Salin mula sa Español ng “Nocturno de San Ildefonso,” ni Octavio Paz ng Mexico.
Salin sa eleganteng Filipino ni Roberto T. Añonuevo ng Filipinas.

Gabi sa San Ildefonso

. . . . . . . . .  .1

Inimbento ng gabi sa aking bintana
. . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . . . . . . . . . ang ibang gabi,
ang ibang espasyo:
. . . . . . . . . .  . . . . . . nagdeliryo ang karnabal
sa metro kuwadrado ng karimlan.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . Pansamantalang
katipunan ng apoy,
.  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . nangaglalagalag na heometriya,
nangaliligaw na numero.
.  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . . . . .  Mulang dilaw hanggang pula,
lumarga ang espiral.
.  .  .  .  .   .  .  .  .  . . .  .  Bintana:
nakababalaning talim ng tawag at sagot,
mataas na boltaheng kaligrapiya,
balatkayong industriya ng langit/impiyerno
sa nagbabagong balát ng sandali.

Mga sagisag-tamod:
.  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . . pinasasabog iyon ng gabi,
umaahon,
. . . . . . . . . . sumasambulat sa tuktok,
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . bumubulúsok
habang nagliliyab
. . . . . . . . . . . . . . . . sa kono ng anino,
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . lilitaw muli,
sumasagitsit na kumikislap,
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . mga tambalang-pantig,
umiikot na lagablab
. . . . . . . . . . . . . . . . . . na kumakalat,
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .at muling magkakadurog-durog.
Iniimbento iyon ng lungsod , sakâ binubura.

Nasa bukana ako ng tunel.
Bumabaón ang ganitong sugnay habang tumatagal.
Marahil ay ako ang naghihintay sa dulo ng tunel.
Nagwiwika ako nang nakapikit.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . May kung sinong
nagtanim
. . . . . . . . . .ng gubat ng magnetikong karayom
sa aking pilik,
. . . . . . . . . . . . . may kung sinong
gumabay sa hilera ng mga salita.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Ang pahina
ay naging pugad ng hantik.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ang kahungkagan
ay tumining sa balon ng aking sikmura.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . Nahulog ako
sa walang hanggahang kawalan.
. . . . . . . . . . . . . . . . . .  .  .  . .  .Bumagsak ako nang hindi lumalapag.
Malamig ang mga kamay ko,
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ang mga paa’y malamig—
ngunit ang mga alpabeto’y nagliliyab, nagliliyab.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Ang espasyo
ay bumubuo at sumisira sa sarili.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Naggigiit ang gabi,
ang gabi’y hinihipo ang aking noo,
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . hinihipo ang aking diwa.
Ano ang ibig nito?

 

. . . . . . . . .  .2

Mga bakanteng kalye, pumipikit na ilaw.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sa kanto,
ang espektro ng aso
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . ay naghahalungkat ng basura
para sa multong buto.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sigawan sa sabungan:
patyo ng bahayan at sayaw ng Aztec.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Mehiko, bandang 1931.
Mga palaboy na balinsasayaw,
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . isang kawan ng mga paslit
ang nagbuo ng pugad
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ng hindi nabiling pahayagan.
Inimbento ng mga ilaw-poste
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . sa kapighatian
ang guniguning mga sanaw ng dilawang sinag.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  .  . . . Mga aparisyon,
bumibiyak ang panahon:
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . malungkutin, malanding lagitik ng takong
sa ilalim ng langit ng abo
                                    ang lagablab ng palda.
C’est la mort—ou la morte. . .¹
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Pinupunit ng walang pakialam na simoy
ang mga anunsiyong nakapaskil.

