Ulo, ni Roberto T. Añonuevo

Ulo

Tulang tuluyan ni Roberto T. Añonuevo

Nagpapakilala ka sa daigdig tulad ng pagsuot sa karayom, at sinusukat ang iyong nakaraan at kasalukuyan sa gunita at guniguni. Ang hugis mo ang katwiran ng pamihiin; ang nunal ang mapa ng propesiya. Mahimalang nahuhulaan sa puyó mo ang direksiyon ng bagyo ng bungo; at ipuputong sa iyo ang koronang ipamamana ng pambihirang bálat at balát.

Sisinagan ka, at maiisip na pumapasok wari sa bumbunan ang kaluluwa. Huhugasan ka sa ngalan ng pananalig, hahagkan sa paggalang, at kukutusan sa inis kung kinakailangan. Sapagkat ikaw ang mukha ng umaga at mukha ng takipsilim, at mababanaag sa iyo ang demograpiya ng tuwa o lungkot, at ang pilosopiya ng enerhiya at moda ng panahon.

Ikaw ang pinuno; ikaw ang balita. Nag-iisa ka ngunit dalubhasa sa multiplikasyon: Kilala mo ang libong silid at napararami mo ang sarili tulad ng iba pang masunuring anak ng tupa na pumipila sa atas ng palengke at hukuman. Sa ngalan ng proteksiyon, magsusuot ka ng helmet o kondom. Sa ngalan ng proteksiyon, magpapabago-bago ka ng sombrero at maskara. Sa ngalan ng proteksiyon, magtutukop ka, bago harapin ang lubid o palakol na lumuluha sa pawis.

Bibilugin ka sa doktrina ng modernisasyon at nagbabangayang uri. Malulula ka sa mga inaakalang tagumpay, at maliliyo sa  samot na sabunot, kung hindi man pagkapanot, dahil sa problema ng daigdig. Mabubura sa noo mo ang wika ng magulang, at mahihigop ka ng mga pangako na pawang nakatundos sa bukirin ng mga pakò o kung hindi’y nakalista sa mga imahen ng selfon. Maliligo ka ngunit mananatili ang mga kuto sa kukote, at hindi maglalaon ay malilimot mo dahil sa katí ang sariling pangalan at ang pangalan ng lupang tinubuan.

Gayunman, ituturo sa iyo ng tadhana ang bisa ng untog, bigwas, dura, sampal. Didilat ka nang nakangudngod sa maraming pagkakataon, at didilat  isang araw nang nakatihaya na waring kumakausap sa mga desperadong anghel. Itatanong mo kung nasaan ka, sasalatin ang mga bukol o sugat, at itatanong ang lahat ng tanong sa kamukha mong ano’t wari’y halimaw. Mababaliw ka sa oras na niyanig ng mabibilis na tibok ang puso, at kung ikaw ay tunay na umiibig, ang bibigkasin mo ay higit sa maidudulot ng buto at lamán. Lulundag ang iyong lohika sa espasyo, at makakikita ka ng bahaghari kahit nakatindig sa gilid ng bangin.

At kapag nawala ka sa dami ng tinig na kumakausap sa iyo, ang kakambal mo sa ibabang espero ang babangon mula sa malaong pagkakahimbing—upang mangaral sa kapisanan ng mga robot at mortal.

Ang araw ng liwanag, ni Bjørnstjerne Bjørnson

Salin ng tula ni Bjørnstjerne Bjørnson ng Norway
Salin sa pandaigdigang Filipino ni Roberto T. Añonuevo

Ang Araw ng Liwanag

Iyon ang pinakamarikit na liwanag ng araw,
Ang baláy at bakuran ay ni hindi ako mapigil;
Gumalà ako sa kahuyan, humiga sa damuhán,
At sa duyan ng kaluguran ay nagpabíling-bíling;
Ngunit laksa ang langgam, nangangagat ang mga lamok,
Mabagsik ang mga niknik, at putakti’y nag-aamok.

“Mahal ko, gusto mo bang magliwaliw ngayong maganda
ang araw?” ani inang nasa hagdan at kumakanta.

