parabula

Ikaapatnapu’t limang Aralin: Ang Pagtatanghal

/ Roberto Añonuevo / Mag-iwan ng puna

Ikaápatnapû’t limáng Aralín: Ang Pagtátanghál

Roberto T. Añonuevo

Sápagkát laós na ang tulâ, sápagkát laós na ang makatà, sápagkát laós na ang tulâ ng makatà at ang makatà sa papél ng tulâ, sápagkát sukáng-suká na ang madlâ sa paúlit-úlit na tugmâ at walâng katórya-tórya o kung mínsan ay dî-máunawàang bóksing ng mga salitâ, ang pagtátanghál ang susì, ang pinakámadalîng paraán úpang itampók mulî ang talinghagà, himúkin ang sanlibután, at ipágmalakí ang ginintûáng lumípas na walâng kahulílip. “Ibalík ang tulâ sa pusò ng madlâ!” kóro ng mga lóro. “Ibalík!” Ikáw bílang tulâ—sa loób at labás ng sawîng Tralalá— ay magdudúda sa saríli at magdudúda sa iyóng panahón, itanghál ka man sa ibá’t ibáng paraán o anyô at pagpugáyan, gáya ng gawî ng dambuhalàng tínig na humíhiyáw nang walâng patíd at maaáwat lámang kung sakalì’t mapatíd ang lítid sa leég; o kayâ’y ng patpáting tínig na naghúhubád ng ágam-ágam, nagpápakanâ ng teátrikong kabuhungán o kalandîán, at bumíbigkás na warìng ginulpí at hindî pinakáin nang tatlóng áraw. Isásakáy ka sa pláka o kómpak disk at súsubaybayán sa rádyo; gágawíng ékstra sa pelíkula at gágawíng anúnsiyo sa bágong álak o sapátos; ipápaskíl sa mga póste ng koryénte at ipápalamutî sa trapál ng tráysikel; isisíngit pa sa koronasyón tuwíng Máyo o kapág nagpapádasál sa Mahál na Áraw; at gágayáhin ng alpabéto ng kasarìán habàng gumigíling nang patuwád at labás-dilà. No es noble ni es gentil el corazón que olvida./ No es mariposa el alma, que va de flor en flor./ ¡No hay nada que se pueda comparar en la vida,/ Al recuerdo que deja nuestro primer amor!// O Balmori! O Bernabé! Sápagkát laós ka na, marápat lang na imbéntuhín ang pagtátanghál, wikà ng matátapát na alagád ng síning, nang higít sa káyang isumpâ ng aklát at ípangakò ng Bágong Hukbóng Sumásampalatáya. Sápagkát laós ka na, isasáloób mo ang algorítmo ng palakpák o durâ na tíla kabílang ka na sa mga pinapílang haláng ang bitúka o kayâ’y kandidátong kalahók sa halálang pándaigdíg. Magsísimulâ kang tumáwa nang tumáwa, pálakás nang pálakás, hindî alintána ang pútik at múra, at pigílin man ang saríli’y lalòng maúupós sa galák. Mabalíw man ay likás lámang itó sa mundóng natátakám sa papúri’t salapî at ang pasénsiyá’y paiklî nang paiklî. Isusúlat kang mulî sa ibáng móda at ibáng panlása, bákit hindî, maráhil sa padér ng palásyo o sa sahíg ng basíliká, púpusùan sa mga basúrahán, bukirín, pantalán, paléngke, bilanggùan, at pábrika sa tumpák na panahón, babángon mulâ sa mga dugûáng larángan, at maglálakád nang walâng tákot, walâng taták, walâng útang na loób, walâng hanggán. . . .

Alimbúkad: Epic silent poetry challenging the world. Photo by cottonbro studio on Pexels.com

Ikaapatnapu’t dalawang Aralin: Ang Kolaborasyon, ni Roberto T. Añonuevo

/ Roberto Añonuevo / Mag-iwan ng puna

Ikaápatnapû’t dalawáng Aralín: Ang Kolaborasyón

Roberto T. Añonuevo

Túlad ng ibáng manlálakbáy, malíligáw ka rin sa sámot na palíhang pámpanitikán nang matuklás ang saríling tínig na laán sa iyóng músa at minámahál. Makíkiníg ka sa báwat ipukól na salitâ ng mga panelísta, at aápaw sa iyóng dibdíb ang paghangà at panánabík. “Himúkin ang lahát sa proyéktong unibersál,” sambít ng lawreádong manunulát sa isáng intérnasyonál na talakayán, “ang últimong hakbáng ng panulâan!” Sásambúlat ang palakpákan at hiyáwan sa buông bulwágan, at ikáw na matamáng nagmámasíd sa isáng tabí ay mapapáigtád, sakâ sásapól sa pusò ang gayóng paníniwalà—na warìng úrong-súlong na paglunók sa katotohánan kung hindî man kabulastugán—samantálang inaágaw ka ng guníguní mo pabalík sa Daigdíg ng Tralalá.

