád, at mayáyapákan nang dî-sinásadyâ sa naukàng lansángan ang mga ípot at putól na dilà, na báwat isá’y may kasaysáyan ng kabayaníhan o kayâ’y pagtátaksíl. Masúsulások ka sa úsok mulâ sa mga guhông gusalì at buról; masásakál sa lansá at panghí ng mga sumambúlat na álkantarílya at plánta; masúsuká sa mga nilalángaw inuúod na bangkay at basúra na naghúnos na bundók o bárikáda sa abenída. Sa ganitóng pangyayári, ang mga táo—na daíg pa ang róbot—ay naúumíd o kayâ’y nabábaklá káhit maykáya at títuládo, may bayág ngúnit umúrong hanggáng lalagúkan kung hindî man kuyukót, sapagkát tinátangáy silá, tinátangáy ng ágos ng banyagàng náratíbo na namámayáni sa kaniláng éstado. Báwat pagtútol sa itínakdâng patákarán ay pagharáp sa hukúmang makáw. Báwat pagtindíg sa kátotohánan ay pagharáp sa bibitáyan. Walâng pinápatáwad sa mga larángan—pinagpápantáy ang mga kásarìán at urìng pánlipúnan sa lábis na gútom at úhaw, at kay dalîng pagulúngin ang úlo kapalít ng tinápay dáhil walâ itóng maísip na matinô kung hindî humílig sa dingdíng sa lábis na panlúlumò at pagsukò.

Sa mga larángan, sinísilabán ang mga aklátan at múseo samantálang pináaápaw ang láson sa mga kamálig at dam. Gayunmán, pinápayágan ang pornógrapíya ng kabúlastugán, pára mapángitî kung hindî man mapángiwî ang báyan káhit sandalî. Kung isá ka ngâng tulâ, maráhil hindî ipagtátaká kung isuplóng ka sa awtóridád dáhil sa parátang na promotór ng polusyón ng íngay bukód sa alagád ni Asiong Aksayá sa paggámit ng papél at tínta. Hindî mo masísikmurà ang gayóng tadhanà. Magsásawà ka sa pág-iisá. Magsásawà sa pagkámakásarilí. Magsásawà sa dántaóng pagsúpil sa kátotohánan at pag-íwas sa pakikísangkót. Hindî ka isinílang pára págsilbihán ng báyan. Kung tapát ka sa saríli, aáwit ka sa asimétrikong paraán sa panahón ng pagkákahón at panlílinláng, palúlutángin ang kóntrapúnto sa melodíya ng pagsunód, magpápakanà ng mga sagútan at polipónikong tínig na sugatán ngúnit anóng tíbay at tápang, sapagkát walâng íisáng tínig o hímig na dápat mámayáni sa mga larángan, bukód sa kúlang na kúlang ang alinmáng sikát o sínaúnang tugmâan na angkóp sa sariwàng karánasán. Kailángan mong magparámi, matúto ng kálkuládong réproduksiyón imbés na réplikasyón ng mga tulâ, magsílang nang magsílang ng mga talinghagà sa loób man o labás ng báyan mong sawî hanggáng máriníg ang matalísik at kólektíbong áwit na káyang pumawì sa pang-éstadong áparáto ng katángahán.

Sa mga larángan, makapángyaríhan ang éspada kung walâng panulát. Ngúnit walâ mang panulát, lílikhâ ang tadhanà ng mga hakbáng na maglúluwál sa iyó—sa alinmáng anyô at método— na makápagtátagúyod ng kapisánan, hahátak sa báwat isá úpang bumángon at magkáisá mulâ sa panawágan ng Súpremong Síning, na ang isáng tulâ’y nagíging sampû, ang sampû ay nagíging sanlaksâ, ang sanlaksâ ay nagíging yutà-yutà na káyang magíng tatlóng bilyóng tulâ mulâ sa sólidáridád ng ibá’t ibáng wikà na makatítigháw sa gútom na higít sa  káyang sukátin ng písikong katawán. Malakás man ang propagánda ng líga ng mga diktadór, ikáw bílang tulâ ay makapagtítindíg ng saríling kasaysáyan, makasásabáy o makasásalungát sa nangíngibábaw na kasaysáyan ng lipúnan, handâng magpásikláb ng guníguní hanggáng mapigâ ang anumáng pinakámatáyog sa kaloóban ng táo, gáya ng kalayàan at katarúngan.