Iyon ang pinakamarikit na liwanag ng araw,
Ang baláy at bakuran ay ni hindi ako mapigil;
Sumapit ako sa párang, humilata sa damuhan,
At inawit ang ibinulong sa akin ng damdamin;
Gumapang ang ulupong na sandipa ang habà,
Nagbilad sa araw, at tumakbo ako nang magitlâ.

Sa ganitong araw, puwedeng magyapak, ani ina,
Habang hinuhubad niya ang medyas sa mga paa.

Iyon ang pinakamarikit na liwanag ng araw,
Ang baláy at bakuran ay ni hindi ako mapigil;
Kinalag ko ang tali’t humilata ako sa paráw
At masayang nagpaanod saka biglang napahimbing;
Ngunit nakapapasò ang sinag, sunog ang ilong ko,
Ayoko na, dadaong na ako sa pasigan dito!

“Ito ang panahon para mangalaykay,” ani ina’t
Isinudsod ang kalaykay sa dayami ng mandalá.

Iyon ang pinakamarikit na liwanag ng araw,
Ang baláy at bakuran ay ni hindi ako mapigil;
Umakyat ako sa puno’t naglaro nang walang humpay,
At ang malamig na simoy ang nagpakalma sa akin.
Ngunit nangalaglag ang mga uod sa aking batok,
Napalundag ako’t humiyaw: “Yawang umiindayog!”

“Kung hindi malilinis ang mga baka,” ani inang
nakatitig sa buról, “huwag umasang lilinis pa.”

Iyon ang pinakamarikit na liwanag ng araw,
Ang baláy at bakuran ay ni hindi ako mapigil;
Nagtungo ako sa talón, naglaro kahit maginaw,
At natamo ang kapanatagan sa angking damdamin.
Nakita ako ng sinag-araw nang nalunod at yumao—
Ikaw ang kumatha ng awit na ito’t hindi ako.

“Tatlong maliwanag na araw na lamang,” ani ina,
“at lahat ay handa na,” at inayos ang aking kama.

Pasiyok, ni Oktay Rifat

Salin ng “Kaval,” ni Oktay Rifat ng Turkey
Salin sa pandaigdigang Filipino ni Roberto T. Añonuevo, batay sa bersiyong Ingles ni Ruth Christie

Pasiyók

Ang araw na inihambing niya ang libingan sa kawan ng tupa
Ang araw na nabatid niyang “pagsapi sa kawan ang mamatay,”
Isinulat niya ito. Ngunit ang pangungusap na ito’y taliwas
Sa puntod, walang himig sa pasiyok ng pastol, wala ni pastol.
Nagmula kung saan ang himig-pasiyók, magaan at mapaglaro.
“Narito ang mga pastol,” wika nito, napukaw ang mga tupa,
Ngunit nang mayamot ang mga ito’y tumahimik ang pasiyók.
Mabuti nang ilibing ang lahat ng di-nasusulat na bagay
Sa isang taludtod: “Ang mamatay ay pagsapi sa kawan.”
Ngayon, muling tumugtog ang pasiyók, para sa kaniya lamang,
Subalit maaasahang biglang hihinto ito sa piniling sandali.

Alimbukad: Wikang Filipino sa panitikang pandaigdig

Mga Estatwa, ni Henri Michaux

Salin ng “Mes statues,” ni Henri Michaux ng Belgium
Salin sa pandaigdigang Filipino ni Roberto T. Añonuevo

Mga Estatwa Ko

. . . . . . Mayroon akong mga estatwa. Ipinamana sa akin yaon ng mga panahon: ang mga panahon ng aking paghihintay, ang mga panahon ng panlulupaypay, ang mga panahon ng aking di-maipaliwanag, di-matighaw na pag-asa na lumikha sa kanila. At ngayon, narririyan sila.

. . . . . . Gaya ng mga baság na bahagi ng sinaunang mga guhô, malimit akong bigô na mabatid ang kanilang kahulugan.

. . . . . . Lingid sa akin ang pinagmulan nila—naglaho yaon sa gabi ng aking búhay—na ang mga anyo ay nakaligtas sa di-mahahadlangang daluyong ng panahon.

. . . . . . Ngunit naririyan sila, at ang kanilang mga marmol na hardin kada taon, pumuputi nang pumuputi laban sa maitim na sanligan ng maraming ibinaon sa limot.