“Mabúbuô ang pinakáabánseng tulâ,” maángas na pahayág ng kalbóng tagapágsalitâ, “alinsúnod sa álfanumérikong átas at hulà ng Karunúngang Artipisyál, sa kolaborasyón ng ibá’t ibáng sektór, na ang sektór A ay mag-áambág ng másalimuót na bangháy sa sektór B; ang sektór B ay magháhandóg ng serbísyong mekániká, gáya ng pámbihiràng talâsalitâan at ékstra-terestriyál na páhiwátig, sa sektór C; ang sektór C ay magsusúlong ng kumbénsiyonál na intrumentasyón at kómikong ilustrasyón sa sektór D; ang sektór D magpápanukalà ng mga hakbáng na makábubúti umanóng sundín, gáya ng arkitektónikóng balangkás ng ideolohíya at sikodélikong hímig na hindî lámang pakíkinabángan ng sektór E, bagkús ng ibá pang sektór; ang sektór E ay magbúbukás ng sopístikádong nétwork ng produksiyón, pálimbágan at merkádo, na hindî lámang ikasísiyá ng sektór F, bagkús áalingawngáw hanggáng umabót sa pagpigâ ng pinakámaínam na kalidád ng X, Y, Z na pawàng maglúluwál ng eksótikong tulâ, na katanggáp-tanggáp sa alpabéto ng kasarìán, at kapaná-panabík hulàan ang resúlta gáya sa lótto at iskór sa básketbol. . . . Ang makatà, sa hangád nitóng pakinabángan ang tulâ na magíng legál at hánapbúhay, ay dî-makátatákas sumúlat nang may bisyón ng direktór, iskripráyter, potógrapo, at aktór, bukód sa láging nakátuón ang ísip bílang promotór, manédyer, at ahénteng magpapátabò sa takílya. Ang tagumpáy ng tulâ, kung gayón ay hindî na lámang pag-áarì ng makatà, sápagkát nakátakdâ ang sanlíbo’t isáng rebisyón alinsúnod sa panghíhimások ng mga dalúbhasà, publisísta, panátiko, anunsiyánte, at mirón. Itó ay pag-áarì din ni Síri at ng bodéga ng mga míto at kasaysáyan, at konstelasyón ng maramiháng úlo at salimbáyang naratíbo, tawágin man itóng bayaniháng selestiyál. Ang makatà ay hindî na bastá makatà bagkús pinághalòng alkimísta, konduktór, at barísta ng mga talinghagà, ánimo’y alagád ni Mídas na úpang patúloy na manaíg at magkamál ng salapî at manatíli ang gahúm ay kinákailángang magtagláy ng pihíkang panlása kung hindî man paghipò at pagtanáw na walâng kapáris bílang pábriká ng Alfapoétika. Ang tulâ sa bandáng hulí ay hindî na rin magkákasiyá sa orihinál nitóng puwésto at pagkakákilála, gáya ng sonéto at ghazál, sápagkát itó ay may eléktrisidád at tumátanggí sa tagurî na kung bábasáhin mo nang malakás ay kúkuryénte sa iyóng ísip at bayág!”

Kúkusutín mo ang iyóng paningín, sakâ itátanóng sa saríli kung ikáw ngâ ay buháy pa o patáy.

Alimbúkad: Epic raging poetry in search of humanity. Photo by Krivec Ales on Pexels.com

