panulaang Filipino

Ikalabingwalong Aralin, ni Roberto T. Aňonuevo

/ Roberto Añonuevo / Mag-iwan ng puna

Ikálabíngwalóng Aralín

Roberto T. Aňonuevo

Ang pilandók ay umíinóm; umíinóm ang pilandók. Ang pilandók ay umíinóm sa gílid ng bambáng. Ang pilandók ay umíinóm sa gílid ng bambáng na kinaróroónan mo. Ang pilandók ay maáarìng náuúhaw kayâ náritó’t umíinóm sa gílid ng bambáng, na warì bang íbig malasíng sa pámbihiràng álak hanggáng mamatáy. Sinamyô ng pilandók ang túbig, pagdáka’y tumítig sa túbig. Ang pilandók na tumítig sa túbig ay tumápak sa túbig. Ang pilandók ay hindî na pilandók na tumítig sa túbig nang tumápak sa túbig. Ang pilandók na tumálikód o tumuwád o tumágilíd sa haráp mo ang pilandók na pandák na sinásalamín ng túbig, ngúnit hindî itó manánatíling háyop na pumikít-dumílat sa haráp ng túbig. Pilandók na mabangís, pilandók na mailáp, pilandók na maútak, káhit anó pa ang itáwag sa háyop na itó ang sásagápin ng mga matá, ang ípapások sa guníguní, ang lúlutûin sa pábriká ng ísip, hanggáng máibalík sa haráp mo sa pamámagítan ng mga salitâ. Ang pilandók na natabúnan ng mga dáhon, ang pilandók na may palasó o bála na nakábaón sa tagilíran, o kung hindî’y nagíng sanlígan ng palumpóng, ang posíbleng tagurîáng kaawâ-awâng pilandók na dugûán na isáng malíkmatá hábang igínugúhit nang kisápmatá sa kámbas, ipípiít sa kuwádro pára mabigông makatákas nang págpistahán ng milyón-milyóng matá, títig, tanáw. Ikáw na nása bambáng at kapíling ang pilandók, anó ang íbig sabíhin kapág may pumitlág sa tuktók o sa pusò’y kumurót? Kailángang makíta mo ang pilandók bílang pilandók ngúnit lampás sa kúmbensiyón ng pilandók at kurál ng mga háyop na malímit at paúlit-úlit igínugúhit ng pinsél sa íisáng hágod, testúra, at kúlay. Ang pilandók sa retráto ay maáarìng ang kagubátan sa anyô ng lúmalápad na daán túngong desyérto o eksótikóng náyon. Ang pilandók ay háyop, ngúnit háyop na salitâ at may kákayaháng magíng tulâ. Ang pilandók ang Kípot Balabák na tinawíd mo nang hindî napápansín, sapagkát maáarìng napáidlíp ka kung kailán dápat gisíng na gisíng sa gitnâ ng paglálayág. Hindî ka man nakakíta noón ng pilandók ay hindî máhalagá; ang pilandók na umíinóm ngayón sa gílid ng bambáng at abót-kamáy mo ang uúbos at uúbos sa iyóng katátagán, na maibábalangkás sa maíiklîng pangungúsap at paláugnáyang napakakúnat. Pumikít, at hayàang lupígin ka ng pilandók, bágo mo luráyin at itilápon kung saán ang anumáng eleméntong walâng silbí o kaugnáyan sa kaniyáng nakatútuliróng tínig at hulagwáy.

Alimbúkad: Epic blinding poetry rocking the world. Photo by Joe on Pexels.com

Kuwento ng Puting Elepante, ni Roberto T. Añonuevo

/ Roberto Añonuevo / Mag-iwan ng puna 
Kuwento ng Puting Elepante

ni Roberto T. Añonuevo

Lublúban ng gadyâ ang áking galák,
sínlamíg ng liwaywáy sa Bundók Tumatángis.

Lalò akóng natútuwâ kung katabí ka,
ikáw na kapíling ko noón pa man sa Jáva.

Ngúnit nang yumáo ka at nagtúngo kung saán,
mga bakás ng paá sa tumigás na pútik

ang áking dalámhatì.

