hari

Dakilang Saloobin, bilang Ikatatlumpu’t pitong Aralin, ni Roberto T. Añonuevo

/ Roberto Añonuevo / Mag-iwan ng puna

Dakilàng Sáloobín, bílang Ikátatlúmpû’t pitóng Aralín

Roberto T. Añonuevo

Sa pighatî at pagkakarátay, manánagínip ka ng máhiwagàng ibóng káyang magpágalíng sa anumáng karamdáman, nang maipágpatúloy ang pamámahalàng makálupà’t selestiyál. Búbulabúgin ka ng panagínip, kayâ magpápatáwag pa ng mga pithó at babaylán upang tungkabín ang líhim ng mga páhiwátig. Pagkáraán, isásalaysáy ng iyóng alálay sa tatló mong anák ang mahigpít na pangángailángan úpang gumalíng ka: Bihágin ang Íbong Adárna at dalhín itó sa kaharìán. Kailángan mong máriníg ang máhiwagàng áwit, ang áwit na matarlíng at tangìng lúnas sa iyóng sakít, áyon na rin sa sulsól ng matátapát mong tagapáyo.

Ngúnit gáya sa mga inaágiw na alamát, ang natúrang íbon ay nása ikápitóng bundók, at laksâ ang pagsúbok bágo masiláyan.

Ang máhiwagàng íbon ay kátumbás ng kaharìán, wíwikàin maráhil ng dalawá mong anák. Ang máhiwagàng íbon ay kátumbás ng dakilàng mithî at pagmámahál, wíwikàin maráhil ng mga matá ng bunsô mong anák. Ang máhiwagàng íbon ang kaligtásan ng buông lipì, wíwikàin maráhil ng dúkesang íbig magpáriníg. Subálit ang eskríbang nása gílid ng iyóng maringál na higâan ay mapapáilíng. “Kung ang pagbíhag sa Adárna ang magíging dakilàng sáloobín sa pagsúsulát,” naíhakà niyá, “nakátadhanàng magíng alípin ang íbon sa habàng-panahón!”

Maríriníg mo ang lahát káhit matamláy.

Ipaháhandâ mo sa eskríba ang kásulatán pára sa gantímpalàng matátamó ng sinúmang makáhuhúli sa nasábing íbon. Ipasásaád mo pa ang pagpapágawâ ng ginintûáng háwla; ang pagháhandâ ng natátangìng pátukâ na makabúbusóg at pagpápahánap ng pinakásariwàng túbig na maíinóm; at ang pagpapágawâ ng maluwág, máaliwálas na kámará na walâng kapára úpang makápagpáalunigníg ng pítong áwit at makápagpápatingkád ng pítong kúlay ng balahíbo.

Sa tumpák na panahón, maríriníg mo ang pitóng áwit sa heptatónikáng eskála na makápagpápagalíng sa iyó. Lúlusóg mulî ang iyóng katawán, at magbábalík ang iyóng kabatàan. Mababánat nang ganáp ang nánguluntóy mong balát. Títigás mulî ang iyóng gulugód at úten. Lilínaw ang iyóng paningín, gáya ng sa uwák. Masásamyô mo pa ang dántaóng halimúyak ng hardín ng mga ílang-ílang at wáling-wáling. Masásalat sa isá pang pagkakátaón ang sétro at ang mga eskultúrang handóg sa iyó ng malálayòng lupálop. Malálasáhan ang pinakámalinamnám na úlam, at mabábalíw sa lása ng álak at mga labì ng marírikít na binibíni.

Sísikápin mong dumílat, hanggáng mainís sa pagkáiníp. Anóng kúpad na mga anák!

Hindî pa man dumáratíng sa iyóng harapán ang eksótikóng íbon ay lábis-lábis na ang iyóng bálak, na kung ilílistá’y ikalúlulà ng iyóng eskríba. Maúupô kang mulî sa iyóng tróno sa ikapûng pagkakátaón, iyán ang paníwalà mo; at doón ay tíla dídikít ang puwít sa walâng hanggáng kapángyaríhan, at hindî na nanaísin pang bumabâ sa rúrok ng ginháwa at kalugúran ng kataúhan, sápagkát anó pa ang silbí ng lahát kung banyagà sa iyóng bokábuláryo ang salitâng kamatáyan? Mapapángiwî maráhil sa isáng tabí ang paboríto mong eskríba, na warìng sumusúlat ng sinematográpikong kórido, at naníniwalàng ang dakilàng sáloobín ay nása balighô at pagsísinungalíng—kung itó sa bandáng hulí, ang mítong makagágalíng.

Alimbúkad: Unstoppable epic raging poetry challenging the world. Photo by ARNAUD VIGNE on Pexels.com

Fischer Random Thoughts, ni Roberto T. Añonuevo

/ Roberto Añonuevo / Mag-iwan ng puna 
Fischer Random Thoughts 
ni Roberto T. Añonuevo
  
 1
 Ang daigdig ay hindi tatsulok o bilog
 bagkus animnapu’t apat na parisukat
 sa loob ng daigdig na parisukat.
  
 At sa loob nito ay umiiral ang mga prinsipyo
 at batas na hindi dapat mabali
 gaya ng utos ng hari.
  