Parabula ng Hubog, bilang Ikatatlumpu’t apat na Aralin, ni Roberto T. Añonuevo

/ Roberto Añonuevo / Mag-iwan ng puna

Parabúla ng Húbog, bílang Ikátatlúmpû’t ápat na Aralín

Roberto T. Añonuevo

Nádeskaríl na trén noóng isáng áraw sa mga pálad ni Alberto Giacometti ang lungsód na warì’y kóntaminádo ng láson, digmâ, at sakít. Páiwaráng na tumagilíd ang mga bagón at nabuksán, sakâ nagpulásan ang mga bangkáy at sawîmpálad. Ang makúpad ay tinátapákan sa balíkat; ang áangá-angá ay tinátadyákan sa pangá. Walâng pumansín sa mga tumilápong bagáhe, kagamitán, kargaménto, salapî. Walâng sumigáw o humikbî o umúngol, at báwat isá’y ginampanán ang papél sa pagtákas. Ang rilés ay náunsiyáming pangárap pára sa nagmámadalîng biyahéro o mainíping paslít, at máisásalbá lámang paglipád o paglangóy sa kawalán ng mga pabrikánte o publisísta. Nagíng terminál ang bangín ngúnit itó’y tumamláy káhit sa binansagáng bantulót o matátakutín, samantálang palútang-lútang, paíkot-íkot sa lángit ang mga ípersoníkong uwák úpang surìin ang láwak ng pinsalà sa kaligirán. Pagdáka’y naglakád mulî ang kamatáyan nang walâng pangálan, nakátungó, binabása sa lupà ang katwíran ng alikabók. Nátigmák sa eskarláta ang mga bákal at bató sa áking paanán, at umalingásaw ang amóy na makátitigháw sa gútom ng mga ásong-gúbat. Humakbáng akó papálapít sa iyó. Humakbáng kang páuróng pára makáligtás. Tumítig ka sa ákin, at mulâ sa iyóng mga matá ay sumúngaw ang lungsód na dáting isáng antúking komunidád na kilalá ko. Ináasáhan ko ang isáng pitlág sa kaloóban; ipinágkaít sa ákin ng tadhanà ang magitlâ. Maáarìng ganitó rin ang isínahímig ni Eddie Vedder  sa isáng panahón, na únang itinanghál sa  brúskong tínig ni Tínong Collantes; at kung yumáyaníg ngayón sa malayòng náyon ay hindî dáhil sa lindól o bagyó, bagkús ang náyon ay naúubúsan ng bakúna o doktór subálit dumarámi ang mga káwal at sepúlturéro, bagamán napakálawak na parmasyá ang kagubátan. Sísikáping kumpunihín ang trén, maáarìng sa isáng linggó o sa súsunód na taón, at habàng hiníhintáy ang pagbábalík nitó sa serbísyo, maglálakád ang mga bangkáy nang pálayô sa panawágan, maglálakád nang pugót ang úlo o kayâ’y nakáuslî ang tadyáng, dî-alintána sabíhin mang bulók ang pusò, maglálandás nang pákiwál-kiwál, pagapáng sa iláng pagkakátaón, at kung ipípirmí sa isang estátwa o eskáparáte ay hindî mapipígil ng panlúlumò, pággunitâ, o kalugúrang sensuwál.  

Alimbúkad: Epic poetry rampage in search of humanity. Photo by Gabriela Palai on Pexels.com

Ikalabintatlong Aralin, ni Roberto T. Aňonuevo

/ Roberto Añonuevo / Mag-iwan ng puna

Ikálabíntatlóng Aralín

Roberto T. Aňonuevo

Nabubúhay ang mga salitâ sa gabí ng lamayán, tinútumbasán ng mga panúto, at kung nagkátaóng tawágin itó na dúplo ng Bíyernes Sánto ay sapagkát hinihingî ng pagkakátaón na patayín ng mga talinghagà ang iníp at hápis, bukód sa pinábubukál ang tamís at galák sa pánig ng bálo’t mga náulilà sa pamámagítan ng hánay ng mga bélyakang ináasintá ng mga bélyako na kung makátikím man ng pálmatóryá ay katanggáp-tanggáp sa matatálo. Ang mga salitâ ay isá ring tulâ, pinagsásalúhan ng madlâ at pinagníniláyan at biníbigkás nang buông talísik at tiwalà (imbés na ikulóng lámang sa papél pára págpistahán ng iiláng mahílig magkulóng sa silíd at magbasá, bukód sa tátanggí itó sa monopólyo ng ímprenta at elektrónikong padér). Túlad mo’y may kakayahán itóng magbanyúhay na kulasisì na mátagintíng ang tínig at kay lamyós bumírit sa sandalîng sagápin ng ísip itúring mang kagilá-gilalás na guníguní o panagínip, na maráhil makapagpápabángon sa bangkáy mulâ sa ataúl kung hindî man ng líhim sa maluwág na pantalón. Hábang lumalálim ang gabí, at nagsísimulâng kumalás ang buwán sa úlap, magdáraán ang máhalumigmíg na símoy, sakâ madáramá nang sagád sa butó ang paligsáhan sa pukól ng mga páhiwátig, na maglílitánya ng parátang at maglálantád ng mga pasaríng at palipád-hángin úpang sagutín ng kalában, hinahámon ang kaúsap mag-isíp nang walâng kútelo’t pabúlik-búlik, at hinahátak ang mga saksí na mapániwalà, mapáhangà, mapáhagikgík. Ang lamayán ang últimong larángan ng talinghagà, isáng ehersísyo ng paghúgot ng sundáng o káli, na karugtóng ng masíning na pagwáwasíwas sa hángin bágo magpakáwalâ ng búhat-áraw úpang salagín ng kátunggalî, ngúnit walâng dugông dadának, walâng búbulagtâ, at sa halíp, aápaw pa ang galák at hiyáwan sa muntîng bakúran. Sapagkát tulâ ang mga salitâ, ang répresentasyón nitó’y may kakayaháng magpátalón-talón sa ibá’t ibáng panahón, na ang halímaw ay hindî manánatíling asuwáng o león hábambúhay, bagkús pápaloób din sa gáya ng matiník maglarô ng básketbol o maglutò ng sinigáng. Ngúnit ang lahát ng itó’y pánandalî samantálang nalálaós ang ritwál ng paglalámay at nauúbos ang mga kaibígan sanhî ng digmâ at sálot. Kapág walâng pagpapáhalagá sa mga alaála at kamatáyan, walâ na ring silbí pa ang lamayán káhit sa nabubúhay kundî manghingî ng abúloy o magíng katwíran sa pagpúpusóy. Sa gabí ng lamayán, tangìng makatà ang makákaniíg mo—ngayón man o sa hináharáp—na magpápasiyáng ilibíng ka sa papél at mahalín at gawíng ínmortal nang higít sa balagtásan, iníwan man siyá ng kaniyáng músa na tumákas at nagtagò sa iláng.