Kay dilím ng bundók sa gitnâ ng tag-aráw.
Mawawásak ko ang sampûng gúbat
makíta ka lámang.

Walâ akóng silbí pára sa bagínda,
káhit isáng handóg pa mulâ sa mahárlika.

At káhit siyá’y pípilìing pawalán akó
sa iláng, palayàin túlad ng alípin
bágo mabingí sa nakarírindí kong atúngal.

May isáng bagáning haharáp sa ákin,
mga matá niyá’y palasó, at pusò’y
pinandáy na kampílan—

sapagkát íbig niyáng magíng kabiyák
ang dalágang anák ng ráha,
at nang tumahán ang Bundók Tumatángis.

Ligáya ko ang sumápit sa píling mo.
Alimbúkad: Epic unreal poetry in search of humanity. Photo by Roger Brown on Pexels.com

Isang Alamat na Tinangay sa Laot, ni Roberto T. Añonuevo

/ Roberto Añonuevo / Mag-iwan ng puna

Isáng Alamát na Tinangáy sa Láot

Roberto T. Añonuevo

Sasápit ang panahóng iduduwál ng máalamát na kúra pároko sa iyó ang isáng kúwento ng dalawáng négosyánteng Inglés na napadpád sa Sinukùan. Sumagì umanó sa kaniláng pandiníg ang balí-balitàng mína, na patútunáyan ng mga nakásisílaw na patalím, galáng, híkaw, kuwintás, at singsíng na karaníwang suót ng mga naníniráhan doón, at nagmulâ raw sa bitúka ng kabundúkan. Sapagkát bihasâng mga négosyánte, ang dalawá’y nagsíkap na makapág-angkát ng mga áparáto na makapágbubunyág ng dulángan na may pangakò ng tumbága at buláwan. Sapagkát maútak, nahikáyat nilá ang mga résidénte roón na lumahók sa kaniláng mithî na ibínalátkayô sa misyón. Ang iláng táo’y nagíng kapatás at ang ibá pa’y nagíng mga kawaníng mínero. May katumbás na salapî ang báwat pagpapágal, itó ang sigáw ng mga négosyánte, na umakít sa tiwalà ng mga táo. Áraw-áraw, umatúngal ang mga mákina, at nagbugá ng úsok at humígop ng túbig sa mga bukál hábang walâng tarós ang pághuhukáy. Ngúnit hábang tumatagál, ang pangárap na luwalhatì ay náhalinhán ng pagkáiníp, lalò sa panahón ng tag-ulán, at isá-isáng tumiwalág ang mga kawaní na pinágbintangáng tumangáy ng mga píyesa at kagamitán, hanggáng tulúyang maglahô na párang tagabúlag ang mga mákina. Dinapùan ng sarì-sarìng sakít ang mga mínero, na nágpasiglá ng huntáhan sa báwat umpúkan, at sa lábis na pangambá ay tumanggí siláng magsíbalík sa minahan. Gumúgol ng tinatáyang 40 libong líbra ésterlína ang magkaibígang négosyánte pára sa próyekto, ngúnit ang isinuklî sa kanilá ng tadhanà ay nagwakás sa luhà. Hindî maglaláon at sasakáy silá ng bangkâ kung saán, gagáod nang gagáod sa pag-ásang maratíng ang kabilâ ng panganórin, samantálang kasímbigát ng bundók ang kaniláng nilóloób. Maririníg pagkaraán ang dalawáng putók ng baríl sa malayò, na tatáwag ng pansín sa mga kanáway, at ang mga lungayngáy na bangkáy na pawàng butás ang mga bungô ay idáragdág sa talâán ng isáng lumàng simbáhan, at isisísi sa mga tulisán, at isásalaysáy nang patulâ pagsápit sa báyan, kapág hinalúkay sa gunitâ ang marikít na Sinukùan, na magigíng alamát kung hindî man ságradong kumpisál ng mga lasénggong mágdaragát.

