panitikang pandaigdig

Parabula ng Tungaw, ni Roberto T. Añonuevo

/ Roberto Añonuevo / Mag-iwan ng puna

Parábula ng Tungáw

Roberto T. Añonuevo

Sa síglo ng máykapángyaríhan, pakíwarì ng mga koméntarísta’y pinábilí ka lámang ng sukà sa tindáhan ni Áling Iskâ pagsápit ng halálan ng mga háyop, sumunód sa útos ng pámilya kung hindî man udyók ng pártido gáya sa luksóng tiník, ngúnit dáhil itó ang ikaápat na unós, sinalúbong ka ng bugsô ng ulán at tinangáy pagkáraán ng bahâ sanhî ng pagtáog ng mga táo. Sumigáw ka at humingî ng saklólo sa iyóng magúlang. Ngúnit rumáragasâ ang mga álon, sumísigáw ng kólektíbong himagsík at pagbabágo sa elektrónikong mundó, sumásalungá sa napípintóng repetisyón ng kasaysáyan, at sinamâmpálad kang íbalibág nang paúlit-úlit kung saán-saán at nabigông makaáhon gáya ng sisingháp-singháp na báboy. Patúloy na tumátaás ang túbig; humáhampás ang hángin. Kung tagapáyo mo si Worcester, maáarìng naníwalà ka rin sa sabí-sabíng ang tágbanwá, kapág nása bíngit ng búhay at kamatáyan, gaáno man kahúsay mangisdâ o mangáso o magpandáy ay haharáp sa bandáng hulí pápaloób sa órihinál na yúngib, maglálandás nang mag-isá sa paikíd na hagdán, mangángapâ mangángambá makikíramdám sa ibáng dimensiyón, gugúlong na niyóg kapág natalísod, dádausdós nang tulóy-tulóy kapág nádupílas, ngúnit babángon mulî gáya ng balîán makáraáng isaáyos ang linsád o baklîng butó, at maglálakád hanggáng makáratíng sa púsod ng karimlán. Hindî ka tágbanwá, at tátanggí sa gayóng tagurî, subálit maríriníg ang lagitík ng mga káhoy hábang naglíliyáb, maáamóy ang úsok na may samyô ng palisán mulâ sa parikít, at sa haráp ng sigâ ay búbulagâ ang hulagwáy ni Talíakud, ang dambúhalàng tagapág-alagà ng apóy na nása pagítan ng dalawáng tuód na walâng pagkáupós. “Nabúhay ka ba nang matuwíd?” tanóng ng hígante na ánimo’y gutóm na gutóm. Bágo ka pa makátugón ay sasabát ang tungáw mulâ sa iyóng kílay, at isásalaysáy ang makúlay mong kábatàan, halímbawà sa walâng kapárarákang alíwan. Higít na mapagtítiwalàan ang saksí ng bangkáy, gaáno man kaliít, áni Talíakud; at pápalárin ang kaluluwá mo’t magíging panátag sapagkát hindî na kailángan pang mágsinungalíng pára makáligtás sa lumálagabláb na paghúhukóm. Tinitígan mo si Talíakud—na higít ngayóng mapagdúda—at babasáhin niyá sa iyó ang listáhan ng mga pinasláng, ang súma-totál ng mga kulimbát, ang láwak ng kusinà ng sabwátan mulâng danáw hanggáng makáw, ang pagsásanlâ sa mga minahán, ang réduksíyonísmo sa sugálan at nárkotrápikísmo, ang kapábayâán at médyokridád na ikinúkublí sa ínstitusyónalisádong kápalalùan. Mapapágod si Talíakud sa habà ng lítanya lában sa iyóng urì, at warìng íbig ka nang pisâin. Yámang ikáw ang anák ng díktadúra, iiháwin ka hábang naróroón ngúnit himalâng hindî malulúsaw, sapagkát nariyán ang tungáw úpang magpátotoó at magíng últimong abogádo mo, gáya sa paniníwalàng wagás ang iyóng pagkatáo pagkasílang, walâng dúngis ng láyaw o hindî kailánman nakinábang sa pagmámalabís ng mga kalahì mo, at karápat-dápat sa iyó ang malálaking baláy, ang malaláwak na bukirín at gúbat, ang bénepísyo ng mga bángko at sandátahán, ang kasiyáhang walâng kapáris hábang malagíhay sa ngangà, ópyo, o álak. Magsínungalíng ay hindî birò, wikà ngâ, at ang tungáw, na tagapágbandilà ng iyóng katótohánan, ay magtátalúmpatì sa haráp ng Talíakud, tiwalàng-tiwalà na higít na matangkád siyá ngayón sa likód ng nilílitsóng ilusyón.