Binúburá sa mga larángan ang alaála, ngúnit tátanggíng makipágsabwátan o makipágkompromíso ang iyóng mga salitâ pára makáligtás sa henosídyong pakanà ng pásistang gahúm. Isákripísyo ka man ng makatà pára sa pánsaríling kapakínabangán niyá’y siyá ang únang maúutás at hindî ikáw. Sapagkát ikáw ay isá ring álaála sa loób ng mga álaála, ang tulâ na walâng panahón at walâng kamatáyan bagamán lumitáw sa isáng náyon, ang tulâ ng pag-íbig sa sángkataúhan sa sukdúlang pákahulugán.

Alimbúkad: Epic raging poetry solidarity with Ukraine. No to Wars. No to Invasion! Yes to Freedom! Photo by Katie Godowski on Pexels.com

Ikaanim na Aralin, ni Roberto T. Aňonuevo

Ikaánim na Aralín

Roberto T. Aňonuevo

Hábang lumaláon, ang poók na pamúmuháyan mo ay tíla isáng bansâng kúkubkubín sa ngálan ng Bágong Kaayúsang Pándaigdíg, at sásalakáyin nang palihím mulâ sa ápat na pánig, at uulán ng mga tagurî na tututúlan ng iyóng pag-íral. Pára kang mígranteng naípit sa bakbákan ng mga trópa na pawàng banyagà sa iyóng kinágisnán. Sumigáw ka man ng saklólo’y tíla itínadhanà ang kapaláran sa taíngang-kawalì at ni walâng saysáy  kung ilahád pa ang iyóng kasaysáyan. Ang mápa ng poók mo ay pánsamántalá at mahírap mapasákamáy; na maidídiktá ng mga satéliteng tíla gáling sa ibáng pláneta, at ang kártograpíya ay maígugúhit lámang sa pagsaló ng gránada o pagsanggâ ng bayonéta. Ang mga hukbó ng mananákop ay magwáwagaywáy ng watáwat ng pagmámatwíd, gáya sa mga lupálop na minimína ang matáng-túbig na makapágdudúlot ng ínmortálidád sa dinastíya ng mga díktador at sabwátan ng mga mandárambóng. At ang mga sugatán, réfuhiyádong salitâ ay tátawíd ng dágat o iibíging maglakád sa mga búbog at bága, umaásang makakátagpô ng kákanlóng na díksiyonáryo ng mga míto o dírektóryo ng mga patáy na pangárap. Tumíngalâ ka’y tátamból ang dibdíb sa mga humáhaginít na éroplánong nagpapásagitsít ng mga pakáhulugán; samantálang  matútunugán ng mga talampákan mo ang úsad ng mga sopístikádong tangké na nagpápasábog ng mga síngkahulugán káhit dalawámpûng daáng mílya ang layò mulâ sa iyó. Daraán ka, gáya ng ibá pang tulâ, sa tunggalîan ng mga tagurî: ang tagurî ng sindikáto sa gramátika at réperénsiyá; ang tagurî ng própagandísta sa retórika at esotérikong kábalbalán; ang tagurî ng mga pártidong ang lóhika ay ikinákahón ng mga  mílisyang demagógo sa prósodya at ímported na poétika. Sa digmâan ng tagurî, ang urì ay kasímpayák ng pagháhatì ng mga urì sa lipúnan, na ang mahírap ay mayáman sa kamángmangán kung hindî man kahángalán sapagkát malímit tagaságap lámang ng ímpormasyón at préhuwisyó mulâ sa teóriko ng karáhasán; na ang mayáman ay mahírap sapagkát lumálagô sa útang o inumít na talíno at nágbabáyad sa pamámagítan ng pangakò at buwís na láway. Higít pa ríto, ang próduksiyón ng mga pakáhulugán ay maúugát— hindî sa mga manúnulát o karaníwang mamámayán—bagkús sa mga burát na burúkratang náis manatíli sa kaní-kaniláng púwesto hábambúhay at mag-ímprenta ng mga salapî nang walâng pagkapágod. Sa digmâan ng tagurî, ang kapaní-paníwalà at maráming kakampí ang nagwáwagî, gáya ng ang klásisísmo ay pósmodernísmo na tinipíl at pinábilís ang transisyón, at nagkakáibá lámang ng baybáy at diín, bukód sa malalágom sa isáng talatà, kung hindî man pirá-pirásong paríralà. Mag-íngat ka’y kakatwâ. Sa digmâan ng tagurî, ang paliwánag ay naikúkublí sa mga palámutîng pang-urì, sa mabábagsík na panagurî ng pag-aglahì o paghámak, at pinanánatíling nakábilíbid ang mga pakáhulugán sa Balón ng Karimlán. De-susì ang mga pandiwà doón, at kung umáandár man sa túlong ng pang-ábay ay párang róbotíkong pawíkan. Samantála, hindî mahalagá warì ang mga panghalíp, pangatníg o pang-úkol pára makálusót ang sabláy na panánaludtód, bágo ka mataúhan na panagínip lámang kung ikáw man ay páhalagahán. Madalîng hulàan ang mga susunód na hakbáng ng magkátunggalîng púwersa sa larángan ng mga tagurî, at mapanlágom ang lóhika ng mga íbig manaíg. Ang padrón ng pagsusurì, kumbagá, ay dápat alinsúnod sa íbig ng nagtátagurî, na tíla hindî na mababágo pa ang magíging pangwakás na pasiyá. Sa digmâan ng tagurî, ikáw bílang tulâ ay hindî makáiíwas na ipágkanuló at ipahámak ng pásimunò ng Pinágtubùang Wikà, hanggáng lahát ay masawî.

