politiko

Lagay ng Panahon, ni Roberto T. Añonuevo

/ Roberto Añonuevo / Mag-iwan ng puna

Lagay ng Panahon

Roberto T. Añonuevo

Nagsilindro ang mga anino sa tanghaling-tapat,
nakinig ang palaboy na askal
sa tabi ng tindahan,
at pagkaraan, ang pagkamangha ay naibulsa
ng mga multong naglalakad sa bangketa.
Lumipad ang kumakatal na matandang himig
na bumubuga ang guniguni sa mga traysikel,
at tumawid ang ambulansiya na parang sigà.
Isinapelikula ng mga tambay na paslit ang inip;
naghihintay ng suki ang latag ng prutas, gulay
ngunit bumibili lámang sa sulyap at takam
ang sinumang mapadaan.
Nagtinginan ang mga bilbord ng mga negosyo
na kung mga politiko’y magsisilid ng kamay
sa hungkag na kahon.
Nagbibilang wari ng mga maysakit ang hangin.
Naglaho ang mukha kapalit ng libong maskara.
Nangarap ng videoke ang kalapati sa poste.
At maya-maya’y nagkaulap ng pangamba
habang tahimik na papalapit nang papalapit
ang mga unipormadong tagawalis at tanod.
Saka nagtalumpati na tila sangganong pangulo
ang radyo—sa uyam ng silindro ng mga anino
na ayaw pasindak sa bilibid, uhog, at ulan—
para sa hanapbuhay ng pagsusunog ng bangkay.

Alimbúkad: Poetry unlimited. Photo by Ramadan Morina

Pag-ibig at Pakikibaka, ni Roque Dalton

/ Roberto Añonuevo / Mag-iwan ng puna

Salin ng “Poeticus Eficacciae” at “Tercer Poema de Amor,” ni Roque Dalton ng El Salvador
Salin sa pandaigdigang Filipino ni Roberto T. Añonuevo

Poeticus Eficacciae

Mahuhusgahan mo
ang subók na baít ng politikong rehimen,
ng politikong institusyon,
ng politikong tao,
sa antas ng panganib na pumapayag yaong
sipatin nang maigi sa anggulo ng pagtanaw
na nagmumula sa satirikong makata.

Pangatlong Tula ng Pag-ibig

Sinuman ang nagwika sa iyong hindi pangkaraniwan
ang pag-ibig natin dahil bunga ng hindi pangkaraniwang
pangyayari,
sabihin sa kaniyang nakikibaka tayo upang ang pag-ibig
gaya ng sa atin
(ang pag-ibig sa piling ng mga kasáma sa pakikidigma)
ay maging pinakakaraniwan at karaniwan,
na halos ang tanging pag-ibig sa El Salvador.

Bayarang Politiko, ni Wasif Bakhtari

/ Roberto Añonuevo / Mag-iwan ng puna

Salin ng “Ruspian-e Siasi,” ni Wasif Bakhtari ng Afghanistan
Salin sa pandaigdigang Filipino ni Roberto T. Añonuevo,                                batay sa bersiyong Ingles ni Qasem Ghazanfar

Bayarang Politiko

Libakin nawa ako,
sumpain nawa ako
kung hilingin ko ang ibang bagay;
ang tanging hiling ko sa iyo’y bigyan
ng pildoras para hindi na magkaanak
ang mga bayarang politiko
upang mapigil na dumami pa
ang kanilang lahing kasuklam-suklam.

Stop weaponizing the law. No to extra-judicial killing. No to illegal arrest. No to illegal detention. No to bloody drug war! Yes to human rights. Yes to humanity!

“Para sa Konsiderasyon ng mga Makata,” ni Haki R. Madhubuti

/ Roberto Añonuevo / Mag-iwan ng puna

Salin ng tulang “For Consideration of Poets” ni Haki R. Madhubuti.
Salin sa eleganteng Filipino ni Roberto T. Añonuevo ng Filipinas.

Para sa konsiderasyon ng mga makata

Haki R. Madhubuti

nasaan ang tula ng paghihimagsik,
. . . . . . . . ang tula ng marangal na pakikibakang
hindi takót sa kasinungalingan ng politiko’t negosyante,
hindi magalang sa peryodistang nagsusulat
ng opisyal na pahayag ngunit salát sa edukadong pag-iisip
walang dobleng siyasat o pailalim na tanong
na pawang hinihingi ng digmaan?
nasaan ang tula ng pagdududa at paghihinalang
hindi nagsisilbi sa estado, obispo, at pari
hindi nagsisilbi sa magagandang tao at pangakong
. . . . . . . . .mula sa des-oras ng gabi,
hindi nagsisilbi sa impluwensiya, inkompetensiya,
 . . . . . . . . at usapang akademikong katatawanan?