Alimbúkad: Epic raging poetry questioning history. Photo by Allen Daryl Castillo on Pexels.com

Pulo ng mga Ngiti, ni Roberto T. Añonuevo

/ Roberto Añonuevo / Mag-iwan ng puna

Pulô ng mga Ngitî

Roberto T. Añonuevo

Nasusúkat ang lahát, gáya ng pagsúkat sa pambansâng kabuôang kíta at ligáya. Itó ang matútuklasán mo pagsápit sa Pulô ng mga Ngitî. Makikíta mo roón ang ipinagmámagaràng pinakámasayáng nasyón sa buông mundó, alinsúnod sa sárbey at saliksík, na ang báwat táo’y kay-gaán gumaláw, kay-gaán makísalámuhà, sapagkát nása kanilá ang lahát ng mimithîin ng mga dukhâng bansâ. Magbanát ka ng butó’t makáaásang may pagkáin sa hapág. Humingî ka ng túlong sa áhensiya ng gobyérno’t kidlát ang paghahatíd ng sérbisyo, gáya sa pulísya, mekaníko, at bumbéro. Óo, magbabáyad ka ng buwís, ngúnit báwat séntimo na iambág mo’y mágbabalík na líbreng edukasyón, tóleransíya sa mga lahì, likás-káyang pagtátagúyod ng gúbat at dágat, sópistikádong bángko at mérkado, ársenal ng bómba atómika, áyudang pagkáin sa panahón ng pándemya’t tagsalát, donasyón sa ibáng bansâng naghíhikahós, at subók na impráestruktúra, gáya ng kalsáda, ospitál, pabáhay, at palipáran. Sa pagigíng ídeal ng tagpô’y magdudúda ka kung totoó o guníguní lámang ang nakikíta mo. Sa Pulô ng mga Ngitî, ang tiwalà sa kapuwâ’y lumaláwig sa paúlit-úlit na páalála ng gobyérno, sa paúlit-úlit na kawikâan ng matátandâ. Kayâ ang sinúmang makaíwan ng bag sa isáng poók ay maíbabalík iyón sa kaniyá nang walâng lábis, walâng kúlang. Kapág may súnog o lindól o bagyó ay pámbihirà ang bayanihán, at aakalàin mong itó ang sinaúnang Katágalúgan. Dáhil sa ganitóng gawî’y lálong nasísiyahán ang mga mamámayán, áyon sa úlat ng Pándaigdígang Áhensiya hinggíl sa Káligayáhan. Ang Pulô ng mga Ngitî ay pulô ng lugód at alíwan, na bágay sa turísmong pampóskard, kayâ ang mga táo’y humáhabà ang búhay, na párang hindî mamatáy-matáy. Maglakád ka sa mga lansángan, at únang mapápansín mo’y ang lábis na línis ng palígid, na tíla ábandonádong lungsód o náyon. Ang tánging makikíta mo’y ang mga uwák kung hindî man kalapáti na pawâng nangingináin ng mga líbreng bútil doón sa plása, bukód sa isá o dalawáng tagawalís ng mga lagás na dáhon. Hálos otsénta pórsiyénto ng populasyón ay binúbuô ng matatandâ. Láhat silá’y sagót ng segúro at pensiyón sa óras na magretíro, handâng namnamín ang óras sa kani-kaniyáng túmba-túmba o malalambót na káma—nakatitiyák sa masusúgid na tagápangálagàng pángkalusúgan. Siníkap ng góbyernong palakihín pa ang populasyón ng kabatàan, ngúnit dáhil sa nakalípas na patakaráng págpapláno ng pámilya’y ipinágpalíban ng mga táo ang págbubuntís, at hulí na ang lahát nang lumambót ang úten at kumáuntî ang tamód ng mga baráko. Sa Pulô ng mga Ngitî, ang tinátamásang ligáya ng mamamayán nitó ay sukatán ng ibá pang nasyón. Sa lábis na ligáya’y nakángitîng yumayáo ang mga séntenaryo, at káhit ang kaniláng mga bungô’y itinátanghál pa sa múseo úpang kainggitán ng mundó. Ngúnit nang dumatíng sa Pulô ng mga Ngitî ang iyóng músa—na payák ngúnit napakágandá—ang uugód-ugód na populasyón ay nagtaká kung anó ang líhim niyá. Hindî siyá tumatandâ, at sa halíp, lalô siyáng nagíging sariwà hábang lumaláon, gáya ng iyóng mga tulâ. Nabahalà ang mga áwtoridád sa mga usáp-usápan, at silá’y napangiwî, o sabíhin nang nanaghilì, sa banyagàng anyô na hindî maisilíd sa mga salitâ. Kayâ mulâ noón ay ipínasiyá niláng ipatápon nang walâng kaabóg-abóg sa ibáng nasyón ang iyóng minámahál.

