panulaang internasyonal

Ang Kuwento sa Ibayo, ni Roberto T. Añonuevo

/ Roberto Añonuevo / Mag-iwan ng puna

Ang Kúwento sa Ibáyo

Roberto T. Añonuevo

Lumundág ang matsíng papasók sa mga matá ng paslít, at nanahán sa útak na sariwà at muslák, at pagkáraán ay maliksíng lumípat úpang matúlog kung hindî man magpáhinóg sa sikmurà. Ang matsíng, gáya ng désklasípikádong dókuménto, ay magígisíng sa takdâng panahón úpang lumabás sa bibíg, at kung isasálin sa intérsemyótikong paraán ay maglálakád sa anyô ng isáng vlog, pupúkaw na agáhan bílang balità sa paléngke o telébisyón, at mulîng magbábalík sa gabí bílang lagnát magdamág hábang pápalapít nang pápalapít ang halálang pándaigdíg. Maáarìng ang matsíng ay máryonéta ng bentríloko, ngúnit hindî itó madalîng arukín. Ang matsíng ay tátanggíng umáming siyá’y matsíng. Alám niyá ang halagá ng gunitâ, ang gunitâ ng tadhanà, at káhit ang ídentidád, wikà ngâ, ay kay dalîng palitán kung may minánang kulimbát mulâ sa amá ng kasaysáyan. Ang matsíng ay higít sa pagkámatsíng. Titígan kung paáno itó máglambítin sa mga himaymáy úpang palámbutín ang pusò, magpalípat-lípat sa lápay, bató, at atáy na pawàng ipinúpuslít sa madilím na mérkado, at magpasábog ng akláha na mágpipínid sa pandiníg ng mga dumánas masikíl ang karápatáng umíral. Ang kaniyáng talíno’y kumákapál na balahíbo, at kung magwikà’y nabúburá sa talâsalitâan ang katagâng “túso.” Sa áparáto ng éstado, ang matsíng ay pósibleng magíng mapágkandíling anák ng isínumpâng díktador, at hihímok sa bágong álon ng mga lóyalísta, úpang ang díktador ay hindî na tawágin pang díktador bagkús últimong gahúm, nag-iíwan ng maalwáng pangakò ng bágong katipúnan pára sa bágong lipúnan, at úpang ang anák ay hindî na kutyâing púta, bagkús itúring na púto bumbóng na pamatáy-gútom sa píling ng umáasóng kapéng bárako. Mag-íngat sa matsíng. Báka ang binabása mo, gáya níto, ay isáng sálamángka, at magbúlid sa iyó sa ibáng pláneta.

Alimbúkad: Epic unreal poetry questioning reality. Photo by jorien Stel on Pexels.com