Alimbúkad: Epic wave poetry solidarity with Ukraine. No to Wars! Yes to Humanity! Photo by KoolShooters on Pexels.com

Ikapitong Aralin, ni Roberto T. Añonuevo

/ Roberto Añonuevo / Mag-iwan ng puna

Ikápitóng Aralín

Roberto T. Añonuevo

Báwat poók na iyóng maratíng ay pílas ng kataúhan mo tawágin man itóng malayòng pláneta o Tinubùang Báyan. Napakáhalagá roón ang kiníkilúsan o kinalúluklukán—ang éspasyong malímit pagtalúhan ng ibá-ibáng púwersa—na maáarìng náyon o lungsód na binábakúran ng matátangkád na padér na may tóre ng asintádong ríple, o kayâ’y nalilígid ng mga tayábak at bagáwak na pawàng tagláy ang halimúyak ng dántaóng tág-aráw. Ngúnit saán ka man sumápit ay magbibíhis ng damít na íimbéntuhín ng ibáng táo pára sa iyó, halímbawà, “katútubò,” “hangál,” at “ilahás,” pára sa kalugúran ng mainíping gurò at peryódista. Báwat poók ay makápagtátagláy ng kataúhan mo, gáya ng tayúman at danáw; makabíbigkás ng mga wikà mo nang mapaláwig ang túlad ng mga épiko, búkid, at aghám. Kapág ganáp na napások ay isá ka ring pírata o kayâ’y mérsenáryo na nakikipágsapálarán sa larángan at ahédres; o kung hindî’y ménsahéro ng mga gamót, pagkáin, at damít pára sa mga ulilà, bakwét, at sugatán. Kung mínsan, pípilìin mo ang magíng bóluntáryo o balíkbáyan, tútuklás ng ábanseng bakúna o makinárya, at kapág tináwag maglingkód ay mulîng haháwak ng sandáta sa ngálan ng pámbansâng kalayàan. Ngúnit panándalî at pánsamántalá ang iyóng pananáhan. Patátalsikín ka, gáya ng mga hitáno at dinúdurâáng áso, nang maílihís ka sa ibáyo at makapágharì namán ang sabík at uháw sa kapángyaríhan—sabíhin mang mga gahámang négosyánte o sirâúlong diktadór. Sakâ itátanóng mo sa saríli kung bákit ganitó ang pamantáyang patákarán at kalákarán, na pináuúsong larô ang rúleta ng ínterkónektádong kamatáyan, walâng pakíalám kung malípol ang lahát ng résidénte sa dalawâng kóntinénte, bastá tumabò sa takílya. Kung ganitó ang kapaláran, na ang isá’y tulâ na ibinábanggâ sa ibáng tulâ, na nilalámon at nilulúsaw ang pinakámahinà, pagdúdudáhan mo kung itó ang úbod at katwíran ng ikapûng síning. Sapagkát ang lunán mo ay hindî rébulto ngúnit malímit pinág-aágawán, na kung turíngan mínsan ay bukál ng gas o líbong minerál, ikáw ay hindî rin makapípirmí sa iisáng himpílan o makapípilì ng libíngan. Hindî ka maáarìng magíng mirón, gáya sa tulâ ni Baudelaire o Batutè. Tutútol ka’t tátanggí kapág tináwag na refúhiyádo, dáhil isinílang ka rin gáya ng ibáng táo na isinálin sa akdâ, na lastág sa sukdúlang pákahúlugán at ni walâng útang o órihinál na bátik úpang humingî ng paúmanhín sa sangkálupàán. Ang isáng poók kung walâ ang gáya mo ay kasínglamíg ng désyerto ng yélo, bantulót kung sumílip ang áraw at nanunúlak ang hángin, bukód sa nagpapásidhî ng kimkím na pighatî na tíla paglálakád nang mag-isá sa diyoráma ng mga antígo ngúnit maríringál na báhay na bató. Sumísiglá ang poók dáhil sa iyó, káhit pa ang pagdatíng mo ay kasabáy ng mga taksíl, púta, sinungáling, at magnanákaw, sapagkát sa bandáng hulí, mapípigâ ang iyóng kátotohánan. Nagkakároón ng lárgabísta ang mga bundók at atómo dáhil sa iyó. Umáandár ang palígid, na warìng pagdúngaw sa bintanà ng pupugák-pugák na tren, dáhil sa iyó. Naitítindíg ang malaláwak na aklátan at solidáridád dáhil sa iyó. At dáhil sa iyó, aawítin ka nang buông álab at buông tapát hábang nangíngilíd ang luhà ng mga mándirigmâ, mábawì lámang, halímbawà, ang dangál o ang túnay na kasárinlán ng lupàíng nagugúnaw sa tanáw.