Alimbúkad: Epic raging poetry solidarity with Ukraine. No to War! No to Invasion! Yes to Peace! Yes to People Power! Photo by Nana Lapushkina on Pexels.com

Awit ng Sapatero, ni Roberto T. Añonuevo

Áwit ng Sápatéro

Roberto T. Añonuevo

Kapág pinálad kang makilála ang sápatéro, malilímot mo ang pangálan ngúnit hindî ang mga digmâan. Isisílang kang káwal sa panahón ng tagtuyót, at kasabáy nitó, aágos ang sariwàng dugô, tutupúkin ang buông báryo úpang unáhan ang bagyó, at pagháhatìan ng kung síno-síno ang mga kulimbát. Warìng nagbóksing ang mga pólitíko, at ang magwagî ay magbúbukás ng palásyo at dambúhalàng négosyo sa tumpák na pagkakátaón. Sa ganitóng panahón, búbuklatín mo sa písara ng gúnam ang isáng bérso ng kilaláng détenído.

1
Sápatos sa gílid ng himpílan ang naghíhintáy
sa ákin. Kumatí ang áking mga paá,
ngúnit ang gúwardíya’y matalím ang tingín.

“Matúlog ka na!” 

2
Ináasám ko rin iyóng isuót at ilákad,
subúkin ang tatág, higitín ang góma o balát,
itanghál káhit lumikhâ ng guníguníng okasyón,
ngúnit ngayón, lumalápit sa ákin ang panahón
úpang pumirmí sa sahíg.

Walâng anó-anó’y tahímik na nagmártsa
ang mga langgám sa padér.

3
Ang sahíg, na sumásaksí sa ákin, ay pinaúupô
akó, maráhil úpang pagniláyan ang katawán
na íbig nitóng lamúnin.

Bumuntóng-hiningá akó, bágo tanggapín
ang kapaláran ng mga míkrobyo sa kukó

o amíning itó’y tapát na pagsísinúngalíng.

4
May pakpák ang áking sápatos noón, inilílipád 
akó nang walâng pakíalám sa mga pangánib.

Ganitó rin ba ang nadaráma ng iméldipíkong
bodégang kung dî láyaw ay kalansáy ang líhim?