Isang Lahok sa Talaarawan, ni Roberto T. Añonuevo

/ Roberto Añonuevo / Mag-iwan ng puna

Isáng Lahók sa Talâarawán

Roberto T. Añonuevo

Nasalúbong ko mínsan ang ísang dilà, kumákawág-kawág, at sa rabáw nitó’y nakálimbág ang sándosénang nobéla, na isinálin sa sanlíbong wikà. Naísip ko ang pámparikít sa dapúgan at panáderyá, at kailángang mágmadalîng umuwî. Labás-mások sa bibíg, ang dilà’y hindî nagtátalúmpatì ngúnit naglálawáy ng pagkámatwíd, tiyák na tiyák sa saríli na tumpák at hindî tópak, na itó ang daigdíg, ang dakilà sa lahát ng salitâ, ang últimong halímbawà ng pagkathâ. Ináasáhan maráhil niyáng babatìin ko siyá káhit sa pagtátaás ng kílay o pagtátaás ng góra, subálit dáhil akó’y nagmámadalî, siyá’y gáya lámang ng nágdaráang símoy. Nang mágpatúloy akó sa paglálakád ay may kung anóng humampás sa ákin. “Bastós!” múwestra niyá, at mulî itóng naglawáy, naglawáy ng pinághalòng láson at pulút, at warì bang íbig niyáng akó’y yumukód gaya ng milyón-milyón niyáng tagásunód. Ang ináakalà kong bantóg, bákit ngayón ay poót na poót? Pinális ko sa ísip ang gayóng tanóng, nágpatúloy sa paglálakád hábang sumisípol-sípol pa sa mélodíya na síntunádo at kakatwâ. Hindî ko namaláyang may bumúbuntót sa ákin, at kung hindî pa sa sitsít ng palígid ay hindî mabábatíd na ang dilà ang humahábol sa ákin. Nagsípalakpák ang madlâ sa násaksihán, nagsípalakpák na kung itó man ay págkilála sa dilà, o sa ákin, ay hindî ko maúnawàan ni ináasám. May kung sínong nagtanghál ng plákard na “Mabúhay ang Dilà!” Umílaw náman sa elektrónikong bílbord ang “Abangán ang bágong nóbela—pamána ng óligarkíya at aklásan ng mása!” Umulán ng papúri; nanlamíg ang buô kong katawán.  Nang ipinágpatúloy ko ang paglálakád ay humampás sa áking balíkat ang kung anóng mabigát na bágay at natigmák sa malagkít na líkido ang tísert ko. Paglingón ko’y tumambád ang dilà, ngúnit walâ akóng latóy pára sa kaniyáng mga akdâ. Naglakád mulî akó, at sa sandalîng iyón, naglakád nang pigtás ang mga taingá, at tumulâ-tulâ pa gáya ng uhúging batà. Ang dilà pagkáraán ay pára bang nagíng matandâng kalabáw, na anyông ngumángawâ nang mapúkaw ang ináantók na búkid. Walâ akóng taingá; at walâng panahón pára gawíng pamalít sa pandiníg ko ang dilà. Umáambón at magináw, at kailángan ng áking kalán ang gátong at parikít.

Alimbúkad: Epic poetry rant beyond Filipinas. Photo by Ekaterina on Pexels.com

Engkuwentro sa Lumang Paaralan, ni Roberto T. Añonuevo

/ Roberto Añonuevo / Mag-iwan ng puna

Éngkuwéntro sa Lumàng Páaralán

Roberto T. Añonuevo

Paáno mágrebisá ng panahón? Naísip din maráhil íyan ng mga alilà ng kasaysáyan—mag-íimbénto ng pabangó at katwíran pára sa pinág-aágawáng podér, magpápasúlak ng saráy-saráy na sabwátan, magpúpundár ng ibá-ibá ngúnit palakásang kapisánan, mag-íimbák ng mga bigás at armás upang agápan ang sakunâ o kamalásan. Kung manánatilìng tagasaló ay nakátakdâ kang magbiláng ng ataúl nang walâng kurót sa pusò, mamámanhíd ang págkatáo at tatalám ang panlása, magtitindíg ng négosyong katumbás ng dî-maliparáng uwák na sémentéryo, at sa wakás ay sumukò sa mga pangakò o pabatíd, gáya ng ang pandemyá’y hindî magíging Ikapûng Digmâang Pándaigdíg. Ang panahón, túlad ng iyóng músa, ay isáng éspasyo na mabibigô kang mapunûan, láging hungkág ngúnit gumágaláw, at párang isáng talâbabâ mulâ sa antígong téksto ng liblíb na páaralán:

Náglalágutúkan ang pangkát ng kakawáte,
nagsásagútan ng ánimo’y mga putók,
tinátangáy ng símoy ang mga butó—
nahuhúlog sa áking úlo ang taká-takaták.
Sa lílim ng mga dáhon, mapágkakámalán
ang anínong mulâ sa ilahás na gánid  
o búhat sa tipák ng gumúlong na bató.
Kay habà ng tag-aráw, bágay na bágay
sa kulumpón ng mga líla-putîng talúlot,
nagháhandâ warì kung galisín ang bundók.
Pagdáka’y dumapò sa matíkas na sangá
ang húni ng mailáp na balíkasiyáw ,
paúlit-úlit biníbigkás ang iyóng pangálan.
Gumápang ang kilábot sa mga balahíbo,
at nawikà ko: Anák, haliká’t dumáko ríto.

Nagbabágo ang panahón, at binabágo ang panahón. Subúkin mong bagúhin ang tékstong itó, bílang éhersísyo, nang marámdamán kahit paáno, ang loób ng mga pinaláyas na táo.  