Alimbúkad: Epic poetry upheaval staring at you. Photo by Aleks Magnusson on Pexels.com

Biyahe, ni Roberto T. Añonuevo

/ Roberto Añonuevo / Mag-iwan ng puna 
Biyahe

Roberto T. Añonuevo

Pinakamahirap lakbayin
ang tuwid na daan.
Maniniwala ka sa sabi-sabing
may nakaabang na halimaw
sa kaliwa’t kanang panig,
humahabol ang mga multo,
at ang manatili sa gitna’y
luwalhati at pagpapatiwakal.

Pinakamahirap lakbayin
ang tuwid na daan, anila,
kung paakyat ng bundok
at tikatik ang ulan.
Matarik at mapanganib,
ang lalandasin mo
ay sindulas ng mga ahas
at sinlambot ng mga lumot.

Pinakamahirap lakbayin
ang tuwid na daan.
Matanaw man ang dulo’y
parang tuldok itong naglaho,
o kung hindi’y putol na guhit 
at buradong sulat sa karatula.
Naililihim ng baha ang lubak
at usad-pagong ang trapik.

Pinakamahirap lakbayin,
anila, ang tuwid na daan—
walang puwang sa biglang
liko at layaw ng katawan.
Ang humarurot ay paghinto
sa nakagawiang takbo
ng búhay, iiwan mo ang lahat
hanggang maupos sa wakas.
Alimbúkad: Poetry walking the talk. Photo by Pixabay on Pexels.com