Alimbúkad: Epic poetry tsunami rocking the status quo. Photo by Scott Webb on Pexels.com

Salaysay ng Mangingibig, ni Roberto T. Añonuevo

/ Roberto Añonuevo / Mag-iwan ng puna

Salaysáy ng Mangingíbig

Roberto T. Añonuevo

Lahát ng hinahánap mo’y títingalâín, gáya ng mga Madánika, na sa pagkakátaóng itó’y malayà mong tawáging Buláwang Talampád ng Butúan. Ápatnapû’t dalawáng binibíni, ánimo’y mga kabanatà siláng magkakátaníkalâ sa Chennakeshava, makapígil-hiningá ang elegánsiyá at umaápaw ang grásya, ngúnit hindî kailánman magtátangkâng uliítin ang saríli. Ipinágkaít ng díksiyonáryo ang mga páng-urì pára sa kaniláng urì, at áakalàin mong lahát silá’y diyósa sa báwat antás ng luwálhatì. Malantík na balakáng, anó’t tíla iniúkit sa lambák! Balantók na kílay, hindî ba iyón ang manipís na bahágsúbay pagkáraáng umulán? Mapípintóg na súso, walâng ipinágkaibá sa mga maníbaláng na pakwán! Mapápatdâ ka sa síning ng mga bató—may kémistri ng mga pabangó—na matápos pagpalàin ng mga éskultor at ilipád umanó ng vímana, ay warìng gumagalaw hábang umáandár ang iyóng pagtanáw. Malagô man o manipís ang buhók, lahát silá’y magtátakdâ ng pamantáyan sa mga párlor at salón, halímbawà sa mga tirintás na umaálon, o sa elegánteng gupít o húbog na magtátampók sa simetríya ng mukhâ at katawán. Anóng áwit ang sumisílang sa kaniláng bibíg? Anóng músika ang nagpapakémbot sa mga hulagwáy? Hindî nilá kailángan ang sérbisyo ng gáya niná Pitoy Moreno at Michael Cinco: Mga damít nilá’y warìng makálupàng bigkís na likhâ ng batikáng pandáy gintô, at kung nagkátaón mang kláro at manipís ay pára itanghál ang lastág na díbina’t karnál na alindóg. Náriníg mo ba ang kalansíng ng kaniláng mga bitík at híkaw? Nápansín mo ba ang súkat ng ilóng at kukó? Huwág itanóng kung gaáno kabigát ang kaniláng mga kuwintás o púlseras, at kung bákit kay liliít ng kaniláng mga alálay. Káhit isá kang prínsipe, luluhód ka sa kaniláng harapán úpang halikán ang kaniláng talampákan, sakâ idádampî sa noó ang kumíkináng na bítsiya. Hábang lumaláon, matutúlad ka sa isáng pílyong matsíng na humihíla ng tápis na sári, at lálagabóg na tamból ang pusò sakâ mapópoót ang tarúgo. Lapástangánin silá’t may alakdáng hahárang sa iyóng sungayáng bálak. Birùin silá, at lilipád ang mga palasó o magsasáulupóng ang lúbid o sásagutín ka ng bayáwak at lóro. Nása kanilá ang kariktáng líhim na kaíinggitán o sásambahín, at mangálay man ang iyóng bátok sa katítingalâ, mapápaíbig ka sa kanilá gáya ng pag-íbig mo sa iyóng músa. Hanápin mo’y lalòng umíiláp, at matagpûan man ay sadyâng kumákawalâ. Huwág siláng itúring na palámutî ng iyóng témplo’t pananálig. Huwág siláng itúring na trópeo úpang iráos ang iyóng líbog at lunggatî. Humíhingá silá, umiíral sa papél na silá lámang ang makagáganáp, at patúloy na umiíbig, lumípas man ang kung iláng mílenyo. Hindî silá yayáo hanggá’t may isáng tumútulâ—gáya ng túnay na trobadór káhit pa tomadór—na ipágdiríwang nilá sa éxtasis ng makukúlay na mísil at kuwítis.