Alimbukad: Wikang Filipino sa Panitikang Pandaigdig

Mangmáng, ni Claire Lejeune

Salin ng “Illettrée,” ni Claire Lejeune ng Belgium
Salin sa pandaigdigang Filipino ni Roberto T. Añonuevo

Mangmáng

. . . . . ..Mangmáng. Hindi ako makabása maliban kung iyon ay pahiwatig. Wala nang iba pang matatagpuan saan man . Maliban sa mga buto, sa kulungan. Kapag nilamon ko ang mga lamanloob at ininom ang dugo, kailangan kong sunggaban ang bangkay .  .  . At doon, sa lihim na paaralan ng gulugod ay natutuhan ko ang lahat ng bagay, ang pag-iral ng kawalan. Natagpuan ko ang sariling mag-isa sa napakalawak na landas. Ni wala akong sandata.

. . . . . ..Dahil ako ikaw, giginhawa ang loob ko mula sa orihinal na pagdurusang ang pag-iral mo ay kumakatas sa akin. Ang lapástangánin: wala nang iba pang remedyo para sa pagkakapaslang ng ating pagkakamali.

Stop weaponizing the law. No to illegal arrest. No to illegal detention. No to extra-judicial killing. Uphold human rights at all costs!

Monumento, ni Roberto T. Añonuevo

Monumento

Robeto T. Añonuevo

Matatayog na basura, gunita kayo ng matatangkad
na bisyon, at ngayon ay ultimong bakas ng polusyon.
O yaon ay guniguni lamang ng bulag na si Borges?

Nabása marahil ito ng Komandante, at kung ang Cuba
ay Filipinas, ang rebolusyon ay pagtanggi sa parangal
na magpapasikip sa rotunda o plasa ng mga palaboy.

Sementeryo ang bantayog. Kung hindi kayo mga multo,
bakit iihian ng askal o dudungisan ng aktibista’t tambay?
Kulang para sa tindahan o terminal ng mga sasakyan,

memoryal kayo ng isla o kalabisan, ang palatandaan
kapag naliligaw, ang kabayanihan sa aming natatakot
humawak ng baril at laging tangan ang bagong selfon.

Ngunit babalâ kayo para sa inaasahang kapahamakan,
dulot man ng bagyo o sunog o digma, at tinatanggap
namin ang henyo ng eskultor o kontratista na kumikita

para iresiklo ang mga kamalayang lumulutang sa baha,
tinatabunan ng banlik at putik, at kung sakali’t magbalik
ay hindi mauunawaan ng mga batang naglalaro sa titik.

Pana-panahon kayong nililinis para ulanin ng bulaklak,
at kung minsan ng awit at tula at dula, sa selebrasyon
ng mga politikong artista o sotang bastos ng burukrata.

Sapagkat kayo’y mahal ngayon, at magmamahal lalo
kung artefakto ng kolektor: ang dambana ng papuri,
ang listahan ng pangalan at patina sa tansong tagumpay.

Kung ituring man kayong bilangguan ng dakila’t bathala
ay ano’t hindi namin ikinasisiya ang luwag at aliwalas?
Kahit ang gamot ay nagiging lason sa wika ng hinaharap.

Stop weaponizing the law. No to illegal arrest. No to illegal detention. No to extra-judicial killing. Uphold human rights at all costs!

Lakad, ni Roberto T. Añonuevo

Lákad

Tula ni Roberto T. Añonuevo

Kapana-panabik ang paglalakbay
. . . . . . . . . . . . . . . . . . .  .  . .kung hindi natin alam ang patutunguhan.
Hindi ba nakababató kung sakali’t nakahuhula tayo
sa resulta ng ating paghahanap?
 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Parang nanood tayo nang paulit-ulit
sa pelikulang ibig nating iyakán o ibig nitong tayo’y pagtawanan.

Kaya sumáma ako sa iyo.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .At waring ikaw ay nabaliw.

Hindi ka natatakot maligaw,
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  .lalo’t nakasakay ka sa aking katawan.

Magsuot man ako ng maskara,
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . nakikilala mo ako
sa salát. . . . . . . . . . . . . . .  at tunog . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . at simoy.

Kaysarap maligaw, kung ikaw ang aking kapalaran.

Ikaw ang nagpaunawa sa akin
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ng pakikipagsapalaran,
kahit nasa loob ng banyagang silid o napakalupit na bilibid.