 2
 Lumilipas ang panahon, at kung nagninilay
 kang gaya ng nasa loob ng kahon
 ay dapat magsimulang magtanong,
 halimbawa,
 kung bakit karaniwan ang henosidyo
 o pagpapatiwakal.
  
 3
 Ang daigdig ay dalawang kaharian
 ngunit magwawakas sa isang
 kahungkagan
 kapag nagkaubusan ng mga hukbo.

 Sino ang nag-isip ng henyo ng budóng?
 
 4
 Nakababato at parang sirang plaka
 ang kaayusan
 ng kaharian,
 at marahil, ito ang sandali
 para sa guló na hindi inaasahan.
  
 5
 Nakahanay ang mga kawal 
 para isubo na gatong.
 Inuutusan ang mga kabalyero 
 na lumundag
 sa bangin, o kaya’y sagasaan 
 ang nakaharang.
 Susugod o aatras ang mga obispo 
 nang pahilis,
 gaya ng linyado nilang doktrina’t 
 pag-iisip.
 Sintigas ng mga tore 
 ang babanggain o gigibain 
 para magtindig ng bagong tore.
 Abala ang reyna sa salamangka.
 At ang hari, asahan mo, 
 ay tutugisin ng mga palaso, maso, 
 at patalim
 upang dakpin o patumbahin.
  
 6
 Ang isang hakbang ay tungo sa ibang kaharian
 upang sakupin ito
 o kaya’y burahin ang bakás nito sa mundo.

 Maniwala, kahit wala ang mahal na reyna.
  
 7
 Sukulin ang hari.
 Ngunit bago ito maganap, matutong sumalakay
 makaraang mabatid ang puwersa 
 ng armas, mapa, at simoy ng panahon.
  
 8
 Sumusugod ang peon,
 at isinasakripisyo para sa espasyo at bentaha
 ng paglusob.
 Sumusugod ang peon,
 at ang pagdakip sa kaniya, kung minsan,
 ay matamis na lason o pugad ng mga sibat.
  
 9
 Ilang bilyong kombinasyon ng mga hakbang
 ay higit sa dami ng newtron—
 tanungin si Hemachandra o Fibunacci 
 ngunit aantukin lamang ang inyong kamahalan
 bago maabot ang sagot.
  
 10
 Nagsisimula sa hapag ang ehersisyo ng digma.
 Pumapayat ang magkalaban
 gayong nakaupo, gaya ng yogi, 
 at walang tinag nang napakatagal.
  
 11
 Sa larangang ito, 
 walang dapat pagtiwalaan kundi sarili.
  
 Ang oras ang kalaban mo
 kung hindi nakatitiyak
 sa mga tira mo.
  
 12
 Mga kabisote, bakit pa mag-iisip?
 Mga maya, manggaya gaya ng putomaya!
  
 Sabihin ito
 at sasampalin ka ng uyam at pambubuska.
  
 13
 May visa ang espiya.
 May bisà ang espinghe.
  
 14
 Ang arogansiya ng piling lahi
 ay bakit hindi tutumbasan
 ng sukdulang pag-aglahi
 kung pinalalaki tayo 
 sa katwiran ng ubusan ng lahi
 at pataasan ng ihi
 para sa parisukat na pamanang lupain?

 Nadama ko ito
 habang ang isang paa ay nasa hukay
 at mariing nakatitig sa Tore ni David.
  
 15
 Masikip na bilangguan ang kaharian
 sa hari na nagtatalumpati sa ilang.
  
 Naisip ko ito habang nakabartolina
 at nangangatal.
  
 16
 Naghahapunan ng yelo ang destiyero
 ngunit humahabol ang mga kabalyero.
 At ako sa aking trono
 ay aawit ng “Bayan ko!”
Alimbúkad: Quality poetry isolation under pandemic. Photo by Francesco Sgura on Pexels.com

Ang Ginintuang Kalis: Barrabás, ni Georg Trakl

/ Roberto Añonuevo / Mag-iwan ng puna

Salin ng “Aus goldenem Kelch. Barrabas,” ni Georg Trakl ng Austria
Salin sa pandaigdigang Filipino ni Roberto T. Añonuevo

Ang ginintuang Kalis: Barrabás
Isang Pantasya

. . . . . .Naganap iyon sa parehong oras, habang inilalabas nila ang Anak ng Tao tungo sa Gólgota; ang pook na pinagdadalhan sa mga magnanakaw at salarin para bitayin.

. . . . . .Naganap iyon sa parehong dakila at maningning na oras, habang natutupad ang kaniyang gawain.

. . . . . .Naganap iyon, nang sa parehong oras, ang makapal na lipon ng mga tao ay tumatawid sa mga lansangan ng Jerusalem at naghihiyawan—at sa gitna ng mga tao ay naglalakad si Barrabás na salarin, at taas-noo sa himagsik.