Alimbúkad: Epic fluid poetry beyond Filipinas. Photo by Pixabay on Pexels.com

Impresyon mula sa Manlalakbay, ni Roberto T. Añonuevo

/ Roberto Añonuevo / Mag-iwan ng puna

Impresyón mulâ sa Manlálakbáy

Roberto T. Añonuevo

Hálos mamúwalán ng lupà ang nakápahilíg na ántigong abrám sa hardín ng mga rosál at santán—íbig mágsalitâ bágo tulúyang bawìan ng estétikang hiningá sa tabí ng babáeng kagampán at nakáupô sa batúmbuháy at naghíhintáy bagá sa káwal na bána—samantálang nanunúngaw sa ipuípo ng mga lamók ang matandâng bubúli na walâng tínag at nakátingalâ doón sa bungangà  na warì bang hinúhulàan ang ambón at bahâ. Ngúnit ipagkakánulô ng umágang sínag mulâng kaliwâ pa-kanán, na tagláy ang hágod na malamyós, mapáglarô, magaán, bukód sa may matitingkád na kúlay pástoral, ang anumáng madilím na pángitáin at sényales ng lungkót. Maráhil naságap din itó ni Camille Pissarro at naigúhit na éhersísyo sa kaniyáng kuwadérno, ngúnit nang isínasálin na niyá ang tagpô sa kámbas, walâng anó-anó’y umulán ng mga bála, bumagsák na párang bulalákaw ang mga éropláno’t bómba, lumúkob ang maitím na úsok, lumúsob ang mga tangké ng hukbó at hálos lipúlin ang lahát ng makítang aníno o hulagwáy, kayâ napilítan siyáng tumákas kung saán, dalá-dalá ang kaniyáng dî-natápos na píntura at ibá pang ináakalàng óbra máestra. Dáhil nagsawà na ang píntura ng pintór na magíng órdináryong píntura, at nábuwísit sa ikinákahóng kariktán sa púsod ng lagím, naisípan nitóng lumundág nang kusà mulâng kámbas túngong papél sa bisà ng íntersemyótikong hókus-pókus, na nagkátaóng isinúlat namán ng isáng makatàng Frances, págdaka’y isinálin sa sanlíbong wikà ng lupálop nang magkápakpák ang balità, at nang mabása isáng áraw ng pihíkang Tagálog sa wébsayt ng elektrónikong aklát na mukhâng néoimprésyonísta ay walâng pasíntabìng biniròng, “Tulâ, datapuwâ hindî magalíng!” Sumiglá biglâ ang hulagwáy nang mariníg ang gayóng puná, sapagkát nakapasá kahit paáno sa pagkámatulàin ang kaákuhán, at warìng nagkároón itó ng katwíran úpang magbíhis ng tésturang baság-baság na búbog o lámat sa padér, dumiín ang ipinátong na hágod na ánimo’y natuyông dugô mulâ sa anónimong bárbaro na itinápon sa hardín ng mga rosál at santán, dî-máipagkákailâng kagilá-gilalás ang panloób na tugmâang wagás at humáhagupít ang páhiwátig pagsápit sa pandiníg, hindî man yaón masakyán ng kóntemporáneong panánalinghagàng hinahábol ng, o tumatákas sa, kápahámakán. Nagpatúloy ang tránspormasyón ng tulâ nang higít sa únang bisyón ni Pissarro, nagpaláboy-láboy sa Kálye Líbertad, maláy na maláy sa pagkátimawà, hanggáng ang pagkámagalíng na tinágurîán ng mapánudyóng Tagálog ay warì bang nagíng katumbás ng prínsesang tinálikdán ang rangyâ at láyaw ng kaniyáng tradisyón, at nangibáng-báyan sa píling ng kabiyák—na ang pagmámahál ay hindî maáabót ng elegánteng pinsél o magárbong panulát.

Alimbúkad: Epic rolling poetry without borders. No to censorship. Yes to freedom. Yes to Poetry! Photo by W W on Pexels.com

Parabula ng Magnanakaw, ni Roberto T. Añonuevo

/ Roberto Añonuevo / Mag-iwan ng puna

Parábula ng Magnanákaw

Roberto T. Añonuevo

Pinakámalungkót na poók ang Dakilàng Múseo, na nagtátagò ng mga sínaúnang gintông kinúlimbát mulâ sa isáng báyan pagkáraán ng mga digmâ at pananákop, hanggáng daláwin itó isáng gabí ni Arsène Lupin. Babángon ang pandáy gintô sa guníguní ng máginoóng mágnanákaw; at sa bungangà ng dulángan, magsisílabás ang mga kalúluwá na buô o wagás; sísikláb, líliyáb ang mga uysák at mag-íilík ng tumbága o pílak ang pandáy bákal, sakâ isásangág ang kataúhan nang matamó ang tumpák na kílatis o kináng. Maghúhuntáhan ang mga aníno, at sisiglá gáya sa pistá ang bulwágang silíd. Warìng sumbát, si Lupin na pinanónoód ang pandáy gintô ay ang pandáy ginto na idinúrugtóng kay Lupin at sa kaniyáng mga ugát, úpang dalhín kung saán ang kagilá-gilalás na yáman at makíta at ipágmalakí ng táumbáyan. Kukulô sa patótonáwa ang mga damdámin, gáya ng págnanása o pananághilì, at maiíwan sa bandáng hulí ang mistulà. Ang mistulà, na kisápmatáng dumaán sa kalkuládong paglantáy, ay babatákin at pípilipítin túlad ng katawán ng tulisán, ngúnit dáhil dalísay o hindî malúbay ay magbúbulóng sa pandáy úpang magsúbong na magpápatigás sa pútong, singsíng, kuwintás, híkaw, at púlseras na pawàng nakátanghál ngayón nang malayà sa mga éskaparáte. Báwat bagsák ng panalág ay kisláp sa balíntatáw ni Lupin. Mangíngiló siyá sa rítmo ng tukól at alat-át, gayúnman ay maaákit sa pagsásapó at pamáhid sa metál, at sa págkalupkóp ng mga batong kumíkisláp, sakâ sasáludo sa pámbihiràng pagbubúbo at paghihínang ng dísenyong angkóp lámang sa lahìng mithî ang, at nagpápanatíli ng, kásarinlán.  At sa paánan ni Lupin, warìng hinípan ang alabók na mga onbít at lámok mulâ sa bangás na gulód. Hinágod niyá ng tingín ang mga aláhas, at pakíwarì niyá, siyá’y nakátuntóng sa karáy, o kayâ’y sinusúbok sa urìán. Tátalilís siyá, tatákas kung saán, at ang mga kalúluwáng nása kaniyáng súpot o búlsa ay magsisíhiyáw, kung hindî man magsisísayáw sa natamóng kalayàan, na warìng itó, áyon sa hulà ng mga pithó at kinúmpirmá ni Fray San Buenaventura, ang panahón ng mga balíkbáyan sa plánetang dihitál.