Mga Talâ

[1] Ginamit ang “gánid” bilang panumbas sa tinaguriang “witch dog” o asong-gubat na sinasabing katutubo sa Filipinas.

[2] Tumutukoy ang “balíkasiyáw” sa isang uri ibon na katutubo sa Filipinas, at may siyentipikong pangalang Dicrurus balicassius.

Alimbúkad: Epic rumbling poetry Filipinas facing the world. Photo by Mikael Blomkvist on Pexels.com

Awit ng Sapatero, ni Roberto T. Añonuevo

/ Roberto Añonuevo / Mag-iwan ng puna

Áwit ng Sápatéro

Roberto T. Añonuevo

Kapág pinálad kang makilála ang sápatéro, malilímot mo ang pangálan ngúnit hindî ang mga digmâan. Isisílang kang káwal sa panahón ng tagtuyót, at kasabáy nitó, aágos ang sariwàng dugô, tutupúkin ang buông báryo úpang unáhan ang bagyó, at pagháhatìan ng kung síno-síno ang mga kulimbát. Warìng nagbóksing ang mga pólitíko, at ang magwagî ay magbúbukás ng palásyo at dambúhalàng négosyo sa tumpák na pagkakátaón. Sa ganitóng panahón, búbuklatín mo sa písara ng gúnam ang isáng bérso ng kilaláng détenído.

1
Sápatos sa gílid ng himpílan ang naghíhintáy
sa ákin. Kumatí ang áking mga paá,
ngúnit ang gúwardíya’y matalím ang tingín.

“Matúlog ka na!” 

2
Ináasám ko rin iyóng isuót at ilákad,
subúkin ang tatág, higitín ang góma o balát,
itanghál káhit lumikhâ ng guníguníng okasyón,
ngúnit ngayón, lumalápit sa ákin ang panahón
úpang pumirmí sa sahíg.

Walâng anó-anó’y tahímik na nagmártsa
ang mga langgám sa padér.

3
Ang sahíg, na sumásaksí sa ákin, ay pinaúupô
akó, maráhil úpang pagniláyan ang katawán
na íbig nitóng lamúnin.

Bumuntóng-hiningá akó, bágo tanggapín
ang kapaláran ng mga míkrobyo sa kukó

o amíning itó’y tapát na pagsísinúngalíng.

4
May pakpák ang áking sápatos noón, inilílipád 
akó nang walâng pakíalám sa mga pangánib.

Ganitó rin ba ang nadaráma ng iméldipíkong
bodégang kung dî láyaw ay kalansáy ang líhim?

5
Ang bantáy ko’y maáarìng nagbábaskétbol
noón; at ngayón, masayá na siyá kung makíta
ákong may réhas ng luhà ang mga matá.

“Ligtás díto,” at siyá’y magtítimplá ng baráko.

6
Ang sápatos na áking tinátanáw ang tadhanà
na sumíkad sa ákin. Warì ko’y bukanégan,

ngúnit paláisipáng walâng wakás.
 
Ngayón, sinásalát ko ang isáng balîng tadyáng
na hiníhintáy magíng kabiyák bálang áraw.

7
Kay bilís dumupók ng áking sápatos.
Ang dalawáng taón sa loób ng paraísong
bartolína

ay katumbás ng pagdilà ng mga súwelas.

Ngúnit walâ akóng maúnawàan sa wikà
kundî ang pagód na pagód na bentíladór.

8
Nakálilímot ng mga paá ang sápatos.
Sabíhin mo iyán sa áking Ádidas

at maglálawáy ka sa mga ísaw at púpog.

9	
Sápatos ng áking haráya, lumakád kayó
at lumápit sa ákin.

Paparatíng ang mga yabág ng mga títik.
Kumíkidlát ang milyón-milyóng ísip.

Walâ kang maáarók ngúnit lálong masásabík. Kákausápin mo ang détenído sa wikà na kaniyáng alám. Bibigyán mo siyá ng katumbás na tágay. Pagdáka’y mágpipílit kang rébisahín ang natitiráng sandalî, na warìng pagharáp sa bibitáyan.