Filipino at ang Halalan sa Mayo 2010

/ Roberto Añonuevo / Mag-iwan ng puna

Napakahalaga ng paggamit ng wikang Filipino sa pambansang kampanya sa halalan sa Mayo, ngunit ngayon pa lamang ito ganap na nauunawaan ng mga politiko. Kung pagbabatayan ang datos mula sa National Statistics Office, ang CALABARZON (Cavite, Laguna, Batangas, Rizal, Quezon) ang tinatayang may pinakamalaking populasyon sa buong bansa sa kasalukuyan, at ang pangkat ng mga lalawigang ito ay malaganap nauunawaan ang Tagalog na pinagbatayan ng Filipino. Inaasahang aabot sa tinatayang 11.9 milyong tao ang populasyon ng CALABARZON ngayong 2010, at ipagpalagay nang may 6-8 milyon ang botante rito.

Samantala, ang National Capital Region (NCR) ay tinatayang may 11.6 milyong katao ngayong taon, at kaunti ang lamang ng bilang ng babae kompara sa lalaki. Sumusunod ang Gitnang Luzon (Aurora, Bataan, Bulakan, Nueva Ecija, Pampanga, Tarlac) na tinatayang may 10.2 katao. Kung makokopo ng politiko ang mga boto sa CALABARZON, NCR, at Gitnang Luzon, maaaaring makakuha siya ng 17–19 milyong boto, na napakalaki at puwedeng tumabon sa ibang lugar sa Filipinas.

Ang Rehiyon VI na sumasaklaw sa Kanlurang Visayas (Aklan, Antique, Capiz, Guimaras, Iloilo, at Negros Occidental) ay tinatayang may 7.6 milyong katao, at ang mga botante rito ay ipagpalagay nang nasa 2–4 milyong katao. Isama na rito ang Rehiyon VII na sumasaklaw sa Gitnang Visayas (Bohol, Cebu, Negros Oriental, at Siquijor) at may tinatayang kabuuang populasyong 7 milyon na ang mga botante’y nasa 2–4 milyon, at ang Rehiyon VIII o Silangang Visayas na may tinatayang populasyong  4.4 milyon na sabihin nang may halos 1 milyong botante, ay hindi makasasapat para burahin ang lamáng ng CALABARZON, NCR, at Gitnang Luzon.

May 4 milyong katao ang tinatayang populasyon ng Rehiyon XII na sumasaklaw sa SOCCSKSARGEN (South Cotabato, Cotabato, Sultan Kudarat, Sarangani  and General Santos City) ngayong taon, at sa bilang na ito ay masuwerte na kung makakuha ng 1 milyong botante. Ang Hilagang Mindanao (Bukidnon, Camiguin, Lanao del Norte, Misamis Oriental at Occidental) ay tinatayang may 4 milyong populasyon ngayong taon ngunit ang mga botante’y ipagpalagay nang nasa 1–2 milyong katao.

Tinatayang may 5.7 milyon ang populasyon ng Bicol, at sabihin nang may mahigit 2 milyon ang botante rito.

Mahihinuha rito na kahit pa pagsamahin ang mga boto ng Bicol, Visayas, at Mindanao, makalalamang pa rin ang boto ng CALABARZON, NCR, at Gitnang Luzon. Makatutulong kung gayon ang mga boto na mulang Ilocos, na tinatayang may 2–3 milyong botante (isama na ang mga Ilokanong botante na nasa ibayong-dagat), at Cagayan Valley na may tinatayong mahigit 1 milyong boto; at Rehiyon XI o Davao na may tinatayang kabuuang botante na mahigit 1 milyon.

Malaki kung gayon ang pagkakataon na magwagi si Noynoy Aquino kung magiging batayan ang mga botante alinsunod sa pinagmumulang rehiyon at popularidad. Ngunit hindi nakatitiyak ng pagwawagi si Aquino, dahil may sorpresang balikwas si Erap Estrada na kilala rin sa mga maralitang pook ng CALABARZON, NCR, at Gitnang Luzon, bukod sa Davao at SOCCSKSARGEN. Makadaragdag din kung makokopo ang mga boto mula sa MIMAROPA (Mindoro, Marinduque, Romblon, at Palawan) na tinatayang may halos 1 milyong botanteng nakauunawa sa mga propagandang nasa wikang Filipino.