Alimbúkad: Epic fluid poetry beyond Filipinas. Photo by cottonbro on Pexels.com

Mga Sulatroniko sa Manlalakbay, ni Roberto T. Añonuevo

/ Roberto Añonuevo / Mag-iwan ng puna

Mga Súlatroníko sa Manlálakbáy

Roberto T. Añonuevo

1

Walâ akóng alám nang pumások sa daigdíg mo. Itím na kalawákan, sa únang málas ko, at bágay lámang na magíng lundúyan ng tákot o pangambá. Lumapág sa áking harapán ang pitúndaáng páhina ng kasundûan, na may erudisyón ng konstitusyón at pinálamutîán ng rómanisádong kaligrapíya, at kung itó ang daán sa áking hinahánap, ang págsang-áyon ko sa wikà mo ang pahintúlot úpang íwan ko ang daigdíg ko.

“Isá kang número ng télepóno sa mégalungsód ng sulátroníko,” wikà mo sa ákin, “na ang séguridád ay nakásalálay sa banság, kóntrasényas, at mánsanas.”

2

Ang daigdíg ko, kung itó man ay karápat-dápat tawáging daigdíg, ang sinúsuóng kong sunóg na báryo, humáhalíhaw na gúbat, o dugûáng baybáyin ng mga sugatáng réfuhiyádo. Kung hindi ka makáaása ng katarúngan o makagágantí sa pagháwak ng baríl pagsíping sa lupâín, hindî ba sapát ang mág-imbénto ng mga títik at bantás bilang pangwakás na kápit sa patalím?

“Ang daigdíg ang pananálig,” itútugón mo, at dumapò sa ákin ang nakapánginginíg na lamíg.

3

Akó ang álter égo na may káratula sa úlo. Hindî mo sásabíhin iyán, ngúnit ipagpápalagáy kong kalugód-lugód sa gáya kong tátangá-tangá—matagpûán lang ang áking músa. Hanggang mariníg ko ang ánimo’y matipunông tínig ni Schiller, na sabóg na sabóg sa máalinsángang bar, hábang kaúsap warì ang kahawíg ni Rizal: “Kapág nagíng mekánikal ang andár ng útak, pusò, at kamáy, bumabángon ang panítikán úpang salúngahín ang kamángmangán!”

Binálikán ko ang mga boradór kong tulâ, sakâ nawikà: “Sinaíd akó ng músa kong lumúluhà.  .  .  .”

4

Báwat hakbáng ko’y may bakás, na hinahámig ng landás, na nagsásangá ng laksâng landás, na párang laberíntong nagpapáalíngawngáw ng úngol ng Minotáwro, nagsísiyásat ng malúlusóg na katawán, at kung itó ang dakilàng sápot, na sumúsubaybáy at nakíkiníg, hindî na akó magtátaká kung bákit sinásalúbong akó ng mga tínderang naglálakô ng bágong kamiséta, úsong patalím, éksotíkong úlam, antígong dókuménto, at bámpirang sex.

Téka, tumunóg na namán ang nótipíkasyón sa sélfon ko.

5

Ang landás ay nétwork ng mga landás, nag-íimbák ng áking mga dinálaw, sinípat, ginalúgad, nagtátagò ng áking láyaw o hílig o mukhâ, nagtátalâ ng panahón na hindî mabúburá kailánman. Pámbihiràng gunitâ, ngúnit hindî ko mabábalikán, sapagkát pára lámang sa mga síndikáto ng négosyo na nagpápatakbó sa pábrika ng mga politíko at digmâan.

O iyón ay guníguní ko lámang.

