panulaang internasyonal

Wika ng Protehido sa Libingan, ni Roberto T. Añonuevo

/ Roberto Añonuevo / Mag-iwan ng puna

Parábula ng prótehído sa libíngan

Roberto T. Añonuevo

Limáng taón pagkaraáng isílang mulî, pápaloób sa íyong útak si Agonán; lalagúmin mo ang mga díksiyonáryo at tésawro sa kapulûan, papawìin ang látak ng kónsumisyón ng mga wikà, tawágin man itóng ártipisyál na karunúngan. Makikípag-úsap ka sa hángin, makikípag-úsap sa tíla tagabúlag, at pagtátawanán ng madlâ na ginagawàng éhersísyo ang panlílibák sa mga suplíng ng iyóng dilà, dáhil kinákaúsap mo ang mga patáy para sa métamórposis ng hináharáp ng laksáng ilihán—na higít sa árkitektúra ng pirámide at épiko ng máwsoleo—hanggáng dumatíng isáng áraw ang pinakáhihíntay na alopógan úpang isálin ang iyóng guníguní sa pábrika ng mga aklátan. Hindî ka patútulúgin ni Agonán, na makikípag-úsap sa iyó sa wikâ ng kagubátan úpang magkároón ka ng mabisàng gamót, halimbawà, lában sa sinaúnang líga ng mga kímera sa anyô ng álan: may mukhâ at bagwís ng banúg ngúnit matipunô ang katawán gáya ni Lakáy Fólayang. Hábang lumaláon, ang éngkuwéntro mo kay Agonán ay aágos na tila pakikipágbakbákan sa dápeg, balingën, benísalsál, at kikibâan, kakalagín pára ibuhól mulî sa láboratóryo ang paláisipán ng panikì mulâng lagnát at sakít ng úlo hanggáng kirót ng talampákan, at sásagutín sa mahabàng dískurso ang síkolohíya ng bangúngot ng awtokrátikong réhimen. Kikisláp sa iyóng noó ang mga sálit at kiláwit sa gitnâ ng unós, at kung makíta mo man ang kahawíg ni Komáu ay hindî ka matatákot, bagkús kakáusápin pa siyá sa wikà ng mga ánpitéatro at payëw. Kapuwâ kayó mapapáhalakhák sa kidlát na pag-íbig. Samantála, ang alopógan ay hindî bastá polígloto na kumákaúsap sa mga kaladíng o kayâ ‘y leksikógrapo ni Kadaklán, ngúnit malayà mong isípin ang gayón hábang sumusúlat o tumótomà o tumótomà hábang tumutulâ. Ang alopógan, kapág nása rúrok ng ginháwa, ay umíindák-indák na tagasálin, hindî pára sa iyó bagkús pára sa mga batàng nása gálong-gálong pa’y ábanse na kung mag-isíp pára sa ekonomíya ng mga pálay na sasagót sa tagsalát ng malalayông pulô.  Kailángan mo ang tangkílik ng ákadémya ng alopógan úpang maunawàan ka ng públiko, ngúnit dáhil hindî itó kóntento na magíng tagápamagítan lámang, makikipágkutsába itó káhit sa inginláod, tatawíd sa karagatán nang maratíng ang Éwropa, makikipágkalákal sa sarì-sarìng publikasyón o magpápasíkat sa mga institusyóng pámpanitikán, samantálang palihím na kinákalbó ang kabundúkan, ngúnit mágbabalík din sa iyó na luhâan, sapagkát walâ síyang napalâ at ni walâng gantímpalà, sa tránskripsiyóng ginawâ sa esotérikong pórmula ni Ápo ni Toláw: Ang palakâng nakápagsílang ng sanggól na nilawáyan ng kataás-taásan, ang sanggól na marúnong lumákad at manalinghagà na warìng pinagtambál na biyayà at sumpâ sa panahóng itó, paúlit-úlit na ginágambalà at pináiiyák at pinátatahán ni Agonán gabí-gabí at pinipílit magsalitâ sa wikà ng bahagsúbay, úpang sa bandáng hulí ay magíng akó ikáw—na kinákaúsap ng lángit.  