Ang isa pang pinaglalabanan sa eleksiyon ay ang mga blokeng boto mula sa pangkat relihiyoso, militar, migranteng manggagawa, at kooperatiba. Ngunit hindi masusuma ang lakas na maaaring ibigay ng mga maralitang tagalungsod at taganayon, na posibleng mahatak ng makukulay na propaganda kung hindi kulay ng salapi. Hindi naman mapagtitiwalaan ang boto ng mga sinasabing organisadong grupo, gaya ng mga samahang masa at di-gobyernong samahan, na higit na maingay kaysa tagaimpluwensiya ng mga botante.

Kapana-panabik kung gayon ang halalan sa Mayo 10, 2010. Hinuhulaan kong magkakaroon ng mahigpit na labanan sa araw ng botohan, dahil maaaring makaapekto sa bilang ng boto ang mga mababasurang balota at ang mga botanteng hindi makaboboto sa araw ng halalan anuman ang kani-kaniyang dahilan.

Kung ako ay kandidato ngayon sa pambansang halalan, ang dapat kong ikinakampanya ay hindi lamang ang magwagi, bagkus maging ang halaga ng pagboto ng bawat lehitimong botante. Kailangang lumabas ng bahay ang mga tao, lalo na ang mga kabataan, pumunta sa presinto, ingatan ang pagsulat o pagkulay sa mga habilog na nasa balota, at tiyaking maibibilang ng makinang PCOS ang boto. Pagkaraan nito, kinakailangan ang pagbabantay sa antas na panrehiyon at pambansa, dahil ang transmisyon ng mga boto sa paraang elektroniko ay hindi pa subok, at maaaring panghimasukan ng mga eksperto sa hokus-pokus na dagdag-bawas.

Sa dakong huli, ang halalan ay tunggalian sa husay na maipaabot ang mensahe sa pinakamahusay na pamamaraan, at pagtatatag ng epektibong linya ng komunikasyon habang gamit ang wikang matalik sa mga Filipino. Bawat boto ay nagsasaad ng pagtitiwala, pananalig, at pag-asa—na pawang maisasakatawan lamang ng tao na makabayan, matuwid, matalino, at marangal sa sukdulang pakahulugan.

Kampanya at Kahirapan

/ Roberto Añonuevo / 4 mga puna

Pinakamalupit na panahon ang Abril, kung hihiramin ang dila ni T.S. Eliot, at idaragdag kong isinisilang nito ang mga bulaklak ng kampanya mula sa tigang na lupain ng propaganda, samantalang dinidiligan ng salapi mula sa bulsa ng mga politiko.

Ipinangangako ni Manny Villar na “tatapusin” ang kahirapan ng mga Filipino, sa pamamagitan umano ng sipag at tiyaga. Maganda mang pakinggan ang gayong islogan, lihis naman ang lohika nito at ang “kahirapan” ay hindi nailulugar ang konteksto, ni hindi naipaliliwanag nang maigi kung bakit nananatiling mahirap ang mga Filipino. Simplistiko ang pagtanaw ni Villar sa kahirapan; at ang kahirapan ay nagiging romantisado ang pagtanaw, gaya ng pagligo sa dagat ng basura.

Isa pang hindi naipaliliwanag ni Villar ay ang mismong “kahirapan.” Sa unang malas ay tinutukoy nito ang kadahupan sa antas ng materyal na pangkabuhayan. Malulutas umano ang kahirapan kung may sipag at tiyaga ang tao. Gayunman, hindi ipinaliliwanag ni Villar ang mga pamamaraan at estratehiya kung paano lulutasin ang gayong problema. Para kay Villar, kung migranteng manggagawa ka na napariwa sa ibayong dagat, ang solusyon ay bigyan ka ng salapi at kaugnay na tulong para makabalik sa bansa. Hindi siya magpapanukala ng paglikha ng negosyo sa loob ng Filipinas; at malabo rin ang kaniyang programa kung paano makatitindig sa sariling mga paa ang bansa para hindi patuloy na umasa sa padalang dolyar ng mga nandarayuhang manggagawa’t propesyonal.