5
Ang bantáy ko’y maáarìng nagbábaskétbol
noón; at ngayón, masayá na siyá kung makíta
ákong may réhas ng luhà ang mga matá.

“Ligtás díto,” at siyá’y magtítimplá ng baráko.

6
Ang sápatos na áking tinátanáw ang tadhanà
na sumíkad sa ákin. Warì ko’y bukanégan,

ngúnit paláisipáng walâng wakás.
 
Ngayón, sinásalát ko ang isáng balîng tadyáng
na hiníhintáy magíng kabiyák bálang áraw.

7
Kay bilís dumupók ng áking sápatos.
Ang dalawáng taón sa loób ng paraísong
bartolína

ay katumbás ng pagdilà ng mga súwelas.

Ngúnit walâ akóng maúnawàan sa wikà
kundî ang pagód na pagód na bentíladór.

8
Nakálilímot ng mga paá ang sápatos.
Sabíhin mo iyán sa áking Ádidas

at maglálawáy ka sa mga ísaw at púpog.

9	
Sápatos ng áking haráya, lumakád kayó
at lumápit sa ákin.

Paparatíng ang mga yabág ng mga títik.
Kumíkidlát ang milyón-milyóng ísip. 

Walâ kang maáarók ngúnit lálong masásabík. Kákausápin mo ang détenído sa wikà na kaniyáng alám. Bibigyán mo siyá ng katumbás na tágay. Pagdáka’y mágpipílit kang rébisahín ang natitiráng sandalî, na warìng pagharáp sa bibitáyan.

Alimbúkad: Epic rage poetry beyond Filipino. Photo by Plato Terentev on Pexels.com

Pulo ng Tuktok, ni Roberto T. Añonuevo

Pulô ng Tuktók

Roberto T. Añonuevo

Humahángos ang laksâ-laksâng táo na warìng hinahábol ng mga bála at mísil, ni hindî alíntanà kung mawalâ kung saán ang sapátos o tsinélas. Lumulúkob sa kanilá ang úsok, dágim, at alikabók na párang nágbabáwal sa sinúman na lumangháp ng sariwàng símoy. Ngumángawâ ang mga batà, at sumísigáw ang mga luhà ng matátandâ na ni hindî makábigkás ng katagâ. Iníwan nilá at mulî’t mulîng iíwan ang kaní-kaniláng báhay, mágtatagò sa mga líhim na búnker ngúnit tatákas pagdáka úpang humimpíl pánsamántalá sa simbáhan o páaralán o ospitál, gagawíng agáhan ang lagím ng pulbúra o láson at pagsápit ng takípsílim ay magháhapúnan ng dasál o poót lában sa puwérsang nang-aágaw ng pangálan at lupaín, nagkákaít ng pagkilála at pagkáin, nágbuburá ng kasaysáyan o katwíran pára mabúhay. Itó ang matútunghayán mo kapág pinálad na makádaóng sa Pulô ng Tuktók. Doón, ang mga táo ay itínutúring na hindî táo bagkús numéro, itinátalâ sa estadístika ng mga sanggól at bakwét, binibílang na nasawî o sugatán sa  