Pulo ng Tuktok, ni Roberto T. Añonuevo

/ Roberto Añonuevo / Mag-iwan ng puna

Pulô ng Tuktók

Roberto T. Añonuevo

Humahángos ang laksâ-laksâng táo na warìng hinahábol ng mga bála at mísil, ni hindî alíntanà kung mawalâ kung saán ang sapátos o tsinélas. Lumulúkob sa kanilá ang úsok, dágim, at alikabók na párang nágbabáwal sa sinúman na lumangháp ng sariwàng símoy. Ngumángawâ ang mga batà, at sumísigáw ang mga luhà ng matátandâ na ni hindî makábigkás ng katagâ. Iníwan nilá at mulî’t mulîng iíwan ang kaní-kaniláng báhay, mágtatagò sa mga líhim na búnker ngúnit tatákas pagdáka úpang humimpíl pánsamántalá sa simbáhan o páaralán o ospitál, gagawíng agáhan ang lagím ng pulbúra o láson at pagsápit ng takípsílim ay magháhapúnan ng dasál o poót lában sa puwérsang nang-aágaw ng pangálan at lupaín, nagkákaít ng pagkilála at pagkáin, nágbuburá ng kasaysáyan o katwíran pára mabúhay. Itó ang matútunghayán mo kapág pinálad na makádaóng sa Pulô ng Tuktók. Doón, ang mga táo ay itínutúring na hindî táo bagkús numéro, itinátalâ sa estadístika ng mga sanggól at bakwét, binibílang na nasawî o sugatán sa  loób ng pupugák-pugák na ambúlansíya, malímit sinusúma bílang rebélde o terorísta o kaáway na tinútumbasán ng bilíbid o embárgo, ngúnit hindî kailánman itutúring na kapatíd o kaibígan. Sapagkát sa Pulô ng Tuktók ay nangíngibábaw ang ideolohíya at lahì, at ang mga dî-kapanálig ay nararápat na itabóy sa pamámagítan ng batás o armás o síning o aghám. Iisá ang pananálig na dápat manaíg, wiwikàin ng mga balità at opinyón sa mga páhayagán. Nabibílog ang úlo ng pilîng lahì sa Pulô ng Tuktók, na pára bang iisá lang ang karápat-dápat na magíng anák ng Maykapál, nabibílog gáya ng bólang kristál ng mga demagógong henerál at demonyóng politíko, na kinákampihán namán ng ibá pang máykapángyaríhan mulâ sa ibá’t ibáng kakampíng pulô. Ang nakapágtataká’y hindî maúbos-úbos ang mga bakwét at refúhiyado. Ang sinúmang mautás sa kanilá’y isisílang pagkáraán ng tadhanà bílang bayáni o martír, na mabúbuwísit sa tinamóng abàng kalagáyan at tatanggí na magíng paláboy ng karáhasán hábambúhay. Háharapín niyá ang dambúhalàng tangké at púpukulín ng bató na nakabálot sa tulâ, walâng tákot kung tutúkan man ng ríple o armaláyt, sapagkát álam niyáng paúlit-úlit siyáng mabubúhay hanggá’t may pang-estádong pándarahás na ginágatúngan ng pangáral ng Sagrádong Aklát at sarádong útak. Sa Pulô ng Tuktók, mawáwalâ ang íyong tákot o pangambá umulán man ng mga bála o granáda sa sandalîng hanápin mo at matagpûan ang minámahál mo. Sapagkát makákapíling mo roón ang mga táo na isinílang sa digmâan at yumayáo nang dilát sa digmâan, ang mga táo na gáya mo’y lunggatî ang kapáyapàan. Báwat salínlahì nilá’y may saríling salaysáy hinggíl sa ubusán ng lahì at pataásan ng ihì, na hindî man maísaaklát (dáhil ipinágbabáwal) ay isasálin nang isasálin na párang agímat sa mga bibíg na magsasálin sa ibá pang bibíg úpang mariníg at pakinggán at damhín ng daigdíg. Itúturò sa iyó ng mga táo, tawágin man siláng bakwét o refúhiyado, na ang sakít ng kalingkíngan ay sakít ng katawán at hindî guníguní lamang—na hindî malúlutás sa pagpútol ng matálas na guntíng o sa paghiwà ng sagrádong patalím. Ang pangwakás na digmâan ay nasá Pulô ng Tuktók, at doón, líliwaywáy sa iyóng kamálayán ang wagás, ang rubdób na higít sa saríli at sa músa mong iniírog.

Alimbúkad: No to war. No to occupation. Yes to humanity. Yes to poetry. Yes to poetry solidarity against intolerance, racism, and injustice. Photo by Tobias Bju00f8rkli on Pexels.com