 

Sa oras na ito,
.  .  .  .  .  .  .  .  . . . ang pulahang dingding ng San Ildefonso
ay itim,  at pawang humihinga:
. . . . . . . . . . . . . . . . . naghunos panahon ang araw,
naging bato ang panahon,
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .naging katawan ang bato.
Dáting mga kanál ang mga kalyeng ito.
. . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . Sa araw,
ang mga bahay ay pinilakan:
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . lungsod ng pulbura at awit,
nakagulapay na buwan sa lawa.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . .Itinatag ng mga kriyolo
sa rabáw ng mga baradong kanál
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . at inilibing na mga anito
ang ibang lungsod
. . . . . . . . . . . . . . . . . . .—hindi puti, bagkus pula at ginto—
diwaing bumabalikwas sa espasyo, tiyak na numero.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . . . . . . . . . . . . Inilugar nito ito
sa sangandaan ng walong direksiyon,
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ang mga pinto’y
bukás sa di-nakikita:
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .ang langit at ang impiyerno.

Nahihimbing na distrito.
. . . . . . . . . . .  . . . . . .  . . .Tinahak namin ang mga galeriya ng alingawngaw,
ang pagitan ng mga wasak na hulagway:
. . . . . . . . . . . . .  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. ang aming kasaysayan.
Umid na bayan ng mga bato.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Mga simbahan,
simboryo ng mga halaman,
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ang mga patsada’y
nanganigas na hardin ng mga sagisag.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Napalubog
sa kasumpa-sumpang paglaganap ng mga pandak na bahay:
mga hiniyâng palasyo,
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . mga puwenteng natuyot,
mga niyurakang frontispisyo.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kúmulus,
walang kuwentang madreporas,
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .naipon
sa dambuhalang tipak,
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . pinasukò
hindi ng bigat ng mga taon
bagkus ng kaululan ng kasalukuyan.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . Plasa ng Zócalo,
malawak gaya ng kalangitan:
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . naaaninag na espasyo,
pronton ng alingawngaw.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Inimbento namin
nina Aliocha K. at Julián S.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .ang tadhana ng kidlat
sa mukha ng siglo at mga pangkat nito.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . Tinangay tayo
ng simoy palayo,
. . . . . . . . . . . . . . . . . ang pabigkas na hangin,
ang hangin na pinaglalaruan ang mga salamin,
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . .dalubhasa sa mga repleksiyon,
tagapagtatag ng mga lungsod sa eyre,
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . mga heometriya
na nakabitin sa sinulid ng katwiran.

 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Mga higanteng bulate:
mga dilawang trambiyang huminto.
 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Mga Ese at Zeta:
baliw na awto, insektong may matang maligno.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . .  . . . .Mga diwain,
prutas na abot-kamay.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Prutas: mga bituin.
 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . .  . Nagliliyab.
Punongkahoy ng pulburang nakapapasò,
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ang diyalogo ng kabataan,
ang balangkas na kisapmatang nasunog.
. . . . . . . . . . . . Labindalawang ulit
. . . . . . . . . . . . . . . . sinapol ng mga bronseng kamao
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . ang tuktok ng mga tore.
Sumambulat
. . . . . . . . . . . . . . ang gabi at nagkadurog-durog,
at kusang tinipon ang sarili
. . . . . . . . . . . . .  .at muling naging isa at buo.
Naghiwa-hiwalay kami,
. . . . . . . . . . . . . . . . . hindi doon sa plasa na may mga laspag na tren,
. . . . . . bagkus dito
sa pahinang ito: mga titik na nagsabato.

 

. . . . . . . . .  .3

Ang bata na naglakad sa tulang ito,
at pumaloob sa San Ildefonso at sa Zocalo,
ay ang lalaking sumulat nito:
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ang pahinang ito
ay paglalakwatsa sa loob ng magdamag.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . . Dito’y nagkatawang-tao
ang mga kaibigang multo,
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ang mga diwaing nalusaw.
Mabuti, ibig namin ang mabuti:
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .   . . . upang ituwid ang mundo.
Hindi kami nagkulang sa katatagan,
. . . . . . . . . . .  . . . . . . . . . . . . .  .bagkus sa kababaang-loob.
Ang hinangad namin ay hindi inosenteng hinangad.
Ang mga presepto at konsepto,
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ang yabang ng mga teologo
na mambugbog sa ngalan ng krus,
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . magpundar sa pamamagitan ng dugo,
magtayo ng mga bahay sa mga ladrilyo ng krimen,
at magpahayag ng sapilitang komunyon.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ang iba’y
naghunos na maging kalihim ng mga kalihim
ng Pangkalahatang Kalihim ng Impiyerno.
. . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ang silakbo
ay naging pilosopiya,
. . . . . . . . . . .  . . . . . . . . na ang laway ay umagos sa kubyerta ng planeta.
Bumabâ sa lupâ ang katwiran,