loób ng pupugák-pugák na ambúlansíya, malímit sinusúma bílang rebélde o terorísta o kaáway na tinútumbasán ng bilíbid o embárgo, ngúnit hindî kailánman itutúring na kapatíd o kaibígan. Sapagkát sa Pulô ng Tuktók ay nangíngibábaw ang ideolohíya at lahì, at ang mga dî-kapanálig ay nararápat na itabóy sa pamámagítan ng batás o armás o síning o aghám. Iisá ang pananálig na dápat manaíg, wiwikàin ng mga balità at opinyón sa mga páhayagán. Nabibílog ang úlo ng pilîng lahì sa Pulô ng Tuktók, na pára bang iisá lang ang karápat-dápat na magíng anák ng Maykapál, nabibílog gáya ng bólang kristál ng mga demagógong henerál at demonyóng politíko, na kinákampihán namán ng ibá pang máykapángyaríhan mulâ sa ibá’t ibáng kakampíng pulô. Ang nakapágtataká’y hindî maúbos-úbos ang mga bakwét at refúhiyado. Ang sinúmang mautás sa kanilá’y isisílang pagkáraán ng tadhanà bílang bayáni o martír, na mabúbuwísit sa tinamóng abàng kalagáyan at tatanggí na magíng paláboy ng karáhasán hábambúhay. Háharapín niyá ang dambúhalàng tangké at púpukulín ng bató na nakabálot sa tulâ, walâng tákot kung tutúkan man ng ríple o armaláyt, sapagkát álam niyáng paúlit-úlit siyáng mabubúhay hanggá’t may pang-estádong pándarahás na ginágatúngan ng pangáral ng Sagrádong Aklát at sarádong útak. Sa Pulô ng Tuktók, mawáwalâ ang íyong tákot o pangambá umulán man ng mga bála o granáda sa sandalîng hanápin mo at matagpûan ang minámahál mo. Sapagkát makákapíling mo roón ang mga táo na isinílang sa digmâan at yumayáo nang dilát sa digmâan, ang mga táo na gáya mo’y lunggatî ang kapáyapàan. Báwat salínlahì nilá’y may saríling salaysáy hinggíl sa ubusán ng lahì at pataásan ng ihì, na hindî man maísaaklát (dáhil ipinágbabáwal) ay isasálin nang isasálin na párang agímat sa mga bibíg na magsasálin sa ibá pang bibíg úpang mariníg at pakinggán at damhín ng daigdíg. Itúturò sa iyó ng mga táo, tawágin man siláng bakwét o refúhiyado, na ang sakít ng kalingkíngan ay sakít ng katawán at hindî guníguní lamang—na hindî malúlutás sa pagpútol ng matálas na guntíng o sa paghiwà ng sagrádong patalím. Ang pangwakás na digmâan ay nasá Pulô ng Tuktók, at doón, líliwaywáy sa iyóng kamálayán ang wagás, ang rubdób na higít sa saríli at sa músa mong iniírog.