Pulo ng Lalamunan, ni Roberto T. Añonuevo

/ Roberto Añonuevo / Mag-iwan ng puna

Pulô ng Lalamúnan

Roberto T. Añonuevo

Sa panahón ng kopyadór, báwat isá’y malayàng magíng wíbu ng kamíkaze at yákuza, may dangál ng shōgun at nínja, hábang tagláy ang disiplína ng wábi-sabì at yókozunâ. Iyán ang dápat mong tandâan pagsápit sa Pulô ng Lalamúnan. Matutúto ka roón kung paáno bumása at sumúlat nang pábaligtád sa iyóng nakágisnán, mulâng pakanán hanggáng pákaliwâ, na ang gramatíka at paláugnáyan ay warìng pinághalòng baybáyin at sūdoku, na bagamán sukát na sukát ay may tsúnaming pahiwátig gáya sa hāyku at búnraku. Kailángang matutúhan mo ang wikà ng ótaku, na kabesádo ang sanlíbo’t isáng kuwénto pára sa shónen at shóju, na áraw-áraw hináharáp ang mga yóukáy mulâ sa pándaigdígang domínasyón. Hindî maburá-burá roón ang mga bómba atomíka sa Hiroshima at Nagasaki, sanhî ng mga animé na Little Boy and Fat Man; at ngayón, nágbabantâ ang mga pabríka ng Fukushima na ibalík sa laót ang láson na matagál na nitóng inimbák nang matikmán ng daigdíg. Sa Pulô ng Lalamúnan, ang pagsísinúngalíng at pagbábalátkayô ay malikhâing pagdulóg sa guníguní, na ang mánga-kâ ay lumílikhâ ng mga kontrabándang Godzilla at Voltes V, úpang harapín ang mabábalásik na propagánda ng Impéryong Hin at polítburo ng mga sampan. Isinábatás ng Pulô ng Lalamúnan na hindî na mulî itóng makikídigmâ sa ibáng nasyón, (na pinátunáyan ng mga tratádong nilagdâan,) makaraáng malúpig noóng nakalípas na Digmâang Pándaigdíg; gayunmán hiníhingî ng pagkakátaón na mulîng armasán ang saríli lában sa kanugnóg na mga estádong militár. Sinákop kamákailán ng Imperyong Hin ang Pulô ng Lúsong, binakúran ang káragatán nitó, at lahát ng mangíngisdâng walâng pahintúlot na maglayág o mangisdâ sa natúrang tubigán ay itinúring na piráta’t kriminál na binábanggâ, binábaríl, kinákanyón. Samantalà’y paná-panahóng ginagawâng kuwítis ng Imperyong Han ang mga bágong intérkontinéntal mísil. Hindî malayò sa paningín ng Pulô ng Lalamúnan ang lagím na sinápit ng Pulô ng Lúsong, at kung hindî kikílos ang mga mamámayán nitó sa maláo’t madalî ay daraóng sa mga dalámpasígan nitó ang mga sopístikádong bákemonó—na walâng kapáris na kopyadór ng anumáng prodúkto mulâ sa ibá’t ibáng pánig ng daigdíg. Sapagkát mahúsay na kopyadór ang Imperyong Hin (na pámbihiràng manggáya at manghuwád ng teknólohiyá at ídea mulâng súbmaríno hanggáng satélayt, bukód sa napápalsípiká ang mga antígong porselána, kasulatán, at mápa sa ngálan ng pósmodérnong kolónisasyón), ang Pulô ng Lalamúnan ay inimbénto ang nakájimá úpang hindî masundán ang anumáng kábaguhán na likhâ nitó. Sa nakájimá—na panloób na pulô—ay naróroón ang lahát ng líhim at tuklás ng buông nasyón, nakápahiyás sa mga kodígo at sényas ng dōjinshi, ligtás sa anumáng paníniktík at Wikiliks, at isinápelikúla pa ng tungkông Ozu-Mizoguchi-Kurosawa nang magíng disímuládo pára sa mga kopyadór ng Impéryong Hin. Sa Pulô ng Lalamúnan, ang bónsekí ay simulákro ng mitatê kapág nakádaramá ng pagkabató ang pusò, at nagíng bató ang haráya. Anumáng gayáhin sa nakájimá ay may katumbás na inteléktuwál na héntay, ngunit sa paraáng nakáaalíw na pagpapátiwakál—na walâng máliw na bumalíw sa Impéryong Hin. Sapagkát itinakdâ sa nakájimá na ang pánggagáya at pánghuhuwád, sa ngálan man ng negósyo o politíka o medisína o síning, ay paghábol ng kopyadór sa saríling aníno na tumítakbó sa paíkot-íkot sa laberínto hanggáng magwakas sa akumâ na sumisigaw ng “Shinê! Shinê! Shinê!” Húhuwarín ng kopyadór ang saríli, at mágtataksíl nang paúlit-úlit sa angkíng kákayahán, nang walâng kamálay-málay sa diwà ng obáytorí—na may pangánib ng diyábolíkong repétisyón—kung haharáp ka sa iyóng bíjin na kamukhâ warì si Alodia, para punítin ang matindíng pangúngulilà hábang tiwalág sa saríli’t daigdíg.

Alimbúkad: Poetry Filipinas engaging the world. Photo by Tazrey Redids on Pexels.com