nagsuot ng damit ng bibitayan
. . . . . . . . . . . . . . . . . . .  .  .—at sinamba ng milyon-milyon.
Paikot na banghay:
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lahat tayo,
sa Dakilang Teatro ng Kamunduhan,
ay naging hukom, berdugo, biktima, at testigo,
. . . . . . . . . . . . . . . . . .  . .lahat tayo
ay nagbigay ng palsong testimonya
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . llaban sa iba
at laban sa ating mga sarili.
At ang labis na nakaririmarim: tayo
ang madlang pumalakpak o humikab sa mga upuan nito.
Ang sála na walang alam na kasalanan
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ang inosensiya
na pinakamatinding kasalanan.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bawat taon ay bundok ng mga kalansay.

 

Mga kumbersiyon, retraksiyon, eskomunyon,
rekonsilyasyon, apostasiya, abhurasyon,
zigzag ng mga demonolatriya at androlatriya,
pangkukulam at paglilihis:
ang aking kasaysayan.
. . . . . . . . . .  . . . . . . Mga kasaysayan ba iyon ng mga pagkakamali?
Ang kasaysayan ay pagkakamali.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Higit sa mga petsa,
sa harap ng mga pangalan,
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . ang katotohanan
ay ang nililibak ng kasaysayan:
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ang bawat araw
—ang anonimong tibok ng bawat isa,
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ang natatanging
pitlag ng bawat isa—
. . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . ang di-mauulit
na bawat araw, na kahawig ng lahat ng araw.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ang katotohanan
ang salalayan ng panahong walang kasaysayan.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ang bigat
ng kawalang-bigat ng sandali:
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ilang pukol ng bato sa araw
na nakita noong unang panahon,
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ay nagbabalik ngayon,
na mga bato ng panahon na bato rin
sa ilalim ng araw ng panahon,
ang araw na nagmumula sa walang petsang araw,
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . . . . . . ang araw
na sinisindihan ang ganitong mga salita,
na natutupok kapag ang mga ito’y pinangalanan.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Mga araw, salita, bato,
nagliliyab at natutupok.
. . . . . . . . . . . . . . .  . . . .Nakakubli, walang tinag, di-maabot,
ang kasalukuyan—hindi ang pag-iral—ay malimit.

Sa pagitan ng pagtanaw at paglikha,
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . pagbubulay o pagkilos,
pinili ko ang gawa ng mga salita:
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . likhain, panirahan ang mga ito,
bigyan ng mga mata ang wika.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ang tula ay hindi katotohanan:
ito ang resureksiyon ng mga pag-iral,
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ang kasaysayang
nagbanyuhay sa katotohanan ng walang petsang panahon.
Ang tula,
. . . . . . . . . gaya ng kasaysayan, ay nalilikha;
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ang tula,
gaya ng katotohanan, ay nakikita.
. . . . . . . . . . . . .  . .. . . . . . . . . . . . . . . . Ang tula:
enkarnasyon
ng araw-na-tampok- sa-mga-bato na nasa ngalan,
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .ang disolusyon
ng pangalan na lampas sa mga bato.
Ang tula,
. . . . . . . . . . na taytay ng kasaysayan at katotohanan,
ay hindi tumpak na daan tungo diyan o doon:
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . ito’y para masilayan
ang katahimikan sa pagkilos,
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ang pagbabago
sa katahimikan.
. . . . . . . . . . . . . . . . Kasaysayan ang daan:
nagtutungo kung saan,
. . . . . . . . . . . . . . . . lahat tayo’y nilalandas ito,
ang katotohanan ay paglakad dito.
. . . . . . . . . . . . . . . . Hindi tayo umaalis o sumasapit
lahat tayo’y nasa mga kamay ng panahon.
. . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . . . . . Ang Katotohanan:
tuklasin
. . . . . . . . . . ang ating sarili
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . mula sa simula,
. . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . nakabitin.
Ang kapatiran sa kahungkagan.