. . . . . .At sa palibot niya ay naroon ang mga puta na bihis na bihis, pulang-pula ang mga labì at de-pulbo ang mga pisngi, at hinablot siya. Naroon din ang mga lalaking lango sa alak at bisyo. Ngunit sa kanilang pananalita’y nakakubli ang kasalanan ng kanilang lamán, at sa kabulukan ng kanilang muwestra ay nakahimlay ang pahayag ng kanilang iniisip.

. . . . . .Marami sa nakakita sa lasing na prusisyon ay nakihalubilo at sumigaw: ‘Mabuhay si Barrabás!’ At naghiyawan lahat sila: ‘Hayaang mabuhay si Barrabás!’’ May kung sinong sumigaw ng ‘Osana!’ May isa pang tao, gayunman, na pinaghahataw nila—dahil ilang araw lámang ang nakalilipas nang sumigaw sila ng ‘Osana!’ sa isang Tao na pumasok bilang hari sa bayan, at may mga sariwang palaspas sa kaniyang nilalakaran. Ngunit ngayon ay lumikha sila ng tirintas ng mga pulang rosas at malugod na nagsisigaw: ‘Barrabás!’

. . . . . .At nang lumampas sila sa palasyo, narinig nila ang pagpapatugtog ng mga bagting at ang halakhakan at ang ingay ng pagdiriwang. At lumabas sa bahay na ito ang isang kabataang nakabihis para sa pagsasaya. Ang kaniyang buhok ay kumikinang sa mahalimuyak na langis at ang katawan ay may pabango ng pinakamahal na oleo ng Arabia. Kumikislap ang kaniyang mata mula sa tuwa sa pista at ang kaniyang ngiti ay may pagnanasa mula sa mga halik ng kaniyang mangingibig.

. . . . . .At nang makilala ng kabataan si Barrabás, humakbang siya pasulong at nagwika sa ganitong paraan:

. . . . . .‘Pumasok sa aking bahay, O Barrabás, at makahihiga ka sa pinakamalambot na unan; pumasok, O Barrabás, at ang aking mga alipin ay lalangisan ang iyong katawan sa pamamagitan ng mamahaling nardo. At sa iyong paanan ay magpapatugtog ng pinakamayuming melodiya ng laud ang dalagita at mula sa pinakamahal kong kopa ay ihahain ko sa iyo ang aking malinamnam na alak. At mula sa alak na ito ay ilulubog ko ang aking kahanga-hangang mga perlas. O Barrabás, tumuloy ka bilang panauhin ngayon—at ang aking sinta’y laan para sa aking panauhin ngayon, siya na higit na marikit sa madaling-araw ng tagsibol. Pumasok, O Barrabás, at hayaang putungan ka ng mga rosas, magdiwang sa araw na ito sa sandaling dapat siyang mamatay na ang ulo’y kinoronahan ng mga tinik.’

. . . . . .At makaraang magsalita ang kabataan, ang mga tao’y sumigaw sa kaniya sa labis na tuwa at umakyat si Barrabás sa mga baitang na marmol gaya ng isang nagwagi. At ang kabataan ay kinuha ang mga rosas at ipinutong sa ulo nang abot hanggang kilay ni Barrabás, na salarin.

. . . . . .At pagkaraan ay kasáma niyang pumasok sa bahay si Barrabás, habang naglulundagan sa tuwa ang mga tao.

. . . . . .Humilig si Barrabás sa malalambot na unan; nilangisan ng mga alipin ang kaniyang katawan mula sa piling nardo at sa kaniyang paanan ay mayuming tumipa ng mga bagting ang dalagita, at sa kaniyang kandungan ay umupo ang babaeng sinta ng kabataan, ang babaeng higit na marikit sa madaling-araw ng tagsibol.

. . . . . .Umalingawngaw ang halakhak—at ang mga panauhin ay nalasing sa di-akalaing kaluguran, silang lahat na pawang kaaway at manlilibak sa Isang Natatangi—ang mga fariseo at basalyo ng mga pari.

. . . . . .At sa itinakdang oras ay nag-utos ng katahimikan ang kabataan at huminto ang panawagan. Pagdaka’y sinalinan ng kabataan ang kaniyang ginintuang kopa ng pinamalinamnam na alak, at sa sisidlang ito ang alak ay naging tulad ng kumikinang na dugo. Inihagis niya rito ang perlas at inialok ang kopa kay Barrabás. Ang kabataan, gayunman, ay tangan ang kopa na yari sa kristal at itinaas niya ito para kay Barrabás:

. . . . . .‘Patay na ang Nazareno! Mabuhay si Barrabás!’
. . . . . .At lahat ng nasa silid ay sumigaw sa galak:
. . . . . .‘Patay na ang Nazareno! Mabuhay si Barrabás!’
. . . . . .At nagsigawan ang mga tao sa mga lansangan:
. . . . . .‘Patay na ang Nazareno! Mabuhay si Barrabás!’

. . . . . .At biglang naglaho ang araw, nayanig ang lupa hanggang pinakapundasyon nito, at ang makapangyarihang sindak ay naglandas sa buong daigdig. Lahat ng nilalang ay nangatal. At sa parehong oras, naganap ang gawain ng pagliligtas!