Alimbúkad: No to war. No to occupation. Yes to humanity. Yes to poetry. Yes to poetry solidarity against intolerance, racism, and injustice. Photo by Tobias Bju00f8rkli on Pexels.com

Pulo ng Lalamunan, ni Roberto T. Añonuevo

Pulô ng Lalamúnan

Roberto T. Añonuevo

Sa panahón ng kopyadór, báwat isá’y malayàng magíng wíbu ng kamíkaze at yákuza, may dangál ng shōgun at nínja, hábang tagláy ang disiplína ng wábi-sabì at yókozunâ. Iyán ang dápat mong tandâan pagsápit sa Pulô ng Lalamúnan. Matutúto ka roón kung paáno bumása at sumúlat nang pábaligtád sa iyóng nakágisnán, mulâng pakanán hanggáng pákaliwâ, na ang gramatíka at paláugnáyan ay warìng pinághalòng baybáyin at sūdoku, na bagamán sukát na sukát ay may tsúnaming pahiwátig gáya sa hāyku at búnraku. Kailángang matutúhan mo ang wikà ng ótaku, na kabesádo ang sanlíbo’t isáng kuwénto pára sa shónen at shóju, na áraw-áraw hináharáp ang mga yóukáy mulâ sa pándaigdígang domínasyón. Hindî maburá-burá roón ang mga bómba atomíka sa Hiroshima at Nagasaki, sanhî ng mga animé na Little Boy and Fat Man; at ngayón, nágbabantâ ang mga pabríka ng Fukushima na ibalík sa laót ang láson na matagál na nitóng inimbák nang matikmán ng daigdíg. Sa Pulô ng Lalamúnan, ang pagsísinúngalíng at pagbábalátkayô ay malikhâing pagdulóg sa guníguní, na ang mánga-kâ ay lumílikhâ ng mga kontrabándang Godzilla at Voltes V, úpang harapín ang mabábalásik na propagánda ng Impéryong Hin at polítburo ng mga sampan. Isinábatás ng Pulô ng Lalamúnan na hindî na mulî itóng makikídigmâ sa ibáng nasyón, (na pinátunáyan ng mga tratádong nilagdâan,) makaraáng malúpig noóng nakalípas na Digmâang Pándaigdíg; gayunmán hiníhingî ng pagkakátaón na mulîng armasán ang saríli lában sa kanugnóg na mga estádong militár. Sinákop kamákailán ng Imperyong Hin ang Pulô ng Lúsong, binakúran ang káragatán nitó, at lahát ng mangíngisdâng walâng pahintúlot na maglayág o mangisdâ sa natúrang tubigán ay itinúring na piráta’t kriminál na binábanggâ, binábaríl, kinákanyón. Samantalà’y paná-panahóng ginagawâng kuwítis ng Imperyong Han ang mga bágong intérkontinéntal mísil. Hindî malayò sa paningín ng Pulô ng Lalamúnan ang lagím na sinápit ng Pulô ng Lúsong, at kung hindî kikílos ang mga mamámayán nitó sa maláo’t madalî ay daraóng sa mga dalámpasígan nitó ang mga sopístikádong bákemonó—na walâng kapáris na kopyadór ng anumáng prodúkto mulâ sa ibá’t ibáng pánig ng daigdíg. Sapagkát mahúsay na kopyadór ang Imperyong Hin (na pámbihiràng manggáya at manghuwád ng teknólohiyá at ídea mulâng súbmaríno hanggáng satélayt, bukód sa napápalsípiká ang mga antígong porselána, kasulatán, at mápa sa ngálan ng pósmodérnong kolónisasyón), ang Pulô ng Lalamúnan ay inimbénto ang nakájimá úpang hindî masundán ang anumáng kábaguhán na likhâ nitó. Sa nakájimá—na panloób na pulô—ay naróroón ang lahát ng líhim at tuklás ng buông nasyón, nakápahiyás sa mga kodígo at sényas ng dōjinshi, ligtás sa anumáng paníniktík at Wikiliks, at isinápelikúla pa ng tungkông Ozu-Mizoguchi-Kurosawa nang magíng disímuládo pára sa mga kopyadór ng Impéryong Hin. Sa Pulô ng Lalamúnan, ang bónsekí ay simulákro ng mitatê kapág nakádaramá ng pagkabató ang pusò, at nagíng bató ang haráya. Anumáng gayáhin sa nakájimá ay may katumbás na inteléktuwál na héntay, ngunit sa paraáng nakáaalíw na pagpapátiwakál—na walâng máliw na bumalíw sa Impéryong Hin. Sapagkát itinakdâ sa nakájimá na ang pánggagáya at pánghuhuwád, sa ngálan man ng negósyo o politíka o medisína o síning, ay paghábol ng kopyadór sa saríling aníno na tumítakbó sa paíkot-íkot sa laberínto hanggáng magwakas sa akumâ na sumisigaw ng “Shinê! Shinê! Shinê!” Húhuwarín ng kopyadór ang saríli, at mágtataksíl nang paúlit-úlit sa angkíng kákayahán, nang walâng kamálay-málay sa diwà ng obáytorí—na may pangánib ng diyábolíkong repétisyón—kung haharáp ka sa iyóng bíjin na kamukhâ warì si Alodia, para punítin ang matindíng pangúngulilà hábang tiwalág sa saríli’t daigdíg.

Alimbúkad: Poetry Filipinas engaging the world. Photo by Tazrey Redids on Pexels.com