Alimbúkad: Epic raging poetry Filipinas rocking the world. Photo by John Renzo Aledia on Pexels.co

Wika ng Bantay sa Pulo ng Hinaharap, ni Roberto T. Añonuevo

/ Roberto Añonuevo / Mag-iwan ng puna

Wikà ng Bantáy sa Pulô ng Hináharáp

Roberto T. Añonuevo

Téritóryo ng kamalayán ang nagtatakdâ ng panahón, at hindî itó maúunawàan ng mga tuwíd mag-isíp o kayâ’y nágkukulóng sa silíd—patingín-tingín sa reló, pabuklát-buklát ng peryódiko, o paékis-ékis sa mga número ng kálendáryo. Ang daigdíg ay dî-maliparáng uwák na bakás ng mga talampákan at kasíng-ínit ng nágtitimpîng bulkán, paúlit-úlit na tinútuklás sa kaingín at págtataním, sa pangangáso at pangingisdâ, sa pag-aaníto at pangángalákal; at ang talâarawán ay maiíwan sa bangín, bátis, at bituín na pawàng magíging orasán ng katawán. Kabesádo noón ng iyóng butó’t lamán ang madalîng-áraw káhit ninanákaw ang iyóng labuyò. Ngúnit ngayón, namumugtô ang iyóng títig na hindî dápat magíng balità ng paglímot. Náililípat sa lupàin ang nakalípas at kasálukúyan, na warìng migrasyón ng mga tiklíng at tigdás, ngúnit ang hinaharáp ay manánatilìng walâ. Walâ walâ walâ! Umiíral ka sa mga kámpo, at paglabás mo sa déstakaménto ay malulúsaw din ang lahát sa paningín, gáya ng maiitím na úlap at walâng katupárang pláno at pangakò. Máglalakád ka kapíling ang ibáng lipì, mag-aáral nang de-kórbata pára lalòng lumabò ang pagkatáo at pipilìing magíng aníno gayóng sumísigáw ang mga kamaó na pigíl na pigíl sapakín ang tumárantádo sa iyó na ipinágmamálakí ang mga muhón at título. Natúto ka sa mga batás at sumunód sa pamantáyan. Gayunmán, ibíbilanggô ka sa mga téksbuk o énsiklopédya nang manatilìng punggók at estátiko, at isásaúlo ang kulót na álpabéto na párang pagtingalâ sa mga bagyó. Ang lungsód, anó ang págkakaibá sa iníwan mong gúbat o iláwod? Sapagkát kumikíta gáya ng dambúhalàng pábrika, ang lungsód mo’y dilát na dilát ngúnit duróg na duróg, hindî ináantók gayóng kay rupók na tíla naáagnás na tuód o puntód. Ganiyán din ba ang masasábi mo sa gúbat at iláwod na napupúkaw sa iyóng hiningá, kaluskós, at wikàng ilahás? Nangíngibáng-báyan káhit ang mga aníto pára sambahín sa mga pérya o múseo; at doón sa malayò, hindî man silá manlimós ay magkakároón ng mga eksótikong taták, gáya sa tsókolate o óleo o restorán, úpang kathâin ang sinaúnang úgat at dángal na magpapáluwág sa kaloóban ng módernong sibílisasyón. Pupukulín ka ng nakásusúgat na tingín, o háhambalúsin ng túbo o ínsulto, ngúnit íigpawán ang dumaráming pílat sa alaála. Bubuksán mo ang kamalayán na párang pagpások sa isáng pulô na nakápaloób sa higít na malakíng pulô na nakápaloób sa kapulûan na nakápaloób sa lupálop na nakápaloób sa karagatán na nakápaloób sa kalawákan na nakápaloób sa kawalán. Pára kang pugà sa réhas ng mga álon, hindî sumúsukò magbágo man ang klíma, hindî natatákot mamutî ang mga talampákan sa lábis na lamíg o lábis na gútom. Sapagkát liliwaywáy sa iyó na itinátakdâ ng panahón ang kamalayán ng téritóryo na untî-untî mong ináangkín nang palihím at páilalím—birùin ka mang sumusúlat sa túbig, o gumugúhit sa ibáng hímpapawíd—na isáng kathâng ísip, túlad mo, at túlad nitó.