Alimbúkad: World Poetry Imagination for Humanity. Photo by Jametlene Reskp @ unsplash.com

 

Ang Emperador, ni Roberto T. Añonuevo

/ Roberto Añonuevo / Mag-iwan ng puna

Ang Emperador

Roberto T. Añonuevo

Umiiyak na sanggol ang mga panalangin
Sa pusod ng dambuhalang katedral
Na kapatid
Ng tanikala ng mga barong-barong,
At narinig ito
Ng mga ibon
Ng mga mithi,
At lumipad at tinangay yaon
upang lumapág at humápon sa aking mesa.

Ang tinig, ano’t nagtitinikling
Sa mga lapis at ilang kinuyumos na papel!
Ipinaling ko ang tingin
Sa relo,
At kisapmatang huminto ang inog ng mundo
na tuminag sa aking espasyo.
Makahihindi ba ang langit sa munting anghel
Kung wala rito ang Maykapal?

Nag-iwan ng mga balahibo
Sa balintataw ko
Ang mga paglipad,
Ang pagód na pagód na paglipad,
At marahil, nakasalubong nito ang mag-anak
Na lumiban
Sa hapunan,
Subalit nangangarap ng kaligtasan sa labas
Ng bintana.

Baká tinangay ng mga tuka ang mga uhay
Na magpapasimula
Sa planong bukirin
Para sa mga mangingisda
Na napilitang kumahig sa buhangin?
Sakali’t gayon, ang hinaing ng karpintero
ay dapat tumbasan ng pagbuo ng mga ataul.

Sa papel na nakalapag sa mesa’y nakasulat:
“.  .  . At sa laberinto ng mga balón at yungib,
Kumakawag ang ilang isda na magpaparami
Nang likás para sa nagbabadyang tagsalat.”

Ang inosenteng iyak
Ay tumalbog-talbog sa rabaw ng aking mesa.
Kahit ako magtukop ng mga tainga
At pumikit
Ay naririnig ang sariling tákot na nakabibingi;
Parang mga kampanilya sa des-oras ng gabi
Ang mahabang pila
Ng mga kalansay
Na kumakatok sa guniguni.  .  .
Hinahabol din ako
Ng antigong batingaw
Mula sa mga umaasa’t alaga ng kuwarentenas
Sa ngalan man
Ng nabalam na rasyon ng mga de-lata’t bigas.

Sa akin ba sila maglilintanya ng hinanakit
Kung awtoridad
Na maituturing,
Habang umaalat ang mga pisngi sa pawis
Ng pagtitimpi, pagtitiis?
Ang araw na ito’y ilalaan pa ba sa hukluban?
Tanghalian ba ng mga pating
Ang mga bangkay na magbabalik sa laot?
Ang mga sagot ay anong gandang palaisipan
para sa mga yayao,
lalo’t paunti nang paunti ang mga gatong.

Ngunit kailangan kong dumilat
Sapagkat dapat gampanan
Ang tungkulin ng kataas-taasaan at realidad.
Ipinababa ko ang krus at watawat sa tore
At binasag
Ang hanay ng mga deboto—sa isang utos.
Ngunit hindi tumatahan ang sanggol.
Tumatahan ay hinding-hindi ang sanggol
Hanggang mag-ihit.
Hinipan ng simoy
Ang mga balahibo
Palabas ng bintana pagsapit ng liwayway,
At nagpaginhawa sa akin ang gayong tagpo.

At ako na nakaupo sa paboritong trono
Ay titig na titig nang walang pagkasawà
Sa nakalatag na mapa—
Ang mapa na natigmak sa lumigwak na tsaa
Na wari ko’y pamilyar na dagat
Ng mga luha
Mula sa mga sisinghap-singhap na anghel.
Sa ilalim ng bituin, sa ilalim ng pangalan
At ekis,
Nakaturo ang balani ng iniingatan kong
Paraluman
Sa isla ng Ikaapatnapung Gabi.
Umiiyak na sanggol ang mga panalangin. . . .

Alimbukad: World Poetry Solidarity for Humanity

Nahulog ako sa aking kabayo noong isang gabi, ni Bernardo Colipán

/ Roberto Añonuevo / Mag-iwan ng puna

Salin ng “Kawellu mu ütrünarün wümaw mu chumül pun,” ni Bernardo Colipán ng Chile
Salin sa pandaigdigang Filipino ni Roberto T. Añonuevo

Nasa langit ang mga dambuhalang ulo ng ginto.
At ngayon, malayo sa akin ang sinakyang kabayo.
Dalawang ulit akong napaluhod at napaiyak
dahil sa labis na hapis at takot.
Sinusundan ako ng kamatayan.
Tiningala ko ang kalangitang pinaghaharian
ng aking gintong patalim na may reynang asul,
sakâ isinalaysay ang aking mga panaginip.