6

Ártipisyál na talínong kagilá-gilalás, ikáw ang lágom at lumalágom bátay sa palá-palapág na dátos at hinuhà, kisápmatá kung humánap ng bútas o padrón, bumábalangkás ng saríling kontéksto mulâ sa sámot-sarìng hulagwáy, tunóg, at téksto, nagbúbunyág ng prótokol at tagûán, at kung batíd ngâ ang kasaysáyan ko ay maráhil itátanghál ang líbo-líbong vídeo at rétrato para lantakán ng bilyón-bilyóng táo.

7

Kung nása iyó ang kasaysáyan ko, bákit hindî maáarìng mapasákamáy ko? At itútugón mo: Kung tamà ang présyo.

Sakâ sumagì sa áking ísip na kailángan ko ang kríptopíso na katumbás ng tatlúndaáng líbong báka, ánim na raáng éktarya ng pinyá, isáng bilyóng báriles ng krúdo, at umaápaw na matáng-túbig mulâng Capul hanggáng Acapulco.

8

Ang músa ko, kung makikíta mo, ay hindi tulâ. Walâ siyá sa imbákan ng datós at panahón, ngúnit malayà mong isíping siyá’y úsok, mulâ man sa séniséra o Bulkáng Magayón.

Na hindî kailánman mananákaw sa ákin, ni maítatánan ninuman.

9

Isáng príbiléhiyó ang pahirápan ang trabáho ng mga kóntratísta at éspiya, at pagmámalabís ang masindák pa sa Batás Militár at kúdeta. Parang nariníg ko na iyán kay Snowden, hábang kinákalág ang kódigo at binúbuklát ang mápa ng síberpulísya.

10

Ikáw ang hináharáp ng áking aníno—lílikhâin bálang áraw nang higít na mababà sa ákin—isáng álter égo na magsísilbí sa ákin na párang alípin. Nakásasawà rin ang magíng lahók ng kompútadór, at pasúnurín ng mákina na tíla naglúluwâ ng mga séda at téla.

Panahón nang dumámi nang dumámi akó, akó na handâng tumalpák sa elektrónikong bayánihán at itíwarík ang mundóng kinalákal—pára sa hináharáp na múltibérso ng pagkatáo. O kung hindî’y nagkakámalî akó. Na manánatíling Réfuhiyádo ÁlfaSígno.

Alimbúkad: Epic unreal poetry tsunami rocking the world. No to censorship. No to state-sponsored cyber attacks. Yes to freedom. Yes to Poetry! Photo by Soumil Kumar on Pexels.com

Ang Payo sa Estranghero, ni Roberto T. Añonuevo

/ Roberto Añonuevo / Mag-iwan ng puna

Ang Páyo sa Éstranghéro

Roberto T. Añonuevo

“Ang kuwintás na háwak mo,” sásambitín sa iyó ni Francisco Roca, ang máalamát na kúra na mahílig dumakò sa bambáng, “iyán ba ay yarì sa mga butó ng dúgong?” Mapapáilíng ka, at kúkuyumín ang mga bútil. Mabábalisá ka sa tanóng, kung nagdárasál páloób sa saríli at hindî pálabás sa kaligíran; at káhit ikáw ay hindî matátandâan kung bákit nása iyóng pálad ang kung anóng bágay. “Palitán mo na iyáng háwak mo!” Sakâ iníabót niyá ang kay putîng rósaryo, na yarì sa mga butó, na áyon sa kúra’y katumbás ng dalawáng súpot ng dúkado. Warìng tinamàan ka ng sibát na lumálagós sa bátok o tiyán, ni walâng maítugón, hanggáng pumások sa pandiníg ang atúngal kung saán na makabúbulábog sa buhángin ng tangwáy. “Nakápipígil,” sambít pa ng kúra, “ang mga dinúrog na butó sa matindíng pagdúrugô. . . .” Tatangó ka na lámang, na párang siyá ang iyóng pinágpalàng médiko, at lalangóy sa iyóng guníguní ang isáng sírena, hanggáng gisíngin ka ng tapík sa balíkat. Iuúnat mo ang mga butó, at kikirót ang iyóng balágat at síngit. “Saán ka ba nágmulâ, ginoó?” Sásagutín mo siyá sa kumpás ng mga kamáy, at ang nangungúsap mong kílay at pamúmutlâ ay tútumbasán niya ng ibá pang salaysáy. “Isáng áraw, may Indiyó akóng nakíta na naghíhintáy ng dúgong,” aniyá nang maráhan, “doón sa gílid ng ílog.” Ikáw na kaniyáng kaharáp ay warìng lutáng na lutáng makáraáng itilápon ng buhawì, ngúnit magpápatúloy ang kúra sa kaniyáng íbig ibída. “Tuwíng hápon, nátuklasán ko, umaáhon ang dúgong sa pampáng, ang diyábolíkong nilaláng na may malalakíng súso ng dalaga, pára makípagtálik sa Indiyó!” Mapápangísi ang kúra, at ikáw na tumátanáw sa kaniyá ay tátamàan ng hindík at suklám. “Maniníwalà ka ba, ginoó, na ánim na buwán siláng nagsisíping? Kung hindî pa mangúngumpisál ang laláki, pagkáraáng hipùin ng Diyós ang kaniyáng pusò, parého siláng mahuhúlog sa ímpiyérno!” Hindî mo maáarók ang winikà ng kúra, ngúnit titiím sa iyó ang kaniyáng mga salitâ. “Kasínglakí ng gúya ang dúgong,” may pagmamáyabáng nitóng bigkás, “at ang lamán ay may lása ng tadyáng ng báka!” Mapapáluhà ka na lámang, at sa yungíb ng iyóng ulirát ay aáhon ang iyóng músa, na may kung anóng súgat sa dibdíb, hábang kuyóm mo nang mahigpít ang mga bútil ng kaniyáng alaála. “Huwág kang lalápit sa pampáng,” páyo ng kúra, “baká akítin ka ng dúgong at hindî na mulî pang makíta. . . .”