Pulo ng Puso, ni Roberto T. Añonuevo

/ Roberto Añonuevo / Mag-iwan ng puna

Pulô ng Pusò

Roberto T. Añonuevo

Ang gunitâ ng mga paá ay payák, gáya ng kiná Messi at Maradona, at lumahók man sa kampeonáto ng Grondonísta ay makálulusót lában sa bombéro at kortína, babákunáhan ang tarantádong hugadór rustíko, iíwan ang pagóng na libéro at háyop na doblé síngko, paíiyakín ang mainíting gágo, tatakbóng humáhagibís hábang pinátatalbóg o pinágugúlong ang bóla, hindî kailánman buwakáw bagkús liríko kung magpása, at sa pamámagítan ng kányo o sombréro o chílena ay magpápamálas ng golazonón pára pasabúgin ang líbong Bombonéra sa hiyáwan at kargáda. Ganiyán ang madaráma mo sa óras na sumápit sa Pulô ng Pusò. Malúlulà ka roón sa dalúyong ng mga táo, malilímot nang pánandalî ang probléma o trabáho, at mábibingí sa nakáririndíng sigáw na “Henyó henyó henyó, ta ta ta ta, goooooooooool!” Hindî mo mawarì kung saán ka lulugár, gayóng hindî namán infiltrádong hungháng, lálagabóg ang mga tibók mo, at atakíhin ka man sa pusò’y nakángitî pang yayakápin ang kamatáyan. Ikákabít mo ang pag-íbig sa poók na itó, makikísimpatyá sa mga tigmák sa luhàng trápo ng mga ámargo, at pára kang idudúyan ng mga táo na lumúlundág sa galák, tátangayín ng indáyog ng punyagî at tagumpáy, warìng malagíhay sa umaápaw na Vino Toro o kayâ’y sinipà ng espirítu ng Férnando, at pápakyawín ang lahát ng chóripan úpang ipámigáy sa lahát ng pagál at gutóm makáraáng humupà ang lábis na kasiyáhan. Sa Pulô ng Pusò, ang minámahál mo’y walâ sa dibdíb ng báwat panatíkong tagásubaybáy, bagkús nása kólgadong íbig maglarô ngúnit minálas na magpakínis ng bangkô. Sapagkát mayroón siyáng mga paá ngúnit nabigông maípakíta ang galíng sa gambéta; mayroón siyáng úlo subálit hindî nasúbok káhit sa isáng pálomíta. Tatahímik siyá gayóng naglálagabláb ang loób; tatandâan ang páng-aasár ng mga hindót at intsa, halímbawà, kung tawágin siyáng kúlyado gayóng guwápong-guwápo. Ngúnit dáhil túnay niyáng isinápusò ang áwit ng mahál mo, magsasánay siyá nang magsasánay, tátanggapín ang katángahán, mag-aáral nang mag-aáral umulán man o umáraw nang mahigtán ang Bielísta, isasádulâ sa guníguní ang mga angguló ng supérklasíko, hanggáng isílang ang kanáng paá na Ronaldinho at ang kaliwàng paá na Ronaldo. Sa Pulô ng Pusò, hindi mapipígil ang dáloy ng dugô—kayâ’t humáyo sa wikà ng músa mong sinúsuyò.