Mito, ni José Antonio Ramos Sucre

/ Roberto Añonuevo / Mag-iwan ng puna

Salin ng “Mito,” ni José Antonio Ramos Sucre ng Venezuela
Salin sa pandaigdigang Filipino ni Roberto T. Añonuevo

Mito

Batid ng hari ang mga pag-aaklas at kaguluhang ginatungan ng pagkadismaya sa buong kabisera. Sa bawat hakbang niya’y sumasalubong ang mensahero ng madidilim na pangitain. Nagpasimuno siya ng nakagugulat na diyalogo hinggil sa isang malabong balita.
. . . . . . .Pumasok sa guniguni ng soberano ang pagkawasak ng sonang mataba ang lupain at ang pagkalipol ng mga magsasaka nito. Isang ilahas na tribu ang nakasilip ng pagkakataon nang mabulabog ang kaharian, at sinakop yaon sa pamamagitan ng mga karitong kargado ng mga karit. Ang ilang walanghiyang mangkukulam, na tagapayo ng mga barbarong pinuno, ay pabulalas na inihayag ang kanilang mga hula sa gitna ng nagliliparang alipato ng siga. Sa hihip ng maalinsangang simoy, ang duguang araw ay umahon mula sa mainit na nayon.
. . . . . . .Inilipat ng mga lalaki ng ilahas na tribu ang ilang tolda na yari sa balát na isinakay sa kanilang mga despiguradong aso, na uhaw sa dugo, at sumiping sa piling ng kanilang mga babae, nang panatag at magaan, sa loob ng mga yungib na pinagsanayan. Inilaan nila ang mga tolda para sa kanilang mga hepe.
. . . . . . .Bigong sinangguni ng hari ang hanay ng matatandang kapitan hinggil sa lunas sa estado, ang hiwatig ng balbas na pontipikal, at ang mapipiga sa maiikling usapan.
. . . . . . .Ang prinsipe, na kaniyang anak, ay sumabat upang sumingit sa konseho, na pinangibabawan ng nakaririnding katahimikan. Umimbento siya ng maginhawang pamamaraan at nagmungkahi sa kanila ng madaling diskurso. Taglay niya ang makapangyarihang diwain at mapagsalbang pandiwa. Nilisan niya ang pangkat ng mga nagugulumihanan.
. . . . . . .Sumuko sa usapan ang mga beterano, at umasa at sumunod sa kaniyang mga utos. Ang presensiya ng kabataan ay sumupil sa urong-sulong na tagumpay, at ibinuwal ang mga pakana ng mga rebelde.
. . . . . . .Hinarap ng bayani ang panganib sa tulong ng masilakbong madla. Noong araw na magbalik siya, inihimig ng maririkit na babae, mula sa asotea ng mga palasyo ng kabisera, ang awit ng sinaunang sekular na pumupuri sa bahaghari.

Biro-birong Bato

/ Roberto Añonuevo / 4 mga puna

Biro-birong Bato

Translated to spoken word by Roberto T. Añonuevo

Dinadampot ang bato
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. .. gaya ng pagdampot sa tao.
Naunawaan ko ito, isang gabi,
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . .   .habang ang presidente
ay abala sa pagbibilang
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . .  . . ng mga bilanggo o bangkay
na maaaring adik,
 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . adik na tulak,
tulak na itinulak sa hirap
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . walang sedula o ID ngunit may tatô
naghahanap ng trabaho at nagsawà sa kabibilang
ng poste,
. . . . . . . . . . . . . gustong mag-aral ngunit ang unibersidad
ay malawak na lansangan o makitid na bilangguan,
kayâ naging adik sa pag-ibig
. . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . .na tulak ng dibdib
at kabig ng pulis
para manatiling malagihay sa pag-asang
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . walang kaganapan.

Garantisadong asimetriko
. . .  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . ang digmaan ng bato sa bato,
lumilihis sa gramatika at lohika’t lumilihis sa tugma at sukat. . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . . . ..  . . . at sumusunod sa sariling batas
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . para magtakda ng angking moralidad:
Lahat ng mukhang adik
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  .at mukhang tiktik
ay winawalis sa mga kalye,
. . . . . . . . . . . . .  . . .. . . . . . . . . . . . . . .  . . . dinadala sa langit
o ginagawang gatong sa impiyerno
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . .pero ang mga pulis
ay hindi makahuli ng tirador
. . . . . . . . . . . . . . . . . . hindi makahuli ng mga tunay na pusakal
na kurakot o mandarambong
na pumapatay
. . . . . . . . . . . .  .. . .  .ng mga sanggano o senador
at ang identidad
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ay tinabunan ng mga kaso
at keso para sa ikasisiya ng Pambansang Bato—
na ang modalidad ay mga bato sa adwana
. . . . . . . . . . . .  . . . . . . . . . .. .. .  . . .o bato sa eroplano’t submarino
parang anak na ang budhi
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . ay gagong gago sa pinunong gago.