Alimbúkad: Epic poetry Filipinas rampaging the world. Photo by @rrinna on Pexels.com

Pulo ng Ibu, ni Roberto T. Añonuevo

/ Roberto Añonuevo / Mag-iwan ng puna

Pulô ng Íbu

Roberto T. Añonuevo

Mínsan pa, mánunuyô ang lalamúnan mo sa páglalakbáy, at daráting ang sandalîng íbig mong bumalík sa pinágmulán, ngúnit tíla pagkalág sa paláisipán ang paglingón at pagbabalík. Tataób ang iyóng bangkâ, dúdunggulín ka ng mga álon, at págtatangkâan kang tuhúgin ng gutóm na gutóm na tagáhan, ngunit dáhil hindî iyán ang kapaláran mo’y may bágong bangkâng sasagíp sa iyó na sakáy ang isáng manduyápit. Hihiláhin niyá ang iyóng buhók at ísasampá ka nang pabalibág sa bangkâ. Pagkaraán, gagáod siyá nang gagáod, at kausápin mo siyá’y ni hindî iimík o lilingón, hanggá’t hindî ka naíhahatíd sa Pulô ng Íbu, ang daigdíg ng mga patáy. Paglapág na paglapág ng mga paá mo sa umuúsok-úsok na dalámpasígan ay kisápmatáng maglalahò ang manduyápit at magpapángalísag sa mga balahíbo mo ang sípol na untî-untîng nauupós papalayô at kakaínin ng makapál na gábun. Nagwawakás ang aliwálas at panahón sa Íbu, at napapáram sa nasábing poók káhit ang tínig ni Libtákan. Sasalubúngin ka roón ng mga ilahás na tahól, at tíla dalawampûng ásong-gúbat na gigíl na gigíl at kumíkisláp ang mga pángil ang hahábol sa iyó mulâ sa bakúran ni Sugúdon. Tatakbó ka nang tuliró pagúbat, susuót sa dáwag at lulundág sa lambák, hanggáng mapúkaw ang tagbusáw na kanína lámang ay ginawâng pigíng ang laksâng bagáni. Másisinghót ng tagbusáw ang iyóng pagdatíng, kapagdáka’y sasaklutín ang iyóng pusò na gáya ng matabâng pantát na sisingháp-singháp sa bátis ng mapapaít na katás ng tublí at lagtáng. Matatagpûan mo ang saríli sa loób ng diwítan, nangangatál o kumikisáy o nauutál, at kung iyón ay sanhî ni Manaúg, kailángan mong bawîin ang lakás na kung tawágin ay pag-íbig at ulirát. Gugúhit sa karimlán ang mga kidlát at kukulóg pádagudóg úpang magpákilála ang Anitán. Maáalímpungátan ang táme, tagbanwá, at dagáw, at sa lábis na inís nilá’y isusumpâ mo ang sandalî ng iyóng pagdatíng. Kung isá kang makadúya, mahúhungkág ang mga tambóbung at matutuyót ang bukirín na tinátakpán ng mga bálang. Mapapáluhód ka at manánambítan kay Hakiádan hanggáng umulán ng mga pálay, at kasabáy ng pagtahíp ng dibdíb mo’y mágliliyáb ang nág-iisáng mandalâ na nakatírik sa gitnâ ng kaingín. Gagápang ang apóy sa mga dayámi at katabíng tuód, hihíhip ang símoy at matutúpok ang iyóng damít at loób. Isisigáw mo ang pangálan ng iyóng hinahánap na tíla kumákatók sa Inugtúhan, at magigisíng kang tigmák sa páwis at warìng uminóm ng pinákulûang talampúnay, lasíng na lasíng sa mga kúlay, makaraáng tangkaíng mágpatiwakál na gáya ng tumutulâ sa agusán ng dalámhatì. Sa Pulô ng Íbu, matatanáw mo ang íyong músa na dalawá ang kaluluwá. Ang isá’y pára sa kaniyá, at ang isá pa’y pára sa iyó, ipágpalagáy mang guníguní itóng isinilíd sa baybáyin—na ikáw lámang ang káyang makapágpahiwátig, at siyá lámang ang tangìng makáririníg sa yabág o kaluskós ng mga pantíg.