Epic raging poetry without borders. Photo by Dominika Roseclay on Pexels.com

Pulo ng Gawis, ni Roberto T. Añonuevo

/ Roberto Añonuevo / Mag-iwan ng puna

Pulô ng Gáwis

Roberto T. Añonuevo

Sa panahón ng pangungúlilà, ang isáng butikî ay nagigíng dambúhalàng butikáw sa masúkal na kagubátan ng iyóng paningín. Ang palígid ay láging kulimlím; ang símoy ay warìng úsok mulâ sa kaingín. At ang butikáw ay didilà-dilà sa hángin, pagkáraán ay gagápang nang maráhan na párang sumásayáw, at kung nagkátaóng amóy ságing ka o susô na umáhon sa bátis ay hahabúlin ka niyá, sa átas ng gútom at pagkábagót, úpang págpistahán sa óras na hindî ináasáhan. Kailángang harapín mo ang tadhanà ng iyóng butikáw. Mágtatangkâ ang butikáw na pumások sa íyong sikmurà, at pagkáraán ay lalamúnin ang lahát ng íyong ágam-ágam at pag-aálalá na lulúsaw sa iyóng pagkatáo. Kung hindî alísto’y matátaúhan kang isá nang butikáw, na lumálakí nang lumálakí sa alaláhaníng hindî namán karápat-dápat paglaánan ng pansín. Ganiyán ang pakíramdám kapág sumápit sa Pulô ng Gáwis. Sa poók na itó, tutupúkin ka ng lungkót sa pág-iisá, at ang pangungúlilà ay tíla tipák ng batóng natapyás mulâ sa gulód at pumisák sa mga bahayán. Sa sandalî ng pangungúlilà, ang buntóng-hiningá ay maísasákatagâng tagulayláy na tátangayín ng amíhan at makáraratíng sa iyóng minámahál. Ngúnit bágo makáratíng iyón sa kaniyá, ang tagulayláy ay maaarîng magbágong anyô at magíng isáng balitáw, na isásayáw ng tandáng para sa dumalága, at mulâ roón ay hindî na mabábahíran ng pighatî o bagábag, bagkús isáng pagdiríwang túngo sa nakásasabík na págtitipán. Kayâ kailángang higtán mo ang saríli at maglakád at maghanáp hanggáng ang báwat bangúngot ay magwakás sa pagigíng bangúngot at maghúnos na halakhák o hagikgík ng mga paslít na náglalarô sa párang. Káhit ang pinakámatípunông mándirigmâ’y tumítiklóp kapág napurúhan ng suntók sa kaniyáng gáwis, na tíla binughán ng mángkukúlam hábang tirík na tirík ang áraw. Ngúnit kapág natutúhan mong pálakasín ang iyóng gáwis, ang pangungúlilà ay maítatawíd sa ibáyo sa anyô ng pámbihiràng inabél at hablón, o pinandáy na kárit at baróng, o hinúbog na abrám at palayók, o kamá-kamálig na balátináw na makapágpapálusóg sa buông ílihan. Sa Pulô ng Gáwis, matagpûan mo man o hindî ang iyóng minámahál ay tiyák na titíbay ang kaloóban—kapág napáamò at napásunód ang sasápit sa iyóng dambúhalàng butikáw.

Alimbúkad: Poetry tsunami without warning. Photo by Francesco Ungaro on Pexels.com

Awit ng Musa, ni Roberto T. Añonuevo

/ Roberto Añonuevo / Mag-iwan ng puna

Awit ng Músa

Roberto T. Añonuevo

Nálilikhâ ng kamáy ang húbog, testúra, at kúlay na nátuklasán ng matá. Nálilikhâ ng bungangà ang tínig at tunóg na sinágap ng taingá at isinálin sa senyás ng kamáy. Nálilikhâ ng matá ang paít-ásim-tamís-angháng na ibinúbunyág ng dilà. Nálilikhâ ng ilóng ang ligamgám o halúmigmíg na inílilíhim ng taingá at pálad. Nálilikhâ ng taingá ang kahúngkagán o dumí na námumuô sa bungangà at ilóng. Ngúnit hindî málilikhâ ng kamáy ang saríling kamáy nang hindî iíwan ang pagigíng kamáy at maisálin sa kumpás at indáyog. Hindî málilikhâ ng matá ang saríling matá kung hindî itó pipikít nang papáglahùin ang saríli. Hindî málilikhâ ng ilóng ang saríling ilóng nang hindi nagmúmukhâng elepánteng sumísinghót sa angkíng likídong buntót at nasúsulások sa saríling bigát. Hindî málilikhâ ng taingá ang saríling taingá, sapagkát iyón ang kúsang pagkulób at paglagô nang pauróng. Gayunmán, pipilítin pa rin ng bungangà na likhâin ang saríling bungangà, na lilikhâ ng ibá pang bungangà na magsásalitâ pára sa kaniyá káhit walâng kawawâan, na kapág hindî natiís ng ibá’y púpukulín ng masamâng tingín, sásampalín nang mataúhan, pálalayásin hábang hinahágad ng málulutóng na panghahámak, at sa ísang singasíng ay tútuldukán ang ipinamálas na pághahambóg. Ang bungangà na lumikhâ sa saríli ay nakatakdâng ipatápon sa malayò at doón mamatáy, gáya ng mga hungkág na anúnsiyó sa páhayagán. Itó ang talínghagàng iníwan ng áking mahál, hábang siyá’y umaáwit ng áking áwit, na malugód na tinátangáy ng hángin sa kung saáng daigdíg.

Alimbúkad: Poetry Filipinas moving mountains. Photo by Plato Terentev on Pexels.com