Galit ang pangulo sa bato
at ano ngayon kung ang kaniyang heneral ay bato
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . . . . .  . .. at napapaiyak ng bato
kapag napapasò sa senado?
. . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . .. . .  .. . .  . . .Magkukuwento siya ng alak
at pampagising na damo
. . . . . . . . . . . . . . .  .  . .na mula ba kay San Sebastian o San Pablo
ngunit ang nadidiyaryo ay ang patakarang palso.
Parang narinig ko siyang sumasalo
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . .ng mga súso at pusong payaso,
nagbibiro ng halik at nagbibiro ng bakbakan
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . ginagaya si FPJ at mukhang probinsiyano
na ang loob ay emperador sa loob ng isang baso,
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  .pumapakyu sa mga tarantadong
kumita ng bilyon-bilyong piso
parang Amerikano
. . . .  . . . . . . . . . . . . . . .  . . parang Tsino
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . .parang Hapones
. . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . .  . . . .. . . . . . . .  .. . . . . .  . .  .parang Mehikano
sindikatong legal
. . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . .sindikatong ekstra-legal
sumasakay
. . . . . . .  .. .  . . . . . sa Ikasiyam ng Mundo,

may karetela ng kartel

batas ng sindikato
na binibili ang mga batas at order ng sekretaryo
ng tribunal.
. . . . . . . . . . . . . . . . . .  . .Siyempre ay suportado ng piskal,
at kung minsan ng hukom,
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . naghuhukay ng bato sa laot,
naghahanap ng mineral
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . na bato, batong kumikinang
at sinlapot ng krudong isip,
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  .sintigas ng tarugong sabog,
sabog na sabog,
. . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . .lumilipad ngunit nakatulalâ
at gaya ko na walang-wala
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . .sa Intsik Beho de Sampalok:
militarisado, rasista, at himpilan ng mga dayuhang barko.

Dapat siyang sundin,
siya na presidenteng dramatiko at sentimental,
 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .suportado ng Tsino
at suportado ng mga nagoyo,
humahalik sa isang watawat ngunit namimigay ng lupa
at kasarinlan sapagkat kailangang
. . . . . . . . . . . . . .  ..  .. .  . . . . . . . . . manatili sa luklukan at poder                                                            dahil sa pag-iisip ng berde at pagkatakot sa dilaw.
Biro-biro kung sanlan,
kung hindi’y uulan ng bato
 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . at alipusta
sa ating mga mukha
mula sa mga impaktong elektroniko
. . .  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . at díhital,
marunong fumeysbuk at umiinstagram,
pumepeke ng balita
. . . . . . . .  . . . . . . . . . . . . . . . . .at nagbibiro ng kabaong,
naghahain ng federalismo nang mabiyak ang bansa
sa mga estado ng mga bulok na politiko
. . . . . . . . . . . . . . . . . .o politikong nabubulok at organiko.
Putang ama ka ngunit santo
. . . . . . . . . . . . . . at obispo ang hinahagad ng mga insulto at sindak

para sa kaligtasan ng mundo.

O nagtutulak ng kariton
  . . . . . . . . . . . . . . . bakit ka umiiyak kung dinampot
.  . . . . . . . . . . . . .   . . . . . .  . .ng pulis o ahente ng sindikato ng shabu?
Sila ang nangangalakal sa basurahan at dangal,
hindi ng mga salita, bagkus isipan.
Dinadampot ang bato
. . . . . . . . . . . .  . . . . . . . . . . . . para ipukol o ipambala sa tirador,
bilang ganti sa pulis o opisyal
. . . . . . . . . . . . .  . . . . na pawang inutusan ng Palasyo ng Malabanan
para higupin ang taeng lipunan.
Kung hindi ito tae, ito’y biro lámang
. . . . . . . . . . . . .  . . . . . . . . . . .   .at kung gayon ay dapat pagtawanan.

Araw-araw ay bagyo,
. . . . . . . .  . . . . . . . . . .  . . . . .  . . . dinadampot ang mga tambay
kahit ang dahilan ay bumibili ng shampu,
o nagkakara-krus,
o nagbibitaw ng mga tandang sa tupada,
o kaya’y nakahubad at nagbibilad
. . . . . . . . . . .  . . . . . .  . . . . . ng mga galunggong, o naggugupit ng buhok
sa barberyang nasa bangketa,
o nagbabasketbol habang nagsosona,
ngunit walang bato
. . . . . .  ..  . .. . . . . . . . . . . . . . . walang makain ni damo,
malayo sa mga bukid at malapit
sa estero, amoy-suka                                                                                                                                         .  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . ngunit naghahanap ng búhay
para mabuhay ang anak asawa kapatid magulang

at sanlibo’t isang katwiran.