Alimbúkad: Epic rage poetry beyond Filipino. Photo by Plato Terentev on Pexels.com

Landas S, ni Roberto T. Añonuevo

/ Roberto Añonuevo / Mag-iwan ng puna

Landas S

Roberto T. Añonuevo

Kung hindî pa nasísirâan ng baít pagsápit sa hanggáhan ng nasisípat, sumúlat ng títik /s/ ay katumbás ng buról, kumekéndeng ang bagnós, na áakyatín pára magnílay kung hindî magpátiwakál, magháhanáp ng talâsalitâan, gayunmán ay mabíbigô dáhil salát sa kahúlugán, malulúnod sa kábalighûan ng singháp sa símoy, at ikáw na kumáhig ay magtátanóng kung itó ay kabílang sa álpabéto.  Ang /s/, tíla sawáng gumagápang sa loób ng kanál, ay sasagì sa iyóng pandamá. Aákalàin mong itó ang sukdúlang álab, ang sex sa sax, ang six sa sox, ang sap sa sup, ísip mo’y sumásagitsít, ang síntaks ng silakbó, lalawáyan, hihimásin, kákadyutín, ngúnit dáhil itó ang sarádong síglo, ang /s/ ang sayáw ng sintá, ang santó uyamín mang sinusunód ng laksá-laksáng sintô-sintô, ang súlat sa sahíg, ang súlat sa túbig, malantík, madulás, kay rikít kung mag-íwan ng bakás sa buhángin, sumásaiyó, sumásalángit subálit suwaíl, pumapások nang magkároón ng katwírang lumabás, isáng palabás na kung tawágin ay salúpungán ng panagínip, kumákatás kung hindî sumisírit, na sa gitnâ’y may démonyo, tumótomà pagkáraáng tumugtóg, humíhishís ang hímig, at ang gitára’y lipón ng mga dukhâng sumisigáw ng démokrásya, sumusúkat ng katarúngan, sumasaló ng émpleo, umaása sa lúgaw o ayúda ngúnit tútol sa lutòng makáw, nagkakáisáng mághimagsík gayong sinísindák ng diktadór, binabákunáhan pára pagkákitáhan ng négosyo, na ang loób ay wángis pándesál, sangkurót, singgaán ng panónoód ng síne nang líbre, o dáhil ikáw ay kabílang sa sékyuríti. Ang /s/ ang sumúsuwág, ang sumúsundót, ang sumúsuwáy sa itinátakdâ ng tuwíd o baluktót, hindî sentímentál sa W o X, magíting párang putikáng amá, magayón párang pilîng iná, maláyaw párang paláboy na pangánay, ngúnit sumásambá sa sariwàng sandígan ng santínakpán. Ang títik na ágos ng sapà, ikáw ang lintík na áking bíbigkasín nang ságrado káhit hálos pínid ang bibíg, úpang akó káhit sandalî ay magíng síning, samyông kay saráp singhutín, matatág ang loób, matapát maglingkód, isumpâ mang sawimpálad at róbredo, samantálang nagdiríwang ang mga sinungáling na kapatíd ng mga mandárambóng at salarín, umuúngol sa lábis na tamís, at wikà nga, itó ang yugtô pára sa iyó na áking sásalatín, sísipsipín, súsuotín, nang maniwalà kang itó ay hindî guníguní—ang totoó, ang marikít, ang mabúti.