 

. . . . . . . . .  .4

Nangagkalat ang mga kaisipan,
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ngunit mananatili ang mga multo:
ang katotohanan ng nabuhay at nagdusa.
Ang halos basyong panlasa ang natitira:
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . .ang panahon
—pinagsaluhang silakbo—
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . ang panahon
—pinagsaluhang paglalaho nang lubos—
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . na sa dulo’y nagbanyuhay
sa gunita at sa mga enkarnasyon nito.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ang nananatili’y
ang panahon bilang hinati-hating lawas: wika.

 

Sa bintana,
. . . . . . . . . . . . ang simulakrong mandirigma:
ang ulap ng komersiyal ng mga anunsiyo
. . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . ay naglalagablab, natutupok.
Sa likod,
. . . . . . . ..  . .ang halos di-maaninag,
ang tunay na mga konstelasyon.
Sa hanay ng mga bukana ng tinako, antena, asotea,
. . . . . . . . . . sumisirit ng tubig, higit na sa isip kaysa laman,
ang talón ng katahimikan:
 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . ang buwan.
Hindi multo o idea:
dating diyosa
. . . . . . . . . . . . .  . .at ngayon ay napalihis na kalinawan.

 

Natutulog ang asawa ko.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Siya rin ay buwan,
ang kalinawan na naglalakbay
. . . . . . . . . . . . . . . . . hindi sa pagitan ng mga bakúlud ng ulap,
bagkus sa pagitan ng mga batuhan at alon ng panaginip:
siya rin ang kaluluwa.
. . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . Umaagos siya nang nakapikit,
ang tahimik na saluysoy
. . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . na dumadaloy nang tahimik
mula sa kaniyang noo hanggang talampakan,
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  .  .natatalisod siya sa loob,
sumasabog mula sa loob,
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . hinuhubog siya ng tibok ng puso,
naglalakbay sa kaniyang sarili,
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . tinutuklas niya ang sarili,
iniimbento ang sarili,
. . . . . . . . . . . . . . . . . . .  .ginagagad niya ito,
siya ang bisig ng dagat
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . sa pagitan ng mga pulo ng suso,
ang kaniyang puson ay lanaw
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  .. na ang karimlan at ang halamanan
ay pumupusyaw,
. . . . . . . . . . . . . . .  . dumadaloy siya sa kaniyang hubog,
umaangat,
. . . . . . . . . . . bumabagsak,
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ikinakalat sa sarili,
. . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . itinatali
ang sarili sa agos,
. . . . . . . . . . . . . . . . . at nilulusaw ang kaniyang anyo:
siya rin ang lawas.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ang katotohanan
ang daluyong ng hininga’t
ang mga pangitaing nakikita ng mga matang nakapinid:
ang halatang misteryo ng tao.

Ang gabi’y nasa yugto ng pag-apaw.
. . . . . . . . . . . . . . . .   . . . . . . . . . . . . . . . . Nagliliwanag.
Bumabalikwas na akwatiko ang panginorin.
. . . . . . . . . . . . . .  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Naglalaho
mula sa rurok nitong oras:
pataas ba o pababa
. . . . . . . . . . .  .ang kamatayan, ang pagdama o ang pagwawakas?

 

Pumikit ako,
. . . . . . . . . . . . .naririnig ko sa loob ng aking bungo
ang mga yabag ng aking dugo.
. . . . . . . . . . . .  . Naririnig ko
ang paglipas ng panahon sa aking pilipisan.
. . . . . . . . . . . . . .Nabubuhay pa ako.
Ang silid ay nababalot ng buwan.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Babae:
matang-tubig ng magdamag.
. . . . . . . . . . . . .  . . . . .Bihag ako ng kaniyang tahimik na pag-agos.

____________

Talababa

¹ Katumbas ng bulaklak ng dilang “Iyan ang kamatayan!” na kabaligtaran ng “Iyan ang buhay!”