Bayraktar, ni Roberto T. Añonuevo

Bayraktar


Roberto T. Añonuevo

Hindi nagkamali si Daedalus noong una pa man.
Sumasapit sa aming paningin ang mga makina
sa anyo ng kawan ng laksa-laksang balang,
at sa kisapmata,
ang larangan ay babangungutin sa impiyerno.
Laós na ang tangke at sopistikadong eroplano.
Noong magpalipad ng saranggola ang paslit,
aakalain ba ninuman na makapaghahatid ng apoy
ang hulagway na umaalagwa tungo sa ibayo?
Ngunit iba na ngayon, at nagbago ang laro.
Ang magkapakpak ay gahum ng hangin at ulap
sapagkat malawak ang kalangitan
ngunit tulad ng nakagawian ay hindi kontento
ang mga diyos sa maraming mapang sanggunian.
At kung isipin man ang pagtakas sa bilangguan
ay katumbas ng higit na matinding pagsalakay
o pagwasak o paglipol habang pakape-kape
ang mga heneral sa malamig na silid.
Mga laruan para sa tirano ng mga topograpiya,
ikakatwiran ang agham sa bundok ng mga butó,
at maglalakad ang mga kaluluwa na sinisípat
ng teleskopyo upang muling itanghal sa mundo.
Kapag naligaw sa aming bintana ang isang pipit,
kahit huni ng kapayapaan ay mapaghihinalaan,
gaya ng gutóm na uwak o sulat na nakalalason,
at maihahaka rin ang mga balatkayo sa anyo 
ng mga lagás na balahibo.
Nakini-kinita na ito ni Elon nang titigan si Ikaro:
Hindi nagkamali si Daedalus noong una pa man.
Alimbúkad: No to war. Yes to Poetry. Yes to humanity. Photo by JESHOOTS.com on Pexels.com

Epitapyo sa panahon ng digmaan, ni Marguerite Yourcenar

Salin ng “Epitaphe, temps de guerre,” ni Marguerite Yourcenar [Marguerite Antoinette Jeanne Marie Ghislaine Cleenewerke de Crayencour] ng France

Salin sa pandaigdigang Filipino ni Roberto T. Añonuevo

Epitapyo sa panahon ng digmaan

Sinalpok ng bakal na hulog ng langit

Itong babasaging estatwang marikit.

Alimbúkad: Epic strength in small things. Photo by Alain Frechette on Pexels.com

Destiyero sa Destiyero, ni Abdullah Al-Baradouni

Salin ng “From Exile to Exile,” ni Abdullah Al-Baradouni ng Yemen
Salin sa pandaigdigang Filipino ni Roberto T. Añonuevo
  
 Destiyero sa Destiyero
  
 Isinasalin ang bansa ko mulang isang tirano
 tungong ibang tiranong masahol pa kaysa dati;
 mulang isang bilangguan hanggang iba pa,
 mulang isang destiyero hanggang iba pa.
 Sinakop ito ng mga nagmamasid na banyaga
 at ng isa pang nakakubli, nagkukunwa;
 ipinasa ng isang halimaw sa dalawang halimaw
 gaya ng buto’t balát na kamelyo.
 Sa mga yungib ng kamatayan
 ay hindi namamatay ang bansa ko, ni hindi
 gumagaling, ni makuhang makabangon.
 Hinuhukay nito ang mga píping libingan 
 para hanapin ang mga dalisay nitong ugat,
 para sa tagsibol nitong pangakong natutulog
 sa likod ng sariling mga mata; 
 para sa panaginip na darating,
 para sa multo na nagtatago kung saan.
 Lumilikas ito mula sa isang nakalulunod
 na gabi tungo sa napakapusikit na gabi.
 Nagdadalamhati ang aking bansa
 sa mga hanggahan nito
 at sa iba pang lupain ng iba pang tao;
 at kahit na nasa sariling lupain nito’y
 nagdurusa sa pagkatiwalag ng destiyero. 
Alimbúkad: Poetry solidarity for exiled voices. Photo by Yasin Gu00fcndogdu on Pexels.com

Baybay Dover, ni Matthew Arnold

 Salin ng “Dover Beach,” ni Matthew Arnold ng United Kingdom
 Salin sa pandaigdigang Filipino ni Roberto T. Añonuevo
  
 Baybay Dover
  
 Panatag ang dagat ngayong gabi.
 Malakas ang táog, mabining nakahimlay ang buwan
 Sa mga kipot; sa baybaying Frances, kumukutitap
 Ang liwanag at naglalaho; matitikas ang buról ng England,
 Kumikislap at napakalawak, doon sa kalmanteng look.
 Dumungaw sa bintana. Kay sarap ng simoy-gabi!
 Gayunman, mula sa mahabang linya ng sabukay
 Na ang dagat ay lumalapit sa lupang sablay ang buwan,
 Makinig! Titiisin mo roon ang nakangingilong atungal
 Ng mga grabang itinataboy ng mga alon, at ipinupukol.
 Sa pagbabalik ng mga alon, doon sa kinapadparan,
 Nagsisimula, at humihinto, at magsisimula muli,
 Sa mabagal na kumakatal na indayog, ang paghahatid
 Ng eternal na nota ng kalungkutan.
  