Alimbúkad: Epic raging poetry Filipinas engulfing the world. Photo by Gerald Yambao on Pexels.com

Pulo ng mga Tore, ni Roberto T. Añonuevo

/ Roberto Añonuevo / Mag-iwan ng puna

Pulô ng mga Tóre

Roberto T. Añonuevo

Sasápit ka, sa maláo’t madalî, sa Pulô ng mga Tóre, at másasalúbong ang isáng paslít na humihímig ng “Tinugtóg ko ang bangkâ, nagsilápit ang isdâ.” Yayayàin ka niyá sa larô ng kaharìan, hihimúking lumahók sa sampálatayà ng áhedres doón sa plása. Padádamáhin ka niyá sa umpisá, magpápamigáy pa sa iyó ng tatlóng píyesa, ngúnit hábang tumatagál, maráramdamán mong pumapások ka sa gúbat na pasíkot-síkot ang bitúka, sinusuwáy ang prínsipyo sa matématíka gáya ng winikà ni Mikhail Tal, na ang dalawá dagdagán pa ng dalawá ay hindî ápat bagkús limá at sapát lámang ang lagúsan pára sa isá. Mabibiglâ ka sa pagkasukól, na warìng sinasakál o hindî makáhingá. Sakâ mababatíd na ang kalában mo’y si Wesley AlfaSígno, ang bágong kampeón sa téritóryo ng mga kampeón, ang tumálo sa makinárya ng éstado, at mapapáilíng ka kung bákit pinások ang makáalóg-útak na tórneo ng kamatáyan. Mangingitî lámang siyá hábang nagkikibít-balíkat, sakâ makikipágkamáy. Ang larô ay hindî bugtóng, ngúnit ang guníguní mo’y dadakò sa paláisipán ng batà. “Paánong naákit ng tunóg ang mga isdâ, at ano ang balanì sa loób ng bangkâ?” Warìng tumítig ka sa tawtáw ng lápulápu sa batuhán at nangangapâ sa dápat maúnawàan. “Haliká’t íwan ang sagwán, lambát, at bangkâ!” Mahahátak ka sa magnétikong tínig, mamámalákayà sa poók na biniyábas ang pagigíng mangingisdâ, at hábang lumaláon ay matútutúhan mong baságin ang mga aparáto ng éstado. Kapág naratíng mo ang rúrok ng tagumpáy ay hahagúrin ng tanáw ang makapál na lipón ng mga táo samantálang nakásampáy sa matangkád na krus, at sisigáw ng, “Amá! Amá! Bákit mo akó pinabayàan?” Ang kalantóg ng iyóng bangkâ ay áalúnigníg sa elektrómagnétikong álon, maririníg ng mga debótong nauúhaw sa ságradong Salitâ, at káhit hindî ka man sumírko o maghimalâ ay kusà siláng susunód sa iyó na tíla káwan ng tóne-tóneládang dílis, susunód nang maláy na maláy, malulugód sa pámbihirà mong kapángyaríhan. Magniníngas sa gábi ang kámpanáryo, kakawalâ ang kalémbang na párang may súnog o bagyó, maglalakád nang lastág sa liwánag ng buwán ang réyna, magsasálong ng éspada ang mga kabályero, manánalángin sa pasásalámat ang mga óbispo, at ang mga péon ay magdiríwang sa mga lansángan dáhil naangkín nilá ang kalayàan. Walâ kang krúsada na súsuungín. Walâ kang Móro na pápaslangín at alíping tátangayín. Makikíta mo ang íyong músa na isasálin sa líbo-líbong kawikàan, áangkinín ng simbáhan o góbyerno, at gáya ng dápat asáhan, ang lupàin mong kinároroónan ay tátanungín ng mga daráting na sálinlahì kung bákit ganitó ang lángit, kung bákit ganitó ang sukdúlang umíbig.