Alimbúkad: Epic poetry marathon beyond Filipinas. Photo by Pixabay on Pexels.com

Pakpak ng Balita, ni Roberto T. Añonuevo

/ Roberto Añonuevo / Mag-iwan ng puna

Pakpák ng Balità

Roberto T. Añonuevo

Nása dúlo ng lápis ang túlin ng liwánag, at nang habúlin itó ng talangkâ kung mag-isíp, nabuô maráhil ang sabwátan ng mga sényas sa Pétra, ang súbmarínong óptika ng nalúnod na Atlantis, ang umáasóng tsaá para sa éspiya ng émperadór, ang halimúyak ng alindóg at pagtátaksíl sa kórtesána, ang aritmétika ng mga diyamánteng puslít, at umáatíkabóng huntáhan ng mga pilîng kasapì ng kapatíran sa landás ng hablón at tulisán. Nása dúlo ng lápis ang liwánag ng bilís, na pósibleng winikà ng kung sínong ulól pára magkábagwís, sakâ pumáloób sa kaliwàng taingá at tumákas pagkáraán sa kánang taingá. Kalabisán kung ihambíng ang hakbáng ng pagóng sa lundág ng kángguro: magkáibá ang kani-kaniyáng sandalî at pag-íral, itúring man ito na lástikong kaganápan. Ang lápis, upód man o matúlis, ang panahón na iníwan mo at kisápmatáng binalikán, hábang umúulán ng mga táeng-bituín at natítigmák sa hamóg ang mga dáhon. Ngúnit ang panahón ay hindî magkákasunód na blóke ng tisà, o napakáhabàng taytáy o rilés, bagkús isáng tuyót na balón, ang éspasyong panahón, sinasálok ngúnit ikáw ang nilalámon, sinisílip ngúnit nagkakaít ng lángit.  Ang makúpad mag-ísip, gáya ng kaharáp mo, ay tíla iníwang lápis sa mésa—nagninílay na nagkúkunwâng tumútulâ, tumútulâ na nagkúkunwâng nagninílay, bágo saksakín ang dáting poón, o kalagín ang paláisipán sa pangínginíg ng kamáy.   

Alimbúkad: Epic raging poetry without warning. Photo by Mike on Pexels.com

Wika ng Sining, ni Roberto T. Añonuevo

/ Roberto Añonuevo / Mag-iwan ng puna

Wikà ng Síning

Roberto T. Añonuevo

Sumasápit táyo sa wakás, na hindî talagá wakás, sapagkát kailán pa namatáy ang mga bathalà? Paná-panahóng itinátakwíl ang isáng bathalà, na tinátapyás ang ilóng ng rébulto kung hindî man sinusúnog ang dambanà nitó, tuwíng may bágong mga mánlulúpig ngúnit magbabalík siyáng umáalimbúkad na salitâ na mangánganák ng mga salitâ na higít sa káyang lamanín ng díksiyonáryo—lumúlundág sa báwal, lumálagók ng láson, lumálagót sa batás—at láhat ng sumumpâ sa kaniyá ay lílibakín niyá gáya sa épiko na nagkúkunwáng pulút kung hindî man pigíng, hanggáng magíng lángit na pahiwátig ang lumálagabláb na lungsód sa pagkáligálig. Hiníhingíng mabalíw ang maláwak na madlâ nang maníwalà itóng walâng tulâ noóng úna pa man. Hindî nágkukublí sa likód ng telón, ni walâng kristál na kahón, ang bathalà’y hindî nalúlungkót ni nalúlugód, ngúnit batíd ang íkot at tóki ng paglálakbáy túngo sa ibá-ibáng panahón at ibá-ibáng poók, walâng pakíalám kung sambahín siyá ng mga déboto sa pinakámatáyog na kamalayán. Kinákailángan bang magtayô ng tuláy ang mga bathalà sa hanggáhan ng talíno at gunitâ ng kasálukúyan? Hindî. At hindî rin kailángan ng túnay na bathalà ang sinúmang magpapáliwánag sa kaniyáng pagkábathalà, íyan ay tungkúlin ng mahílig maghalúkay sa mga ímpiyérno at libíngan ng mga rékwerdo. Umiíral ang mga bathalà hindî úpang sambahín o puríhin, sapagkát sapát na sapát na silá sa saríli, ang tulâ na higít sa makatà. Hindî magíging bathalà ang makatà; ngúnit málilikhâ ng tulâ ang pagpápalàin nitóng magíng ínmortal sa paningín ng madlâ. Samantála, dumáratíng táyo sa yugtô na hindî nakápirmí, párang panánagínip ng digmâan at pág-uuwî ng mga kulimbát, at pagtátawánan siláng nag-íimbót sa luklúkan at kapirásong lupà, o nagháhanáp ng higít na maluwág na bulwágan, na párang walâng términal ang kapángyaríhan. Ang túnay na mga bathalà’y lasíng na lasíng nang hindî kumókonsúmo ng ngangà o lambanóg, paláboy ngúnit pag-áarì ang ibá’t ibáng nasyón, lumílipád ang ísip pára mágpaúbayà sa ibáng ísip, nang mataúhan ang mga ísip na may ísang nág-isíp, na hindî man matúkoy kung kailán nágsimulâ at kung alín ang wikà ay hindî natatákot umísip ng anumáng karápat-dápat pagniláyan ng nagmámasíd sa daigdíg. Mahabàng panahóng nápaníwalà ang mga sálinlahì sa ságradong aklát, na iisá ang bathalà ngúnit may tatlóng pílas o kayâ’y may tatlóng líbong pangálan sa tatlóng líbong perégrinasyón, at sa pag-áaníto ng mga debóto ay inákalà nilá na káhit ang mga bathalà’y nag-aáway at nanghíhimások nang maítanghál ang kaniláng pagkábathalà at maígiít ang paglíligtás. Ang túnay na bathalà’y hindî nangángambá sa paghuhukóm. Ang bathalà kapág nagbanyúhay na salitâ ay kailángang íwan ang pagkátunóg hábang nanánatíli ang guníguníng hímig, sakâ magíng títik o hulagwáy na maisísilíd sa papél. Nakabábató ang éternal na búhay. Kailángang humánap ng kaní-kaniyáng papél ang mga bathalà, gáya nátin, nang káhit paáno’y maípagdíwang ang likót ng mortál at luwálhatì ng sandalî.