Alimbúkad: Epic raging poetry solidarity with Ukraine. Photo by Katie Godowski on Pexels.com

Parabula ng Panatikong Salin, ni Roberto T. Añonuevo

/ Roberto Añonuevo / Mag-iwan ng puna

Parábula ng Panátikong Sálin

Roberto T. Añonuevo

Lumulútang ang pinakámagalíng, at sumagì itó sa áking ísip nang mínsang marahúyo sa sepák takráw. Kináinggitán ko ang mga paá sa paligsáhan, na úpang manaíg ay kailángan múnang umangát sa lupà, bumítin sa éyre, salubúngin o saluhín ng sipà ang bólang yantók, sakâ matúling ibalík sa kalában, sa pag-ásang mailálaglág nitó sa lupà ang bóla at magíging katumbás ng púntos. Kaáya-áyang larô, párang fútbol o ténis ngúnit hindî, dáhil báwal sumáyad sa sahíg ang puntiryá, na ang rikít ay nása elégansiyá ng akrobátikong síkad at lambót ng katawán, humahámon sa túlin, résisténsiyá, táyming, at bálanse, at kung nása malayô ka’y higít na háhangàan ang kóordinasyón ng útak, lakás, loób, paa. Isáng tagásubaybáy ng ispórts ang mínsang sumúlat ng bérso at másuwérteng nakáratíng sa ákin, na kung isasálin sa ídyoma ng fándom ay tíla isáng bersiyón ng pámbobóla.

Kumbagá sa Sepák Takráw

Anghél na sumásayáw sa hángin
ang gabí,
sinísipà-sipà ang plánetang 
                                            yantók
pá-alímbukáy sa úlap 
          ng mga brílyanteng alíkabók
úpang ipáling ang tanáw 
na éspasyo
                      at manaíg ang órbit 
at liksí sa régulasyón ng mga regú.
Nanúnudyô ang músika 
ng sángkatérbang bulalákaw.

Ngúnit makirót ang áking sákong.

Ay! Dumalaga kong oras!
Lampás bálag ang lundág mo
at kíta ang lángit!
Sumisírko kang lintík, 
               warìng pá-luksóng tiník
                                 sa hulagwáy
na kung isasálin 
                        sa áking pandiníg
ay sumasábog na buntalàng 
iníimpók sa balón ng karimlán.
Lupígin akó 
sa mapúputî mong bintî at pigî. 
Sikáran akó!
Pápulahín, mínsan pa, sa hiyâ 
ang áking namúmutlâng mukhâ!

Alangáning mainís akó o márimárim, o sadyâng nása ákin lang ang kátangahán, kung hindî man pagkukúlang, sa mga banyágang wikà, ngúnit hindî ko mapígil ang saríling mapáhigikgík mulâ sa mga títik na malandî na’y warìng kináhig pa sa sahíg.

Alimbúkad: Epic poetry chimera walking the dream. Photo by Efecan Efe on Pexels.com