Alimbúkad: Epic poetry rampage without borders. Photo by Rhalf Ryan Gejon on Pexels.com

Awit sa Kalawakan, ni Roberto T. Añonuevo

/ Roberto Añonuevo / Mag-iwan ng puna

Awit sa Kalawákan

Roberto T. Añonuevo

Maráramdamán mong lumiliít ang iyóng útak hábang tumatagál ka sa láot, at pára kang balíw na makikiníg sa malíkmatáng bahagsúbay. Susukátin mo ng paningín ang mga bituín sa paghahanáp ng pulô ng mga pulô. Ang sandalî ay warìng isáng taón, at pagdáka’y magíging líbong taón. Sisikíp ang iyóng paghingá at ikáw ay masusuká, aakalàing tagaytáy ang sinasákyang mga álon. Pára kang kamélyo sa gitnâ ng láot, o kung hindî’y lúmba-lúmba na ipinukól ng dágat doón sa búkid. Mawawalán ka ng siglá at mawawalán ng pag-ása. Ngúnit hindî maiiyák, ni magagalák sa napipintông kapáhamakán. Mamamanhíd ang buô mong kataúhan, at magíging banyagà ang tákot o ágam-ágam. Isisigáw mo ang ngálan ng íyong músa, at gáya ng kondenádong bagáni ay haharapín nang taás-noó ang berdúgo at palakól. Mapapápikít ka, at sa íyong guníguní’y aáhon warì ang kahímig ni Dîan Masalantâ:

Kasingtandâ ng daigdíg mo ang túbig,
lumalagós sa lupà úpang tuklasín 
ang líhim ng matitipunông ugát
bágo akyatín ang rúrok ng mga dukláy.

Nangangárap itó ng hímpapawíd
at may gunitâ ng tag-aráw at buwán;
humihimbíng na napakálamíg na bundók 
at gumugúlong na luhà o dalúyong.

Kasingtandâ ng daigdíg mo ang túbig,
bumabángon pára sa palikpík o tukâ,
ináangkín ang mga panahón at kaharìan
ngúnit payák gáya ng páwis at hamóg.

Di-makalí itó kung hindî máglalakbáy,
paíkot-íkot na tíla walâng nararatíng;
magbabanyúhay itóng gamót o láson
at sasakláw sa panagínip mo’t katawán.

Magugulantáng ka sa mga salitâng tinatangáy ng habágat. Hahabúlin mo ang tínig hábang namámaluktót nang nanginginíg, nanginginíg nang nakapikít, ibinúbulóng ang mahál, at kung iyón man ang iyóng wakás ay wakás iyón na nághihintáy ng panibágong pakikípagsápalarán.