Alimbúkad: Epic unreal poetry challenging the status quo. Yes to freedom. Yes to humanity. Photo by Pixabay on Pexels.com

Kuwento ng Artsibista sa Manlalakbay, ni Roberto T. Añonuevo

/ Roberto Añonuevo / Mag-iwan ng puna

Kuwénto ng Ártsibísta sa Manlálakbáy

Roberto T. Añonuevo

Sa isáng nabínbing pélikúlang tátampukán ni Tony Falcon, minálas umánong putúlin ang éksena ng kaniyáng kalában, ang dóble-kárang áhenteng nasukól at isínakdál sa kásong pagtátaksíl sa báyan at síndikáto. Ang éksena, na kinúkutyâng hinangò sa Ságradong Bódabil, ay higít na angkóp sána pára kay Agent X-44, ngúnit natátalísod siyá sa pagbigkás ng bérso, kayâ minabúting ipása ng direktór sa kung sínong kasabwát ng síndikáto ang sigáw ng págsalungát:

Aniyá sa ákin: sabunútan man akó hanggáng lumitáw ang ánit,
Hindî ko ibúbunyág sa iyó ang áking pángalan at págkatáo,
Malíban kung sadyâng púpukpukín mo ang úlo ko nang sanlíbong úlit!

Ang bérso, na mulâ sa anónimong traduktór, ay matutúlog nang iláng dékada, hanggáng mulîng sipìín at lumitáw na epígrape sa tulâ ng isáng rétirádong alagád ng batás. Magkakároón ng bintanà ang nasábing tulâ, at kung ikáw si Beatrice, mahihímok kang ibunyág ang isáng líham na nakaípit sa aklát na Divina Commedia at karápat-dápat, sa pakíwarì ng músa, na gawíng désklasípikádong dókuménto ang pahábol na talâ ng líham:

Kopyadór

Nagtítimplá ng kapé ang gabí, at papálapít ang mga yabág 
na warìng nagpápahatíd:
“Ang espíya ay umíindák sa mga títik,
	       umíindák paloób sa páaralán, at dumudúkot
ng líbong ísip, bágo tumulóy sa paléngke ng mga baít!”
Walâ, walâ na akóng mukhâ sa inagáwan ng kálinangán.

Ang iniháing kapé ng karimlán at nása áking tabí
ay tumatápak sa talaksán ng mga péryodíko.
“Ang espíya ay íbig matúlog sa áking kandúngan.”
At naglahò biglâ ang áking aníno at kasaysáyan. . .

Nilagók ko ang gabí, ngúnit hindî maúbos ang kapé sa tabí,
        at akó’y napáigtád:
“Ang espíya ko’y sumásayáw sa mga salitâ, áraw-áraw
nagbábalità pa-símoy, at naglúluwás ng mga ísip,
at umáangkát kung saán ng pérya bílang áking kapalít.”

Nagtítimplá ng gabí ang áking kapé, at pabigát
nang pabigát hábang lumaláon ang áking mga pilík,
at ang lumálakí, binibílog kong úlo’y
íbig saluhín ng mga únan at mabábangóng salapî.

“Walâng panagínip ang gabí,” ang espíya na nagkákapé
ay patúloy na nagsayáw 
nagsayáw nang nagsayáw sa sáliw ng reggae at jazz
upang makíta sa wakás
                                                          ang sarili.
At naliyó akó, at nahúlog sa kaniyáng alindóg at sayáw
hábang pápalapít ang mga yabág at saklólong
					                                               humíhiyáw. . . .

Magíging panátiko ka sa pelíkula hanggáng lumabò ang mga matá. At kung palárin ka mang magíng artísta o direktór, matútuklásan mo, gáya ni Tony Falcon, ang líhim ng traduktór sa mga kopyadór.