Walang malinaw na plataporma de gobyerno ang Partido Nacionalista, at taliwas ito sa mga komersiyal ni Villar na humahalukay sa damdamin imbes na isip ng mga manonood o tagapakanig. Kahit sa usapin ng panlipunang pabahay ay walang programa si Villar, maliban na lamang sa ilang pagkakataong namimigay siya ng bahay at lupa sa palabas ni Willie Revillame.

Si Villar ang nangangako ng pabahay sa mga maralita. Ngunit saan niya kukunin ang pondo rito? Kung isasaalang-alang na may malaking kakulangan sa pambansang badyet ngayong 2010, ang badyet sa pabahay ay mananatili sa antas o maaaring bumagsak pa mula sa kasalukuyang estado nito, depende sa komposisyon ng kongreso. May dalawang paraan na posibleng ikatwiran si Villar: una, ang pagbebenta ng mga ari-arian ng pamahalaan na ang kita o tubo ay ilalaan sa pabahay; at ikalawa, ang mangutang sa mga institusyong pananalapi sa loob man o labas ng Filipinas. Ang kakatwa’y ginawa na ito dati ng kasalukuyang administrasyon ni Pang. Gloria Macapagal-Arroyo. Ngunit halos ambon lamang na maituturing ang biyayang natamo ng mga maralitang tagalungsod kung isasaalang-alang ang alokasyon ng pamahalaan sa panlipunang pabahay para sa maralita.

Anuman ang piliin ni Villar sa nasabing dalawang paraan ng pagtustos sa pabahay, ang kaniyang mga kompanya ang pinakamalapit na makikinabang sa mga transaksiyon, dahil maaari nilang mahamig ang mga kontrata at pautang ng gobyerno.

Madali ang mangako, wika nga, ngunit mahirap isakatuparan iyon. Ang pangangako ni Villar na tatapusin ang kahirapan ay nagtuturing sa kahirapan na animo’y isang halimaw na maaaring paslangin sa pamamagitan ng espada at agimat. Hindi naipapakilala ang kahirapan sa mahahalagang larang, gaya ng ekonomiya, edukasyon, batasan, turismo, kapayapaan at seguridad, likas-yaman, enerhiya, likas-kayang pag-unlad, populasyon, at iba pa. Kung paimbabaw ang pagpapakilala ni Villar sa kahirapan, maaasahan din na paimbabaw at reaksiyonaryo ang mga panukalang tugon niya upang lutasin ito.

Hindi ipaliliwanag ni Villar ang kahirapan alinsunod sa tunggalian ng mga uri at kasarian, at patunay ang kaniyang mga kandidatong senador na pinaghalo-halong personalidad mulang dulong kanan hanggang dulong kaliwa—na isang pampolitikang taktika para makalikom ng boto imbes na lutasin ang problema ng isang sektor. At lalong hindi niya ipaliliwanag ang kahirapan kung sino ang mayhawak ng aparato ng produksiyon, at kung ano ang magaganap kung mananatiling nasa kamay ng iilang tao o korporasyon ang kinabukasan ng Filipinas.

Ang pakikipisan ng mga kandidatong senador na iba-iba ang kulay sa partido ni Villar ay isang estratehiyang may kaugnayan sa pangangalap ng pondo at pagsakay sa pambansang makinarya sa kampanya. Kaya walang maririnig na batikos kay Villar mula sa dulong kaliwa dahil animo’y may kautusan ang partido na sumakay na lamang sa alon ng kampanya para manalo ang mga manok nito, at isinusulong na mga party list. Itinatampok ni Villar ang kampanya ng isang koronel ngunit ang totoo’y hindi ang pagwawagi ng naturang kawal ang mahalaga; higit na mahalaga na makilala si Villar sa hanay ng mga sundalo at pulis na makapagbibigay ng solidong boto para sa mapipiling kandidato.