Itatanggi mong isa kang makata,
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  .ngunit hinahaplos mo ako sa hiwaga:
kung ako ang alak, tutunggain mo ako
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .nang maglaho ang aking pagkaalak
at maging ako ikaw. At malalasing ka,
at lilipad, hanggang malimot mo ang sarili at maging espiritung
nakalalasing,
 . . . . . . . . . . . . . . . . na gaya ko.

Para kang paslit na walang pakialam
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . . . . . . . . . . marumihan man ang damit,
makita lang ang langit.

Napápatáwa ka na lámang, kapag sumadsad
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . ang ating barko sa kung saang baybay.

Bakit kokontrolin ang daigdig?
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Para sabihing nasa ating palad ang tadhana?

Isang butil tayo sa walang katiyakang kalawakan,
wika ng iyong larawan, at maaaring lumalampas sa hanggahan
ng tama at mali,
. . . . . . . . . . . . . . . . . . sa kulay at pananalig,
. . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . .  . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . .sa wika at saklaw.
O iyan ay guniguni lámang o kaya’y narinig o nabása
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . .sa kung saang pantalan.

Sapagkat ako’y iyong iniibig
at iniibig ko’y ikaw—na totoong higit sa katwiran
kung bakit hangga ngayon
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  .ay kapiling ka
sa paglalakbay
. . . . . . . . . . . . . . . . .na waring palaisipan
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .at nagkataong walang katapusan. . . .

Stop weaponizing the law. No to illegal arrest. No to illegal detention. Uphold human rights of all Filipinos, specially the poor and powerless.

Simula ng Indictus, ni Kyriakos Charalambides

Salin ng tula ni Kyriakos Charalambides ng Cyprus
Salin sa pandaigdigang Filipino ni Roberto T. Añonuevo

Simula ng Indictus

Alam nating lahat kung sino si Pnytagoras
o kahit paano’y sisikaping mabatid siya
(sabi nila’y siya ang hari ng Salamis).
Ngunit ang Kalye Pnytagoras, ang mahal na Pnytagoras
sa pagitan ng Timios Stavros at ng Hagia Zoni,
ay marahil ako lamang ang makaaalam. Abá ako:
Kinaiinggitan ko ang mga daga ng kalyeng ito,
ang mga palaboy na askal, ang mga pusang mailap,
na nagmumula sa Kalye Acropolis at lumulusong
sa Pentelis, at pagdaka’y isinusuka ng Hilarion
tungo sa aking Kalye Pnytagoras—mapapalad na bata!

Hiling ko’y maging daga sana ako ng aking bahay,
maging askal na pumapasok sa aking hardin,
at pusang mailap na nakapagbubukas ng pridyider
upang makatikim ng nakaligtaang piraso ng manok.

Ako na lang sana ang naging ahas, ang kulitis,
ang punongkahoy na tuod, ang wasak na pinto,
ang amaranto na nangangarap mapigtal
upang humimbing sa mga sapot ng gagamba.

Stop weaponizing the law. No to illegal arrest. No to illegal detention. No to vicious war in whatever form.

Kaarawan, ni Roberto T. Añonuevo

Kaarawan

Roberto T. Añonuevo

Bumukas ang pinto, at humigop ng mga bagwis at amihan
ang himpilan. Lumakad papaloob doon ang isang binata,
at nang lumabas siya pagkaraan ng apatnapung gabi,
ang paligid ay hininga ng hukluban, at ang lupain
ay alingawngaw ng kalembang ng mga banyagang batingaw.
Luminga-linga ang kabataan, sinamyo ang halimuyak
ng mga palumpong at punongkahoy na nakasalubong,
sinalat ng mga talampakan ang maligamgam na lupa,
at waring naramdaman niyang pumatak sa kaniyang maantak
na loob ang malagkit maitim nakalalangong pulut ng ilahas
na kagubatan.

Mga Kawikaang Tamil

Mga Kawikaang Tamil

Roberto T. Añonuevo

Kahanga-hangang pumipintig pa rin magpahangga ngayon ang kabuluhan ng mga kawikaan. Ang kawikaan, na hinango sa kaligiran, ay maaaring gamitin ninuman alinsunod sa kaniyang pagbasa. Ngunit ang kawikaang ito, sa di-sinasadyang pagkakataon, ay nakahuhubog din sa kaisipan ng taumbayan, at nagsisilbing patnubay kung paano dapat mabuhay at makiharap ang isang tao sa kaniyang kapuwa.