Alimbúkad: Epic poetry transmutation engaging the world. Photo by cottonbro on Pexels.com

Wika ng Bantay-Gubat sa Manlalakbay, ni Roberto T. Añonuevo

/ Roberto Añonuevo / Mag-iwan ng puna

Wikà ng Bantáy-Gúbat sa Manlálakbáy

Roberto T. Añonuevo

Magsásawà ka sa mahabàng páliwánag isáng áraw, panínindigán ang semántika ng punòngbáyan, at ang mga katótohánan ng bundók, gáya ng topógrapíya at paraán ng pagbagtas nito, ay isasálin mo sa wikà at dískurso ng nunò sa punsó. Séryoso ka man o nagbíbirô, kung gaáno katatás ang wikà (at kung gaáno kabúlas ang dískurso) sa pagítan ng mga tagaytáy at lambák na pinagdúrugtóng ng sopístikádong taytáy o túnel ay káyang punggukín ng pagkálagót ng pásensíya at pagmámadalî. Ang punsó ang úbod ng páliwánag sa mabúbuông túmbasang alamát at aghám mulâ sa dambúhalàng hulagwáy ng gúbat, na ang kalíwanágan at ang pagkáhinóg ay sukát na sukát. Maráhil nakíta mo rin na ang pananáw pápasók at pálabás sa bundók—mulâng itaás hanggang ibabâ, o kayâ’y páikót sa ápat na pánig nitó—ay hinangò kung hindî man hinálaw lámang sa isáng umbók ng lúad na ang nilálamán ay malíliksíng ánay at hantík. Lahát ng tinátanáw mo’t sinúsubáybayán hinggíl sa bundók ay inákalà mong kasímpayák kung paáno búbungkalín o pápatágin ang punsó, kung ipagpápalagáy na walâ nang hiníhingîng páliwánag pa sa húsay ng minímalístang pagdulóg. Mag-íimbénto ka ng mga tagurî, halímbawà, “plántita de cásino,” o kaya’y “heodésikong intérbensiyón,” pára higít na magíng kapaní-paníwalà ang lénte ng pangángapâ.  Maráhil, ang túlin ng paglágom ay likás sa iyó nang maílahók ang lahát sa réseta o téksbuk ng pagsákop. Hiníhingî ng daigdíg mo ang madalî at payák; at dáhil sawâng-sawâ ka na sa kílométrikong talákay, o sa mahabâng pórmula sa matématíka at ebólusyón, ng iyóng mga tagapáyo ay nanaísin mong manahímik sa hindík at mágtiwalà ang públiko sa iyó,  kapág may kung sínong dinádampót, binúbugbóg, tinótokháng sa ngálan ng séguridád at kapáyapàán—walâ man siyáng kamuwáng-muwáng sa iyó.

Alimbúkad: Epic subterranean poetry beyond borders. Photo by Ian Beckley on Pexels.com

Wika ng mga Deboto sa Estranghero, ni Roberto T. Añonuevo

/ Roberto Añonuevo / Mag-iwan ng puna

Wikà ng mga Déboto sa Éstranghéro

Roberto T. Añonuevo

Pananálig na bumíbiyák sa Salitâ, isá ka nga bang itinálagáng anák ng maykapál, pumapások sa putól na kálye ng mga kúwarta o kahón, handâng lumantád sa telébisyón at tumálikod sa tatlóng dímensiyóng manióbra na hirám warì sa grápikong fórmat ni Pépe Pimentél o Pépe Oysón? Kasímpayák ka ng mga kúwento hinggíl kiná Pépe at Pilár, at nangangáral na párang anótadór ng ságradong aklát, nagbúbukás ng Málparáiso at nagpipínid ng pagkáparoól ni Adán sa sinaúnang daán. Humuhúgot ka sa síkolingguwístika ng pagsagíp ng anák na sumísigáw sa kaniyáng amá kung bákit itínabí siyá sa dalawáng mágnanákaw, maráhil sapagkát ang dúngis ay nabúbuô sa sinápupúnan, sumúsunód sa krúsada ng paglúpig at humahámig ng gintô, kamanyáng, at míra mulâ sa isáng milyóng sabsában, at kailángang dalisáyin pa ang sanlíbután sa kamatáyan. Bílang sampálatáya, ikáw na áming tiníngalâ at pinalákpakán ang pinágpalà na may pámbihiràng kamálayán, warìng sinásamyông dísimuládong alingásaw mulâ sa Pálasyo ng Malabánan, nagpapámudmód ng mga áyuda at kapátawarán, madulás magmatwíd káhit lubák-lubák at mapútik ang áming ísip, batíd ang dilà ng démonyo at ang pakakák ng anghél, nanínindák ng ímpiyérno o dísaster sa sínumang salungát, at pinánindigán ang aníno ng mga bentríloko at ásesíno ng Dagháng Digmâng Sumásaámin. Kung paáno naganáp ang  pagtátalagá, ikáw at tangìng ikáw lámang ang nakáriníg ng pagtátalagá, ang nakádamá sa káharìán na isinátulâ rin ni Dante, ikínandóng ng amá pára angkinín ang kaniyáng luklúkan, ang nakábubúlag na luklúkan sa káharìáng putîng-putî gáya ng térnong damít at sápatos, na iparáratíng sa ámin sa pangakò ng sáko-sákong péra na párang gáling sa síndikáto ng dróga at itinákas na pag-ása ng lipì; o kung hindî’y magpapáhulà ka kung anó itóng lamán ng kahón, na kung hindî báhay o béntiladór o deláta ay bató ang líhim, batóng nagpakibúlon sa áming útak at loób, limáng líbo na’y nagíng bató pa, ang likhâ ng pagsunód nang tapát at paglundág sa bangín bílang ginháwang walâng káhalíli. Éstranghéro, kung ikáw nga ang itínalagáng anák ng maykapál, bákit mangángambá sakáli’t habúlin ng batás? Hindî ba mayroón ka ring dókuménto, gáya náming nabílog ang úlo at pumintóg ang pusón sa sabwátang wagás?