Alimbúkad: Epic rumbling poetry at the edge of the world. Photo by Isabella Mariana on Pexels.com

Wika ng Kuwaderno, ni Roberto T. Añonuevo

/ Roberto Añonuevo / Mag-iwan ng puna

Wikà ng Kuwadérno

Roberto T. Añonuevo

Walâng ugát at walâng nasyón, ang tínig ni Janis Joplin ay sa bóte isinálin ng híganteng áparáto, bumibínggo at bíbong-bíbo kung sa pláka, kinukulób na párang áyudang makúpad ipakálat kung hindî man nabigông makáratíng sa milyón-milyóng maysakít o nagugútom, nagháhanáp ng mga bakánteng libíngan at ospitál, ipinágkakaít kapíling ng ibá pang awítin, kumakasá sa lában, nagpáparindí sa pandemyá úpang mataúhan ang sinúman na ang kapángyaríhan ay kasinglínis at kasingbangís ng pásistang gobyérno na lumilípol sa mga dukhâ, ádik, vayrús, tibák. Ang tínig na hinahárang ng takíp ay íbig sampalín ang pangúlo na sumásampál sa salígang batás, nása kuwárenténa’y bumábatì nang pápalakpák hábang pumapákyu, gáyong tumatáwa pa ang mga kasapákat na sindikáto at politíkong fumeféysbuk, walâng pakíalám kundî ang katupáran ng humáhagibís na Porsche, manhíd sa mga táo at panahóng nagtátanóng ngúnit tumutútol sa íisáng sagót hinggíl sa pambansâng kalagáyan, dî-alintána ang sárbey ng pagtútol o babalâ ng mga bála o katón ng mga dísaster, at kung may ádyenda man ay salát sa pakáhulugán ng plánong tátahakín. Káhit salát sa kasaysáyan, si Janis na pinákikínggan ay nakátutunóg sa wakás, ang tubigáng ibiníbigáy sa dáyo dáhil sa útang na loób, may saríling gramátika at síntaks, párang ármadong rebolusyóng nása likód ng pintô, sabóg na sabóg ang haráya, langó na langó sa bisyón, may pangakò na hindî nalálayô sa Pangwakás na Paghúhukóm, alangáning laós ngúnit humahábol hángga ngayón, naririyán ngúnit paláisipán ang paglápit. Ang kinúkulimbát sa kabáng-yáman at ang inaágaw na pártido ay katumbás din ba ng bakunádong dangál? Ang sagót ay párang paglagók sa ísang bóte ni Janis Joplin—walâ ni karámay, walâ ni kasarìán, subálit patúloy gumugúhit, bumibírit, sapagkát isinusúka ang bulók na palásyo, humahámon at pumápakyáw ng poót, humihímok ng pagkakáisá sa mga táo nang higít sa maitátakdâ ng pananálig, nang higít sa maitátakdâ ng hináharáp, umíigkás ang lóhika, umíigkás ang guníguní, isinásahímpapawíd ng mga bayaráng nétwork gáya nitóng páratáxis ng pagbílog ng sandaáng milyóng úlo, walâng silbí ang bulsá at blúsa, isáng balón ng karimlán, nakátiklóp na bálota at tumátanggí sa kúdeta, ang himagsíkang ínmortal ang katwíran, mulâ man itó sa walâng baít na kuwadérno, na gáya nitó.