Salaysay ng Mangingibig, ni Roberto T. Añonuevo

/ Roberto Añonuevo / Mag-iwan ng puna

Salaysáy ng Mangingíbig

Roberto T. Añonuevo

Lahát ng hinahánap mo’y títingalâín, gáya ng mga Madánika, na sa pagkakátaóng itó’y malayà mong tawáging Buláwang Talampád ng Butúan. Ápatnapû’t dalawáng binibíni, ánimo’y mga kabanatà siláng magkakátaníkalâ sa Chennakeshava, makapígil-hiningá ang elegánsiyá at umaápaw ang grásya, ngúnit hindî kailánman magtátangkâng uliítin ang saríli. Ipinágkaít ng díksiyonáryo ang mga páng-urì pára sa kaniláng urì, at áakalàin mong lahát silá’y diyósa sa báwat antás ng luwálhatì. Malantík na balakáng, anó’t tíla iniúkit sa lambák! Balantók na kílay, hindî ba iyón ang manipís na bahágsúbay pagkáraáng umulán? Mapípintóg na súso, walâng ipinágkaibá sa mga maníbaláng na pakwán! Mapápatdâ ka sa síning ng mga bató—may kémistri ng mga pabangó—na matápos pagpalàin ng mga éskultor at ilipád umanó ng vímana, ay warìng gumagalaw hábang umáandár ang iyóng pagtanáw. Malagô man o manipís ang buhók, lahát silá’y magtátakdâ ng pamantáyan sa mga párlor at salón, halímbawà sa mga tirintás na umaálon, o sa elegánteng gupít o húbog na magtátampók sa simetríya ng mukhâ at katawán. Anóng áwit ang sumisílang sa kaniláng bibíg? Anóng músika ang nagpapakémbot sa mga hulagwáy? Hindî nilá kailángan ang sérbisyo ng gáya niná Pitoy Moreno at Michael Cinco: Mga damít nilá’y warìng makálupàng bigkís na likhâ ng batikáng pandáy gintô, at kung nagkátaón mang kláro at manipís ay pára itanghál ang lastág na díbina’t karnál na alindóg. Náriníg mo ba ang kalansíng ng kaniláng mga bitík at híkaw? Nápansín mo ba ang súkat ng ilóng at kukó? Huwág itanóng kung gaáno kabigát ang kaniláng mga kuwintás o púlseras, at kung bákit kay liliít ng kaniláng mga alálay. Káhit isá kang prínsipe, luluhód ka sa kaniláng harapán úpang halikán ang kaniláng talampákan, sakâ idádampî sa noó ang kumíkináng na bítsiya. Hábang lumaláon, matutúlad ka sa isáng pílyong matsíng na humihíla ng tápis na sári, at lálagabóg na tamból ang pusò sakâ mapópoót ang tarúgo. Lapástangánin silá’t may alakdáng hahárang sa iyóng sungayáng bálak. Birùin silá, at lilipád ang mga palasó o magsasáulupóng ang lúbid o sásagutín ka ng bayáwak at lóro. Nása kanilá ang kariktáng líhim na kaíinggitán o sásambahín, at mangálay man ang iyóng bátok sa katítingalâ, mapápaíbig ka sa kanilá gáya ng pag-íbig mo sa iyóng músa. Hanápin mo’y lalòng umíiláp, at matagpûan man ay sadyâng kumákawalâ. Huwág siláng itúring na palámutî ng iyóng témplo’t pananálig. Huwág siláng itúring na trópeo úpang iráos ang iyóng líbog at lunggatî. Humíhingá silá, umiíral sa papél na silá lámang ang makagáganáp, at patúloy na umiíbig, lumípas man ang kung iláng mílenyo. Hindî silá yayáo hanggá’t may isáng tumútulâ—gáya ng túnay na trobadór káhit pa tomadór—na ipágdiríwang nilá sa éxtasis ng makukúlay na mísil at kuwítis.