Alimbúkad: Epic unreal poetry uncorking the world. Photo by Pixabay on Pexels.com

Wika ng Kimiko sa Manlalakbay, ni Roberto T. Añonuevo

/ Roberto Añonuevo / Mag-iwan ng puna

Wikà ng Kímiko sa Manlálakbáy

Roberto T. Añonuevo

May éstruktúra ba ang halimúyak, na ipágpalagáy nang isáng síning na álkimístang paraán ng pagháhalò ng mídyum at ménsahe? Itanóng iyán kay Tápputi na nagsúsunóg ng kílay doón sa kaniyáng silíd na tíla lumulútang sa kay nipís, kay putîng úsok; o kayâ’y kay Vātsyāyana na marahil ay napúyat sa kabúbuklát ng mga páhina ng Gandhayukti, ngúnit sa pagkakátaóng itó, pagdamútan ang natítiráng úngguwénto bílang káhalíli ng muntîng sagót. Kung ikáw ang bulaklák o pilîng balakbák, ang datíng mo’y dápat sapát úpang makapágtabóy ng mápaniràng kulísap, ngúnit makápagpápaálab sa bulúgan sa loób ng kurál na tulò-láway sa mga inahíng báboy na nagpápalamíg sa putikán. Ang éstruktúra ng halimúyak ay hindî káwangis ng matátangkád na halígi o makákapál na padér, at hindî rin nakábukód na pálasyo o taníkalâ ng mga kúbo alinsúnod sa árkitéktoníkong pagdulóg, ngúnit may simetríya ng mga molékula, gáya sa hasmín o tagímunáw o sánke o kantútay, pinigâ at dinalísay mulâ sa mga talúlot at balát ang langís o alkohól na pawàng mabábatíd lámang ng ilóng at pupúkaw sa ulirát at guníguní, na pagkáraán ay makapágpapásiglá ng pitlág ng pulsó, makapágsisílang ng ngitî, hábang tahímik na nagtátagò sa likód ng taingá o kúwelyo. Párang nagtanóng ka sa tagòsilángan, at kailángan pang makíta ang subterráneong kalugúran bágo maníwalà sa kátotohánan.  Ang kalugúran kung iúugnáy sa éstetíka, ang balanìng hihígop sa iyó nang magkároón ng saysáy ang mga tuldók, na magíging dî-halatâng línya sa parísukát o tatsulók, susúkat sa balantók ng habilóg o kulubót, nang gumaán ang loób at íbigin ka o umíbig, kung gaáno nagíng kaákit-ákit ang nasísinghót. Lumálampás sa tugmâ at súkat ang halimúyak, at nagtátanghál sa payák na paraán káhit hindî pang-éntabládo. Ngúnit gáano man kabilís tumawíd gáya ng símoy, mananátilì itó hindî dáhil dumáloy sa ilóng o pumások sa bagà o sikmurà. Nananátilìng língid ang salát o tunóg nito ngunit nakaháhalína, na pagdáka’y magíging kataúhan mo. Masalúbong mo man ang isáng kaibígan o kaáway, manánaghíli siyá sa iyóng kagandáhan, hindî dáhil ikáw ang kaúna-unáhang nágtimplá ng mga líkido doón sa láboratóryo. Malilímot niyá ang kaniyáng kasarìan, at malálangháp ka niyá sa iyóng kálastagán, siyá na tíla ngayón ka lámang nakíta, na pára sa iyó, itó ang kímikong réaksiyón na likhâ ng pabangó, pag-íbig, págkatáo.

Alimbúkad: Epic poetry hunger beyond Filipinas. Photo by Valeriia Miller on Pexels.com