Alimbúkad: Epic poetry rant against massive corruption. Photo by Pixabay on Pexels.com

Wika ng Largabista sa Manlalakbay, ni Roberto T. Añonuevo

/ Roberto Añonuevo / Mag-iwan ng puna

Wikà ng Lárgabísta sa Manlálakbáy

Roberto T. Añonuevo

Ang panahón ay panahón ng hulagwáy. Malakí man o maliít, ang mánsanas ay tumátaták sa paningín úpang isádulâ ang karunúngan at pagtátaksíl, sabíhin mang banyagà sa iyó ang kúlay at lása nitó, na inangkát kung saán ngúnit walâ kang pakíalám kung dugtungán man itó ng pahiwátig hinggíl sa pagkagúnaw ng daigdíg o pagkagitlâ sa lastág na katawán. Kung mínsan, ang mánsanas ay isasálin na bayábas na pinágniniláyan úpang makíta ng ibá ang tamád at kay bágal sa búkid, biníbigkás nang paiwaráng hanggáng magíng katawá-tawá, ang búngang-káhoy na ináasintá ng tiradór at tinátapyás ng íbon, hinihípan ng hángin hanggáng mapigtál, nalálaglág sa lupà úpang magpáliwánag ng batás ng grávedad. Lakás na maráhil ay katumbás ng dóble at dóbladong timbáng ng isáng bágay na walâng tiyák na húgis, lumálagpás sa bilís ng sínag at lumálagpás sa bilís ng tunóg, ang anyô nitó’y maáarìng magkápirá-pirasó ngúnit nanánatíling prútas, prútas na bumabánat sa hanggáhan ng térestríyal at sélestíyal, kaínin man o maagnás ay magíging prútas ang sumaságap, at ang sumaságap ay madáragdagán ng katás at timbáng at sústansiyá, o iyón ang akalà mo, higít sa pagkatáo at higít sa pagkaprútas, ngúnit isáng yugtô at isáng panahón na maígugúhit sa kámbas, mapipigâ sa guníguní, maílilípat sa pelikúla at makálaláson sa dilág at magpapáluhà sa mga dúwendeng ang natátangìng laráwan ay pagtandâ kung hindî man ataúl. Ang hulagwáy ang túlin, sinusúkat nang patuwíd o pakúrba ngúnit magpapáhintô sa káyang ipaliwánag ng matématiká, timbangín ngunit kúlang sa iyóng inaasáhan, nagpápabánda ng sínag bágo kaínin ng balón ng dilím, at ang panahón ay magbabágo ang tábas alinsúnod sa tumátanáw. Kung ang tumátanáw ay nása labás ng hulagwáy, maáarìng itó’y lumiít nang lumiít sa tanáw ngúnit hindî nagbabágo ang pagkabágay nang walâng nakabábatíd. At kung ang tumátanáw namán ay nása loób ng hulagwáy, maáarìng maglahò ang panahón. Ang panahón ang éspasyo sa mga pangyayári, o sa mga íbig mong mangyári, at kung matitípon ang lahát, gáya ng mga prútas na naíiníp sa básket, ang panahón ay gágampanán ang tungkúlin ng éspasyo at naroón ang aníno: na isá ring hulagwáy, isáng pangálan, at maáarìng mapánatíli, gáya sa estátikong deláta, at pagnasáhan ng áking gutóm na gutóm na pagkámatá.