Alimbúkad: Epic rumbling poetry Filipinas. Photo by Pelipoer Lara on Pexels.com

Pulo ng mga Ngiti, ni Roberto T. Añonuevo

/ Roberto Añonuevo / Mag-iwan ng puna

Pulô ng mga Ngitî

Roberto T. Añonuevo

Nasusúkat ang lahát, gáya ng pagsúkat sa pambansâng kabuôang kíta at ligáya. Itó ang matútuklasán mo pagsápit sa Pulô ng mga Ngitî. Makikíta mo roón ang ipinagmámagaràng pinakámasayáng nasyón sa buông mundó, alinsúnod sa sárbey at saliksík, na ang báwat táo’y kay-gaán gumaláw, kay-gaán makísalámuhà, sapagkát nása kanilá ang lahát ng mimithîin ng mga dukhâng bansâ. Magbanát ka ng butó’t makáaásang may pagkáin sa hapág. Humingî ka ng túlong sa áhensiya ng gobyérno’t kidlát ang paghahatíd ng sérbisyo, gáya sa pulísya, mekaníko, at bumbéro. Óo, magbabáyad ka ng buwís, ngúnit báwat séntimo na iambág mo’y mágbabalík na líbreng edukasyón, tóleransíya sa mga lahì, likás-káyang pagtátagúyod ng gúbat at dágat, sópistikádong bángko at mérkado, ársenal ng bómba atómika, áyudang pagkáin sa panahón ng pándemya’t tagsalát, donasyón sa ibáng bansâng naghíhikahós, at subók na impráestruktúra, gáya ng kalsáda, ospitál, pabáhay, at palipáran. Sa pagigíng ídeal ng tagpô’y magdudúda ka kung totoó o guníguní lámang ang nakikíta mo. Sa Pulô ng mga Ngitî, ang tiwalà sa kapuwâ’y lumaláwig sa paúlit-úlit na páalála ng gobyérno, sa paúlit-úlit na kawikâan ng matátandâ. Kayâ ang sinúmang makaíwan ng bag sa isáng poók ay maíbabalík iyón sa kaniyá nang walâng lábis, walâng kúlang. Kapág may súnog o lindól o bagyó ay pámbihirà ang bayanihán, at aakalàin mong itó ang sinaúnang Katágalúgan. Dáhil sa ganitóng gawî’y lálong nasísiyahán ang mga mamámayán, áyon sa úlat ng Pándaigdígang Áhensiya hinggíl sa Káligayáhan. Ang Pulô ng mga Ngitî ay pulô ng lugód at alíwan, na bágay sa turísmong pampóskard, kayâ ang mga táo’y humáhabà ang búhay, na párang hindî mamatáy-matáy. Maglakád ka sa mga lansángan, at únang mapápansín mo’y ang lábis na línis ng palígid, na tíla ábandonádong lungsód o náyon. Ang tánging makikíta mo’y ang mga uwák kung hindî man kalapáti na pawâng nangingináin ng mga líbreng bútil doón sa plása, bukód sa isá o dalawáng tagawalís ng mga lagás na dáhon. Hálos otsénta pórsiyénto ng populasyón ay binúbuô ng matatandâ. Láhat silá’y sagót ng segúro at pensiyón sa óras na magretíro, handâng namnamín ang óras sa kani-kaniyáng túmba-túmba o malalambót na káma—nakatitiyák sa masusúgid na tagápangálagàng pángkalusúgan. Siníkap ng góbyernong palakihín pa ang populasyón ng kabatàan, ngúnit dáhil sa nakalípas na patakaráng págpapláno ng pámilya’y ipinágpalíban ng mga táo ang págbubuntís, at hulí na ang lahát nang lumambót ang úten at kumáuntî ang tamód ng mga baráko. Sa Pulô ng mga Ngitî, ang tinátamásang ligáya ng mamamayán nitó ay sukatán ng ibá pang nasyón. Sa lábis na ligáya’y nakángitîng yumayáo ang mga séntenaryo, at káhit ang kaniláng mga bungô’y itinátanghál pa sa múseo úpang kainggitán ng mundó. Ngúnit nang dumatíng sa Pulô ng mga Ngitî ang iyóng músa—na payák ngúnit napakágandá—ang uugód-ugód na populasyón ay nagtaká kung anó ang líhim niyá. Hindî siyá tumatandâ, at sa halíp, lalô siyáng nagíging sariwà hábang lumaláon, gáya ng iyóng mga tulâ. Nabahalà ang mga áwtoridád sa mga usáp-usápan, at silá’y napangiwî, o sabíhin nang nanaghilì, sa banyagàng anyô na hindî maisilíd sa mga salitâ. Kayâ mulâ noón ay ipínasiyá niláng ipatápon nang walâng kaabóg-abóg sa ibáng nasyón ang iyóng minámahál.

Alimbúkad: Epic poetry upheaval staring at you. Photo by Aleks Magnusson on Pexels.com