Sa kanto ng Crisostomo,
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . .sa tapat ng Abenida Gisinga
at Kalye Hanoi, naluluto ang istorya ng binatilyong
dinampot at nagkataong pumapaloob sa sugal
ng 7-11, naghahanap ng Shangri-La
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . .sa department istor
kahit di-makita ang diyoses,
at ikakatwiran siyang lumalabag sa mga panuto
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . .ni San Juan,
na nagbabasbas at nagpapaligo
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . . . ng mga inimbentong damo at bato
. . . . . . . . . . . . . . .  .kahit nasa baybay ng mga daluyong,
at kumakati ang mga along elektroniko
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . .para may maiulat nang tumaas
ang ranggo ng mga inspektor at imbestigador.
Putang CCTV, bakit ka may mata ngunit binubulag?
Putang sekyuriti, bakit ka sisindakin
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  .. at sisindaking isasalbeyds
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . kung ikaw ang mata ng sandali?
Putang mga kagawad,
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . .bakit ayaw kayong paniwalaan ng hukom
at piskal, kahit tama ang mga mata ng CCTV?
 . . . . . . . . . . . .Purihin ang mga hepe
Purihin ang mga tae
 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . .Purihin ang Hari ng Tao
na Tae!
Lumalakas kayo sa sarbey at nagbebenta
ng taho, kumukonsumo ng nakagagamot na damo,
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . nagpapanukala ng pagbabago na sinlupit
ng mga bagyo,
. . . . . . . . . . . . .  . . . .tumutungtong sa Kristal na Bato,
at naniniwala na ito, ito ang totoo!
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . . . . .  .Itaga mo sa bato, wika ng Teo,
tatabunan ka ng mga bato na magpupugay sa iyo.
Sapagkat dinadampot ang mga tao,
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . .at dinadampot na gaya ng mga bato
para sa maringal, at walang kamatayang
pumapatay
. . . . . . . . .  .. . . . . . . .  .. . . . . . .  . . . . . . sa ngalan ng serbisyo publiko.

Stop weaponizing the law. Uphold the human rights of every Filipino. No to illegal arrest. No to illegal detention. No to extrajudicial killing at all costs.

Paumanhin, ni Roberto T. Añonuevo

/ Roberto Añonuevo / Mag-iwan ng puna

Paumanhin

Tulang tuluyan ni Roberto T. Añonuevo

Huwag banggitin ang salita kapag nagbunga ang mga gawa o pagtangging gumawa. Ang iyong mga gawa ay maaaring simbuyo ng mainiping paa o naglalagablab na puso, o balani ng pangarap na simbigat ng lungsod, ngunit ang anumang pasiya mo ay higit sa itinakda naming tama o mali. Mahilig kaming gumuhit ng linya, na maaaring laós at sinauna, at ang linyang ito ang magsasabi kung ano ang dapat ulam na isusubò nang walang pagtatanong, o kaya’y ang damit na isusuot sa okasyong inimbento namin, gaya ng binyag, nang walang pakialam kung ibig ng binibinyagan ang panínindigán niyang pananampalataya—kung sa hinaharap, ito ay maging bibitayan.

Huwag banggitin ang salita, kung ang iyong mga gawa ay lampas sa haligi ng bahay na bato sa aming isip. Maaaring iba ang iyong muhon sa itinakda naming muhon, at kung ito ay hindi mo nakita sa kung anong katwiran, o hindi namin namalayan sanhi ng nagbabagong simoy, ay hindi mahalaga. Ang mahalaga ay natauhan ka kung paano sasandig sa haligi at makinig sa lindol ng sahig sa tumpak na pagkakataon, at pahalagahan ang ilaw sa minimithing silid may bagyo ma’t may dilim. Magtatayô ka ng sarili mong tahanan balang araw, maghahayag ng sariling batas na tatawagin mong pananaw, at kung hindi kami makasakay sa iyong opinyon o panukala, madali naming huhugutin ang kawikaang paalis ka pa lámang ay nagbabalik na kami sa pook na sinilangan.

Huwag banggitin ang salita, kung ang katumbas niyan ay pahupain ang ulan ng bato’t alimura nagmula man ang utos sa hari. Ang hari ay nakapagsasalita sapagkat inaakala niyang siya ang may-ari ng buong bayan. Kung ang bayan na ito ay napariwara, sanhi man ng digma o bagyo o salot, ang hari ay susurutin ang kaniyang matatapat na kawal o alalay o tagapayo, at ipatatapon ang ilan kung kinakailangan, ngunit hinding-hindi aamin sa kaniyang kakulangan ni katangahan. Huwag banggitin ang salita, at humarap sa hari, at ipamukha sa kaniya na ang kaniyang mga kawal ay sumusunod nang bulag upang manatili sa poder, gaya ng sapilitang pagdukot sa kawawang mamamayan, at paghahain ng kung ano-anong kaso na tinitimpla tulad ng keso.

Huwag banggitin ang salita, kahit nabatid mong nasaktan kami sa iyong pagkawala. Totoong tumitigas ang ulo gaya ng bato (at kailangan iyan para proteksiyon sa utak), ngunit bakit namin palalambutin ang iyong loob sa pamamagitan ng pingot o bugbog? Kailangang tumigas ang iyong ulo, gaya ng kailangang magkasungay ng kalabaw nang maipagtanggol ang sarili. Ngunit matutong mag-isip, na ang hangin na iyong langhapin ay nagiging pangalan mong mahangin—na para sa iba’y hindi basta pagbubuhat ng bangkô, bagkus pagpupundar ng enerhiya kahit nasa tuktok ng mga bundok. Huwag mangamba kung nasaktan ang aming loob. Nasasaktan kami hindi dahil matigas ang iyong ulo. Nasasaktan kami dahil kahit noong tumigas ang aming ulo ay hindi kami nagtangkang sumubok, gaya mo, na tumindig sa tungki ng bangin, at naduduwag kami sa pangitain ng pag-iisa sa sasapit na takipsilim.