“Kung ang utusan mo ang may hawak ng sandok,” saad ng isang Kawikaang Tamil, “mahalaga ba kung ikaw ay nakaupo sa dulo o kaya’y sa harap ng handaan ng isang pista?” Sa ganitong pahayag, ang kumpigurasyon ng trabaho sa kusina ay mailalabas hanggang sa pagdiriwang ng isang pista, at ang mga lingid ngunit dinamikong ugnayan ng mga tauhan ay mahahalata. Hindi kinakailangang magsalita ng maykapangyarihan; ang kaniyang mga alalay ang bahala sa kaniyang kaligtasan.

Ang isang kawikaan ay hindi basta nanggagaya o kumakatawan o kaya’y nagsisilang ng realidad na nasagap ng awtor, kung hihiramin baga ang dila ni Darío Villanueva, bagkus lumilikha rin ng sinasadyang pagkilala sa angking realidad nito sa pamamagitan ng tekstuwal na pagtukoy sa isang ipinahihiwatig at di-nakikitang mambabasa. Mahalagang sipatin ang mga kawikaan, hindi lamang sa pagiging labis na matapat nito sa teksto na sinasandigan ng awtor, bagkus sa realistang pagsagap ng mambabasa sa mga anyo nito.

Narito ang ilang kawikaang Tamil na aking isinalin sa Filipino, at mula sa bersiyong Ingles ni Reb. P. Percival. Pinili ko ito ay inihanay, at ang ilan dito ay sumasapol kahit sa realidad ng mambabasang Filipino.

1. Nababasag ang liwanag sa ulo ng dukha.
2. Ang kariktan ng isip ay nababanaag sa mukha.
3. Magtatangka ba ang magnanakaw kung inaasahang huhulihin siya?
4. Habang nagmumura ang bigas, ang kasiyahan ay tumataas.
5. Ang paghihiwalay ay makapagpapamalas ng pagkakaibigan.
6. Siya na walang alam sa halaga ng butil ay hindi batid ang pighati.
7. Mauunawaan ba ng aso ang mga veda, kahit pa isinilang ito sa nayon ng Brahman?
8. Maghubad man siya’t maligo sa ilog ay walang maling matatagpuan.
9. Mangingibang bayan ka ba kung ang kapitbahay ay sumagana?
10. Ang kabayong binili nang napakamahal ay dapat makalundag sa kabilang pampang.
11. Ang kababaang-loob ang palamuti ng babae.
12. Ang kawayang tungkod ang hari ng mabagsik na ahas.
13. Ang humahagupit bang hangin ay kinasisindakan ang sinag ng araw?
14. Kahit ang gilingang-bato ay mauusog sa paulit-ulit na pagpapaikot.
15. Kapag walang apoy sa dapugan, wala ring sinaing na kakainin.
16. Manunuklaw ang ahas kapag binaklas mo ang bakod.
17. Ang atomo ay magiging bundok; at magiging atomo ang bundok.
18. Ang itlog na kinuha mula sa bahay ng pinuno ay makabibiyak ng gilingan ng magsasaka.
19. Saksi ang langit sa ari-arian ng hari.
20. Ang hari at ang ahas ay magkatulad.

May ibang kawikaang Tamil na kapag hinalaw sa Filipino ay pumipitlag. “Humuli man ng bubuli’t ipatong yaon sa kutson,” saad ng isang kawikaan, “ay hahanap-hanapin pa rin nito ang tumpok ng mga dahon.” Sa ganitong pangyayari, hindi lamang nakabubuo ng representasyon ng isang realidad, bagkus inuusisa nito kung ano ang magiging realistang tugon ng mambabasa kapag nakaengkuwentro ang mga hulagway ng “bubuli,” “kutson,” at “dahon,” at iniugnay yaon sa malupit na tadhana ng talinghaga ng pagbihag. Isang ehersisyo lamang ito sa pagsasalin mula sa libo-libong kawikaang Tamil, na kapupulutan ng aral ng mga Filipino.