Alimbúkad: Epic upheaval poetry beyond Filipinas. Photo by Skitterphoto on Pexels.com

Wika ng Maykapal, ni Roberto T. Añonuevo

/ Roberto Añonuevo / Mag-iwan ng puna

Wikà ng Maykapál

Roberto T. Añonuevo

Bágo maglahò ang lahì ng mga salitâ, matutúto kang ilibíng sa dalúbhasàng paraán ang saríling anák, na maaarìng bulaklák o lagalág o aklát, at matútunghayán mo ang kapaláran sa anyô ng payáso kung hindî man pangúlo. Ang ibábaón mo sa kawalán—sabíhin mang bansót, sungayán o lumakí sa pinsalàng hatíd ng kápahámakán—ay magpápaguló sa sístema ng kalákarán at náratíbo ng kasaysáyan ng ídentidád sa haráp ng sángkataúhan sakalì’t hindî masúheto sa dilíg ng pangáral o hagupít ng látigo, o áyaw sumunód sa témplo ng iyóng éhemplo, kayâ naturál na unáhan mo ang lahát na tíla sápilitáng pag-íwas sa lindól o bagyó. Sa áking lipúnan, ang pagsunód sa pátriyárka ang kaligtásan ng gunitâ mulâ sa magagaspáng, marurúngis na pagtátangkâ ng pagsásarilí. Sumásalángit ka, at maniníwalà hábang lumaláon na likás lámang na sambahín ang ngálan mo, o kayâ’y pagnasáhan ng dukhâ’t sawimpálad ang ipínundár mong kaharìan. Totoó man o hindî, isá ka ring anakpáwis; ngúnit mínsan pa’y hindî itutúring ang saríling may iisáng báse o ugát, bagkús nakataním sa buông daigdíg, lumakí hindî bílang anák bagkús áma káhit sa múrang edád, nakátutunóg sa napápanahóng móda at kúlay, kayâ nakáliligtás na maísilíd sa anumáng tagurî o kabaóng at pánlilibák na malílikhâ ng mga naúna sa iyó. Matálas kang mag-isíp, marúnong mágpatawá, at sa pagíging praktikál ay hindî pahihíntulútang magmukmók o manimdím o mag-alsá ang mga saksí sa ritwál ng paglímot; at sa pamámagítan ng angkíng wikà ay madáramitán ang pagtátaksíl o poót, hanggáng gumaán ang pakiramdám ng mga náulilà itúring mang kabílang silá sa kapatírang lumagô sa panlílinláng, paglípol, at pangungúlimbát. Ang íyong pag-íral ay párang pagbábasá ng sámot na tékstong kung hindî ántigo’y móderno, isáng paglálakbáy kung saán-saáng planéta hábang nanánatilì sa ginháwa ng malamíg na silíd at paborítong mésita, at dáhil harì’y ikáw ang batás, ang batás na hindî nilikhâ ng kámara bagkús ang kúsang lumikhâ sa saríli. Akó ikáw. “Sumunód sa ákin,” ang únang átas na ipalálagánap, “at hindî kayo magugútom!” Mapapánoód ka sa telébisyón, o maririníg sa himpápawíd, na ang pagtátalúmpatì’y tapát na tapát, at walâng pakíalám kung magsinúngalíng káhit warìng nasísiràan ng baít. Daíg mo pa ang makatà sapagkát numéro únong sinungáling, at kagilá-gilalás ang inimbéntong síning. Malulugód ang lahát sa sumisírko mong bérso, warìng pinagtambál na ímpiyérno at paraíso, mapagbantâ ng dísaster sa sinúmang suwaíl, at ang pakikiníg ay pagtitiís nang nakangitî hábang nilálagnát sa púrgatóryo ng pánsamántaláng dórmitóryo. Walâ kang luhà gáya sa sepúlturéro o ásesíno, sapagkát maipápalagáy na negósyo ang lahát, o kayâ’y bahagì ng dakilàng bisyón. Kailángang ilibíng mo ang saríling anák, bágo kayó magkíta sa sangándaán at magtágis ang mga tabák. Ganiyán ang trabáho ng mga patáy.

Alimbúkad: Epic rumbling poetry facing the world. Photo by Gabriela Cheloni on Pexels.com