Huwag banggitin ang salita, sapagkat sapat na ang iyong titig na nag-iiwi ng libong pahiwatig. Hindi kami naghihintay sa iyong kumpisal, sapagkat sino kami para magbasbas ng kapatawaran? Wala kaming pangakong paraiso, gaya ng Bembaran na nalunod sa limot. Sasabihin ba ng pastol na isa lámang ang itim na kambing, na karapat-dapat maging papaitan? At ano ang dapat maging asal ng kawan ng kambing? Na sumusunod ang bawat isa katumbas ng tubig o damo o sisilungan, at hindi dapat ihain sa darating na pista? Huwag banggitin ang salita, subalit tandaan ang pilat na tinamo sa pagtataksil o pagkadapâ. Tandaan ang patalim, na sumasakyod nang may pagkukunwari, o pumupungos sa iyong paglabay o paglago. Tandaan ang lahat ng bituin na naging patnubay sa kinatha mong paglalayag o pagtatanim. At sa sandaling tumatag ang mga tuhod mo, at lumapad ang mga balikat sa pagpasan ng mundo, huwag pagsisihan ang matataas na pader. Tumindig nang taas-noo. Mabubuwag ang mga pader, at maglalakad kang magaan, gaya ng paslit na isinilang na walang utang, walang batik mula sa wika ng Maykapal.

No to illegal arrest. No to war. Yes to peace and social justice.

Ang hagkan ka sa bakuran, ni Ah Bahm

/ Roberto Añonuevo / Mag-iwan ng puna

Salin ng “Tz’utz’ A Chi T U Caap Cool Hok Che” ni Ah Bahm, batay sa bersiyon ni John Curl
Salin sa eleganteng Filipino ni Roberto T. Añonuevo

Ang Hagkan Ka sa Bakuran

Isuot mo ang pinakamarikit na damit
Dahil ang araw ng ligaya ay sumapit.
Suklayin ang nagusot na buhok
At magbihis nang nakahihigop.
Isuot ang kahanga-hangang balát,
At maghikaw ng batong matingkad.
Magsinturon ng hiyas na makulay
At magkuwintas nang maringal.
Isuot ang palamuti sa mga bisig
Nang lahat sa iyo ay mapatitig.
Walang hihigit sa iyo, aking binibini,
Sa buong kaharian ni Dzitbalche.

Mahal kita, o kaygandang dalaga.
Ibig kong masilayan ka ng iba.
Tunay ka ngang labis na nakaaakit,
Gaya ng bituing umuusok sa langit.
Mimithiin ka na tulad ng buwan
At ng mga bulaklak sa kaparangan.

Isuot ang lantay, puting damit, binibini.
Maghatid ng tuwa sa halakhak na puri.
Taglayin ang kabutihan sa iyong puso,
Dahil ngayon ang araw ng galak na buo.
Handog ng bayan ang buting malaganap,
Dahil ikaw, mahal ko, ang aking kabiyak.

stone, monument, pyramid, ancient, landmark, ruin

“Mga Tanong mula sa Manggagawang Nagbabasá,” ni Bertolt Brecht

/ Roberto Añonuevo / Mag-iwan ng puna

Salin ng “Fragen eines lesenden Arbeiters,” ni Bertolt Brecht ng Alemanya.
Salin sa eleganteng Filipino ni Roberto T. Añonuevo, at ibinatay sa salin sa Ingles ni Michael Hamburger at nalathala sa Bertolt Brecht, Poems 1913-1956 (1976).

Mga Tanong mula sa Manggagawang Nagbabasá

Sino ang nagtatag ng Tebas na may pitong lagusan?
Matatagpuan sa mga aklat ang pangalan ng mga hari.
Hinakot ba ng mga hari ang mga tipak ng bato?
Maraming ulit winasak ang Babilonya.
Sino ang nagtayô nito nang maraming ulit?
Saang mga tahanan ng ginintuang Lima namuhay
ang mga manggagawa?
Saan nagtungo ang mga mason noong gabing
Natapos ang Dambuhalang Moog ng Tsina?
Hitik sa matatagumpay na arko ang dakilang Roma.
Sino ang nagtindig ng mga ito? Kaninong balikat
Sumampa ang mga Cesar? Ang Bizancio, na pinuri
Sa mga awit, ay mga palasyo ba para sa mga residente?
Kahit sa maalamat na Atlantis, nang gabing lamunin ito
Ng dagat, humihiyaw sa mga alipin ang mga nalulunod.

Ang kabataang Alejandro Magno ay sinakop ang India.
Nag-iisa ba siya nang matamo ang gayon?

Nilupig ni Cesar ang mga Galo.
Siya ba’y walang kasama ni isang kusinero?
Lumuha si Felipe ng España nang magapi
ang armada niya. Siyá lámang ba ang humagulgol?
Nagwagi si Frederick Segundo sa Pitong Taóng Digmaan.
Sino-sino pa ang nangibabaw?

Bawat pahina ay isang tagumpay.
Sino-sino ang nagluto sa pista ng mga nanalo?
Bawat dekada ay nagluluwal ng dakilang tao.
Sino ang nagbayad sa mga gastusin?

Napakaraming ulat ang dapat gawin.
Napakaraming tanong ang dapat sagutin.