 Narinig ito ni Sopokles noong unang panahon
 Doon sa laot ng Egeo, at pumasok sa kaniyang isip
 Ang labusaw ng táog at káti
 Ng mga gahamang tao; natuklasan din natin 
 Sa pamamagitan ng tunog ang kaisipan,
 At narinig yaon sa malayong panig ng hilagang dagat.
  
 Ang Dagat ng Pananampalataya’y
 Minsan ding sukdulan, at ang pasigan ng mundong bilog
 Ay nakalatag gaya ng pileges sa puting bilot na bigkis.
 Ngunit ngayon ang tangi kong naririnig
 Ay hinaing nito, ang mahaba, lumalayong atungal,
 Umuurong, kasabay ng buga ng hininga
 Ng simoy-gabi, pababa sa malawak na gilid na malamlam
 At lastag na bulutong ng daigdig.
  
 Ay, mahal, maging totoo nawa tayo
 Sa isa’t isa! Yamang ang daigdig, na wari’y
 Lumiliwanag sa atin tulad ng lupain ng mga pangarap,
 Iba-iba, napakasariwa, napakaganda,
 Ay sadyang salát sa tuwa, ni layaw o kaya’y gaan,
 Walang katiyakan, walang kapayapaan, ni gamot sa kirot;
 At narito tayo na parang nasa dumidilim na kapatagan,
 Nalulunod sa pagkabahalang tuliro sa pakikibaka at pagtakas
 Na kinaroroonan ng mga gagong hukbong nagtatagis sa gabi. 
Alimbúkad: Poetry translation challenge for a better Filipino. Photo by Anand Dandekar on Pexels.com

Kagubatan ng Marmol, ni María Negroni

Salin ng “Los bosques de mármol,” ni María Negroni ng Argentina

Salin sa pandaigdigang Filipino ni Roberto T. Añonuevo

Kagubatan ng Marmol

Nakatadhana ako para kay Napoléon. Nasa digmaan ang bansa, at ang mga lansangan ay nag-aalab sa mga gusgusing babae, umiingit na karo, at di-maunawang hiyaw. May pahiwatig ng naunsiyaming kadakilaan, ang mamula-mulang aninag sa mga tigang na mukha. May taksing dapat maghatid sa akin sa kampo, at maikli ang oras. Tinawid namin ang mga nakalululang abenida at pagdaka, ang walang tinag, simetrikong kagubatan, ang kagubatan ng linlang at katahimikan, ang mga bunged na naliligo sa mapusyaw na sinag, ang mga bisig at ugat na balisang umaabot paitaas, nakatindig gaya ng mga estatwa, o mga ugat sa ilalim ng marmol na balát. Naroon ako sa malawak na parke ng mga punongkahoy na tao. Doon sa dambuhalang puting libingan.  At ang mga ngiwi’y tila binabalikan ang nakaririmarim na gunita, at nilalamon ng pagnanasa ang kanilang mga mukha. Nanginginig (nang hindi umiiwas ng tingin), ako’y sumulyap sa pangwakas na punongkahoy, ang higanteng fetus, ang ulo ng tao sa katawan ng bulate.

“Maghreb,” sambit ng tsuper ng taksi, “ang eskultor ay nagngangalang Maghreb.”

Sinabi ko sa kaniya, sa umaalagwang tinig, na ibig ko nang umuwi, at ibalik ako sa aking bahay. Nagmakaawa ako sa kaniya. Ang tsuper, na hindi natigatig, ay ni hindi man lang umimik.  

Alimbúkad: Unlocking the genius of Filipino language through translation. Photo by carol wd on Pexels.com