Alimbúkad: Epic fluid poetry beyond Filipinas. Photo by Pixabay on Pexels.com

Wika ng mga Deboto sa Estranghero, ni Roberto T. Añonuevo

/ Roberto Añonuevo / Mag-iwan ng puna

Wikà ng mga Déboto sa Éstranghéro

Roberto T. Añonuevo

Pananálig na bumíbiyák sa Salitâ, isá ka nga bang itinálagáng anák ng maykapál, pumapások sa putól na kálye ng mga kúwarta o kahón, handâng lumantád sa telébisyón at tumálikod sa tatlóng dímensiyóng manióbra na hirám warì sa grápikong fórmat ni Pépe Pimentél o Pépe Oysón? Kasímpayák ka ng mga kúwento hinggíl kiná Pépe at Pilár, at nangangáral na párang anótadór ng ságradong aklát, nagbúbukás ng Málparáiso at nagpipínid ng pagkáparoól ni Adán sa sinaúnang daán. Humuhúgot ka sa síkolingguwístika ng pagsagíp ng anák na sumísigáw sa kaniyáng amá kung bákit itínabí siyá sa dalawáng mágnanákaw, maráhil sapagkát ang dúngis ay nabúbuô sa sinápupúnan, sumúsunód sa krúsada ng paglúpig at humahámig ng gintô, kamanyáng, at míra mulâ sa isáng milyóng sabsában, at kailángang dalisáyin pa ang sanlíbután sa kamatáyan. Bílang sampálatáya, ikáw na áming tiníngalâ at pinalákpakán ang pinágpalà na may pámbihiràng kamálayán, warìng sinásamyông dísimuládong alingásaw mulâ sa Pálasyo ng Malabánan, nagpapámudmód ng mga áyuda at kapátawarán, madulás magmatwíd káhit lubák-lubák at mapútik ang áming ísip, batíd ang dilà ng démonyo at ang pakakák ng anghél, nanínindák ng ímpiyérno o dísaster sa sínumang salungát, at pinánindigán ang aníno ng mga bentríloko at ásesíno ng Dagháng Digmâng Sumásaámin. Kung paáno naganáp ang  pagtátalagá, ikáw at tangìng ikáw lámang ang nakáriníg ng pagtátalagá, ang nakádamá sa káharìán na isinátulâ rin ni Dante, ikínandóng ng amá pára angkinín ang kaniyáng luklúkan, ang nakábubúlag na luklúkan sa káharìáng putîng-putî gáya ng térnong damít at sápatos, na iparáratíng sa ámin sa pangakò ng sáko-sákong péra na párang gáling sa síndikáto ng dróga at itinákas na pag-ása ng lipì; o kung hindî’y magpapáhulà ka kung anó itóng lamán ng kahón, na kung hindî báhay o béntiladór o deláta ay bató ang líhim, batóng nagpakibúlon sa áming útak at loób, limáng líbo na’y nagíng bató pa, ang likhâ ng pagsunód nang tapát at paglundág sa bangín bílang ginháwang walâng káhalíli. Éstranghéro, kung ikáw nga ang itínalagáng anák ng maykapál, bákit mangángambá sakáli’t habúlin ng batás? Hindî ba mayroón ka ring dókuménto, gáya náming nabílog ang úlo at pumintóg ang pusón sa sabwátang wagás?

Alimbúkad: Epic unreal poetry uncorking the world. Photo by Pixabay on Pexels.com

Parabula ng Pangungulila, ni Roberto T. Añonuevo

/ Roberto Añonuevo / Mag-iwan ng puna

Parábula ng Pangúngulilà

Roberto T. Añonuevo

Kung naríritó si Penélopé, na tókaya niyá, at naróroón namán sa ibáng pulô ang bána nitóng ábrodísta (na pamínsan-mínsan ang videokol), maráhil ay lúlustayín din niyá ang magdamág sa haráp ng pangablán, at maáalíw kapág náisálin sa inabél ang mga bundók, kidlát, at bayáwak. Ngúnit ang mórena klárang Penélopé’y warìng ngayón pa lámang nagsasánay ng langkít, makáraáng magsawà sa laptop at basì, at nagmámasíd sa lóla kung paáno nitó nilálapátan ng saysáy ang mga gílid ng téla. Malilímot ang pangúngulilà káhit sa payák na hábing dísenyo; at túlad ng ibá pang bágong saltá, daráan siyá sa paikíd, at maluwág na tátanggapín na káhit ang kaniyáng loób ay nagíng banyagà, makalípas ang iláng taón, sa mga ginágawâng fatáwil o shukyóng. Párang mga ugát na pinilípit, párang mga palasóng sinaló ng lúad ang kaniyáng pagkábahalà sa kaniyáng minámahál. Iláng digmâan at pándemya ang katumbás ng mga saplót?  Matutúto rin maráhil siyá pagkáraán na lumikhâ ng kaniyáng saríling sinangád-ám, at ang matipunông katawán ng kaniyáng mahál na kung birùin ay si Lam-áng, ay isasálin niyá sa tinágtakhó, na nilálandás ang talampád sa anyô ng minátmatá. Sa tumpák na panahón, maisásaúlo niyá ang tinitíko na aákalàing payëw kung hindi man malá-áhas na lumitáw pagkáraáng mahawì ang úlop. Ngúnit tuwíng sasápit siyá sa yugtô ng pa-kháwa, ang sukdól ng galíng, warìng tumátanggí ang kaniyáng mga kamáy at ísip kung dapát itulóy ang lahát, at tuparín ang pangwakás na kan-áy. “Dalawáng taón ko na siyáng hindî nakikíta,” ibúbulóng ng babáe sa haráp ng pangablán. Hindî tutugón ang pangablán. Gayúnman, mabúbuô ang tápis o alampáy nang dî-ináasáhan; at isáng umága’y tatahól ang matatapát niyáng áso, nang mínsang malígaw ang dáyong nagháhanáp ng binakól na warì’y álaála ng nawáwalâng kabiyák.