Wika ng Batuhan sa Aninong Ligáw, ni Roberto T. Añonuevo

/ Roberto Añonuevo / Mag-iwan ng puna

Wikà ng Batuhán sa Anínong Ligáw

Roberto T. Añonuevo

Batúmbuháy ang sasalúbong sa iyó kapág nakaratíng sa ináakalàng kaligtásan: “Anák ng patíng, saán nagmulâ at díto sinamâng-pálad ipínadpád?” na kung tutugunín mo ay maghuhúnos na antúking sawá kung hindî man ubáning búot, na tátanawín ka bílang húlog ng lángit sa tigáng na apláya. Walâng nakáliligtás sa batóng daigdíg at pusòng bató, at sumásampáy doón ang mga plástik, láyak, at butó. Párang sigbín ang sásagupàin mo bágo makapágpatúloy sa páglalakbáy, samantálang makadaráma kang nag-aásal manananggál, sanhî ng kawalâng pag-ása, hábang tumatagál. Pápatayín mo ang óras úpang mabusóg at mabúhay, at kápag sumiglá’y ipágtataká  kung bákit walâng pinilákang bála o mahiwagàng sibát o makapángyaríhang orasyón ang káyang makapágpabuwál sa iyó. Maririníg mo sa malayò ang tínig ng músa mong humihímig sa wikà ni Agyú o wikà ni Aligúyon, ngúnit ang alingawngáw ay warîng nása ibáyong pampáng. Isáng áraw, ibabalibág ng dalúyong ang kalawangíng barkó at sasadsád nang pahilatà sa pasígan. Magigitlâ ka sa óras na mágtalumpatì ang mga grába, magtalumpatì ang bakáwan, magtalumpatì ang mga álon, ngúnit batuhán ang mananaíg sa panánahímik. Namamatáy ang mga bató, at gaáno man kabigát, ay magbabalík bilang molékula, gáya lámang ng naáagnás, nangangáral na tiráno—na pinupúri ng kaniyáng espósang kumikisláp sa suót na térnong hitík sa mamaháling bató.

Alimbúkad: Poetry in search of humanity. Photo by Nacho Juu00e1rez on Pexels.com

Biyahe, ni Roberto T. Añonuevo

/ Roberto Añonuevo / Mag-iwan ng puna 
Biyahe

Roberto T. Añonuevo

Pinakamahirap lakbayin
ang tuwid na daan.
Maniniwala ka sa sabi-sabing
may nakaabang na halimaw
sa kaliwa’t kanang panig,
humahabol ang mga multo,
at ang manatili sa gitna’y
luwalhati at pagpapatiwakal.

Pinakamahirap lakbayin
ang tuwid na daan, anila,
kung paakyat ng bundok
at tikatik ang ulan.
Matarik at mapanganib,
ang lalandasin mo
ay sindulas ng mga ahas
at sinlambot ng mga lumot.

Pinakamahirap lakbayin
ang tuwid na daan.
Matanaw man ang dulo’y
parang tuldok itong naglaho,
o kung hindi’y putol na guhit 
at buradong sulat sa karatula.
Naililihim ng baha ang lubak
at usad-pagong ang trapik.

Pinakamahirap lakbayin,
anila, ang tuwid na daan—
walang puwang sa biglang
liko at layaw ng katawan.
Ang humarurot ay paghinto
sa nakagawiang takbo
ng búhay, iiwan mo ang lahat
hanggang maupos sa wakas.
Alimbúkad: Poetry walking the talk. Photo by Pixabay on Pexels.com

Wika ng Parola sa Panauhin, ni Roberto T. Añonuevo

/ Roberto Añonuevo / Mag-iwan ng puna

Wikà ng Paróla sa Panaúhin

Roberto T. Añonuevo

Isang tuldók ang lundáy sa láwak ng bugháw; isáng tuldók na untî-untîng nagíging línya ang káwan ng kanáway na sumásayáw palapít. Humáhampás ang mga álon sa dalámpasígan, at tangìng ikáw ang mabíbingí, kayâ walâ akóng pakíalám. Sumásalpók, at malímit humáhagunót ang hángin, na ikáyayaníg mo, ngúnit walâ akóng pakíalám. Paroó’t paríto sa palígid ang mga bapór at yáte, umiíwas sa pangánib na sumadsád sa págang o bahúra, at kung gabí’y akó ang tinátanáw. Kapág lumambóng ang úlop at dágim lálo’t takípsílim, hindî kitá makikíta; at maráhil, hindî mo rin akó makikíta kundî ang ináakálang bituín. Anó kung magsílundág ang mga lúmba-lúmba? Ano kung habúlin ng patíng ang mga dúgong o pengguwín? Anó kung sisingháp-singháp si Íkaro na hindî nápansín ng dumaáng barkó? Kailángang maníwalà ba sa mga kuwénto ng magdaragát na nakáriníg sa pamatbát hinggíl sa siréna, o sa áwit ni Amánsináya? Hahabà ang listáhan ng tánong kapág naríritó ka, at makíkiníg kina Homer at Vyasa. Magbibiláng ka ng mga bagyó at buhawî sa panganórin; magbibiláng ng mga ármada at digmâ na panónoórin. Pagkaraán, titingkád na éskarláta ang batuhán sa mga lulútang-lútang na bangkáy. Susukátin ng mga mánlalakbáy ang layò ko at ang layò nila, tumáog man o kumáti. Makábubúti kung párang adwána itóng kinálalagyán ko na mágkakaltás ng buwís sapagkát nágbubuwís-búhay. Lumúluhà sa halúmigmíg ang áking salamín, at áakalàin mong nalulungkót akó pára sa iyó. Hindî. Pagód lang maráhil ang mga talibà ng liwánag. Higít pa sa unós itóng dumáratíng—ang mga humihíngal na bálangkawítan mulâ sa ibáng bansâ—na warì’y sasakúpin ang mga latìan, at mag-iíwan ng trangkáso sa mga bahayán. Itúring mo akóng paralúman, o ílaw ng sángkataúhan, subálit walâ akóng pakíalám. Hindî akó ang iyóng músa; ang músa mo, gaáno man karikít, ay hindî mapapásaákin kailánman. Walâ siyá ríto. At walâ ákong pakíalám.

Alimbúkad: Poetry breaking barriers. Photo by Michael Judkins on Pexels.com

Liham sa Manunggul, ni Roberto T. Añonuevo

/ Roberto Añonuevo / Mag-iwan ng puna

Líham sa Manunggúl

Roberto T. Añonuevo

Nalímot ko na kung paáno tumulâ, at kung ikáw ang áking tulâ, hindî kitá makíta sa áking mga kuwáderno na párang inimbák sa Manunggúl. Malayà mong ísiping naípit akó sa kuwárenténa, émbargo, o digmâ, ngúnit sa pagkakátaóng itó, hindî akó magsísinúngalíng. Walâng lumabás na tínig sa áking lalamúnan; kay bágal ng áking kaliwâng kamáy sumúlat, na ipinágkakánulô akó sa katáhimíkan. Humihigâ akó, pumípikít, at lumíliít dáhil paúlit-úlit kitáng naríriníg: Nahán ka? Kailán ka aalís? Naísip kong magpahángin sa bakúran, na ngayón ay punông-punô ng súkal, na tíla kómbinasyón ng gúbat at namúmuwaláng bodéga. Hindî akó makáhingá. Sumikíp warì ko ang daigdíg na itó, itínatwâ ang aliwálas at liwánag, at ngayón, isá akóng huklúbang nágtatabás ng mga punggók na punòngkáhoy at makákapál na damó at palumpóng, nágwawalís ng mga lagás na dahón, nagsásalansán ng mga putikáng bóte ng wíski at serbésa, naghaháwan ng mga naghambálang na yéro, túbo at bató, nagtátastás ng binúbukbók na lawanít at dos pos dos, nágsasáko ng mga lumàng sapátos at damít na lumà, nágsisigâ ng talaksán ng mga nagsásatsátang diyáryo, magásin, at libró. Íbig kong ipámigáy sa mga batàng basuréro ang lahát sa bakúrang itó: ang umaápaw na basúrahán na búkal ng gunitâ at damdámin, ang mga tropéo, retráto, at sértipíko na kinásisiyáhang ngasabín ng mga ánay at dagâ. Paúmanhín, kung hindî ako makátulâ sa áking tulâ. Sa pásig ng aking haráya, naíiníp, óo, totoóng naíiníp, sa kahíhintáy ang áking ulilàng bangkâ.

Alimbúkad: Poetry solidarity for Palestine. No to war. No to occupation. No to apartheid. Yes to freedom. Yes to poetry. Photo by aplinsky on Pexels.com