Alimbúkad: Epic weaving poetry challenging the world. Photo by Agung Pandit Wiguna on Pexels.com

Monologo ng Lansangan, ni Roberto T. Añonuevo

/ Roberto Añonuevo / Mag-iwan ng puna

Monólogo ng Lansángan

Roberto T. Añonuevo

Kapág may nagsábing “Ang dískurso hinggíl kay Charlie Chaplin ay isá talagáng pananáw na isinábalátkayô bílang pilósopo na isinábalátkayô bílang ístoryadór na isinábalátkayô bílang sosyólogo na isinábalátkayô bílang ártista na isinábalátkayô bílang Charlie Chaplin,” maníniwalà ka ba? Dápat bang mag-íngat o maníwalà sa mga pagsasábalátkayô? Si Chaplin sa rólyo-rólyong pelíkula ay táo ngúnit hindî túnay na táo na kung may pangálan man ay lumakíng hindî naríriníg ngúnit nakikíta. Si Chaplin, sa kaniyáng hényo (na mukhâng gágo), ay maáarìng may katangìan ng pilósopo ngúnit humáhantóng sa katángìan ng ístoryadór na humáhantóng sa katangìan ng sosyólogo na humáhantóng sa katangìan ng ártista na may katangìan ng pagká-Chaplin. Maáarìng ihakàng siyá’y sibúyas, na may sapín-sapíng balát, ngúnit dáhil sa pagsasábalátkayô, ang pagsípat sa sínematógrapíya ay pagsílang ng ísang pilósopo na ang karunúngan ay lumalálim dáhil sa pagninílay sa palí-palígid at bágay-bágay; at sa gayóng paraán ay kailángang gumanáp siyá bílang ístoryadór na nagtátalâ ng angkíng kasaysáyan at grápikong ídyoma pára sa madlâng manónoód. Maálam sa síngit at súlok ng nakáraán, bukód sa kapâdo ang kasálukúyan, makágaganáp pa siyáng sosyólogo na sumúsurì at nanghíhimások sa lipúnan; at úpang malubós itó’y kailángang pumapél din sa sukdúlang yugtô bílang aktór, ang ártista sa pinakámatáyog na pakáhulugán, si Chaplin na nilaláng  ng kunwarì’y ibáng Chaplin, nang hindî ipatápon ng áwtoridád doón sa kalabóso o kayâ’y pugútan ng úlo ng mga bérdugo. Yámang ang pagigíng ártista ang penúltimang pagsasábalátkayô, si Chaplin na pumápapél na hindî na dáting Chaplin, kumbagá sa pag-anínaw ni Heráklitus, ay maáarìng sipátin na hindî bastá aktór bagkus sírkerong alagád ng síning, sa hánay ng ibá pa, ang umaárteng pilósopong gusgúsin at malungkútin ngúnit umaárte ding ístoryadór ng kaniyáng búhay na umaárteng sosyólogo na gulanít ang damít, warák ang sápatos, nakásombréro o nakátungkód, sa kabilâ ng pangyayáring walâng tókis at itím at putî ang pelíkula. Si Chaplin, alinsúnod sa bisyón ng iskripráyter at dírektor, ay hindî na ang oríhinál na táo bagkús ang walâng pangálang paláboy, óbrero, káwal, boksingéro, kargadór, préso, péryante, katúlong, pulúbi at kung síno-síno pa, nag-íibá ng silbí o gawâin ngúnit isáng táo na mulâ sa guníguní at kumíkilitî sa guníguní na kung ibabátay sa reálidád ay maáarìng totoó sa ísang poók subálit pósibleng lumitáw sa ibáng poók, o sa ibáng daigdíg, lálo kung isásaálang-álang ang paglagánap ng módernong makinasyón at pag-apúhap sa umánidád. Kung ísang pananáw si Chaplin, si Chaplin na últimong payáso na mahírap maíkahón ay hindî Éwropéo o Ásyano, bagkús maáarìng ang milyón-milyóng sawimpálad na tinátanggiháng pakinggán at untî-untîng nililípol sa ngálan ng negósyo, ang iníingúsan at pinagtátawanán dáhil sa préhuwisyó, ngúnit sa bandáng hulí’y iníiyakán, pinápalákpakán, dáhil sumásapól silá sa pusò, sumásapól sa noó, sumásapól sa pagkatáo. Totoó, ang dískurso kay Chaplin ay isáng pananáw; ngúnit dáhil sa kapaní-paníwalàng pagtátanghál ay maítutúring na taták Chaplin—na dápat husgahán sa pagigíng Charlie Chaplin—na gáya níto’y nagkúkunwâng tulâ ng kalbóng payáso na nagsísigâ para sa iyo, kung nanlálamíg ang mundó.

Alimbúkad: Epic raging poetry unmasking Filipino. Photo by James Frid on Pexels.com