Kaugnay ng pangangalap ng boto mula sa mga rehiyon ang pagdadala kay Bongbong Marcos. Nakinabang nang mas malaki si Villar kaysa kay Marcos dahil malaking populasyon ang hilagang panig ng Filipinas, bukod sa maaasahan ang boto ng mga Ilokano sa ibayong dagat. Ngunit maaaring ilaglag ni Villar si Marcos pagsapit ng Metro Cebu o Metro Davao o Metro Manila, at pasusubalian na lamang ito sa mismong araw ng halalan kung mababasa sa mga polyeto ang pangalan ni Marcos sa listahan ng Partido Nacionalista. Abala rin si Villar na hakutin ang mga lokal na opisyal na dating kapanalig ng administrasyon; subalit ang gayong paghakot ay walang kaugnayan sa linya ng plataporma de gobyerno ng Nacionalista bagkus nasa antas lamang pagpapatatag ng makinarya sa antas ng pamahalaang lokal.

Si Villar din ang pinakamagaling mangako, at handa siyang sumang-ayon sa mga kasunduan sa iba’t ibang sektor, gaya ng sa mga manggagawa, militar, simbahan, kababaihan, mass media, negosyante, at maralitang tagalungsod. Ang ganitong tindig ay nananatiling nasa antas ng pangako lamang; kinakailangang suriin nang maigi ang mga negosasyon sa panig ng mga sektor, at kung realistiko nga ang mga kahilingan at pag-abot sa gayong kahilingan. Pinakamalaki ang impluwensiya ni Villar sa mass media, dahil ang mga mamamahayag ay maaaring masilaw sa ipinangangako niyang ginhawa at layaw na matutustusan lamang ng walang kamatayang balon ng salapi o pabuya.

Malaya si Villar na mangakong “tatapusin” ang kahirapan. Ngunit dapat tandaan niyang ang kahirapan ay hindi linear. Hindi pelikula o nobela ang kahirapan na may simula, gitna, sukdulan, at wakas. Ang kahirapan ay parang C-5 na lumilihis ng landas sa dati nitong inaasahang lunan, at sumusuot kung saan-saan, at nadaragdagan nang nadaragdagan ang bayarin sa paglipas ng panahon, bagaman maaaring walang tiyak na hanggahan. Ang kahirapan ay mananatili hangga’t hindi nauugat ang malalaking problema, gaya ng korupsiyon at panloloko sa taumbayan; at walang programadong pagkilos ang mga mayhawak ng kapangyarihan at kayamanan.

Ang kahirapan ay walang kisapmatang solusyon, bagkus malulutas lamang ng sama-samang pagkilos at pakikilahok ng taumbayan. Kung walang kakayahan si Villar na hulihin ang guniguni ng taumbayan, at bigkisin ang iba’t ibang sektor ng lipunan, kung isasaalang-alang ang partidong kaniyang pinagmulan, ang kaniyang pangangako na “tatapusin” ang kahirapan ay isang pagbabalatkayo at pansamantala lamang. At pagbabalatkayo na sa malao’t madali ay matutunugan ng mga mamamayang hindi na makatitiis at magsisimulang maghimagsik sa matatamis na pahayag ng kagalang-galang na politikong gaya ni Senador Manny Villar.

Hula at Halalan

/ Roberto Añonuevo / Mag-iwan ng puna

“Pitho” ang sinaunang taguri sa sinumang matandang tao na nakakikita sa hinaharap, at gaya ni Teiresias ay magiging gabay ni Oedipus para harapin ang kapalaran. Isang katangian ng pitho ang kakayahang buksan ang isip at loob para makita ang posibilidad ng mga pangyayari, at mabigyan ng babala ang sinuman sa anumang sasapit na panganib o kapahamakan. Halimbawa, kung paanong magwawagi o magagapi ang isang tao sa darating na eleksiyon; o kaya’y kung yayaman ang isang palaboy dahil sa suwerte sa lotto o pagtanggap ng mana mula sa kung sinong maykayang magulang.

Makapangyarihan ang pitho dahil inaakala ng marami na kung ano ang makita ng pitho sa guniguni at masagap sa pahiwatig ng mga bituin at planeta ay nakatakdang maganap at wala nang lakas at bait ang sinuman para baguhin ang agos ng pangyayari. Sa paulit-ulit na buhos ng tubig ay mahuhulaan ng siyentista ang magiging epekto nito sa pagkabiyak ng semento o pagguho ng lupa; gaya lamang ng mahuhulaan ng eksperto kung hanggang saan ang kakayahan ng lubid kapag binatak nang sukdol. Samantala, nakikinig ang pitho sa kaniyang makapangyarihang kutob, at ang kutob na ito ang gumagawa ng kalkulasyon sa kombinasyon ng mga pangyayari sa buhay ng isang tao.

Naiiba ang pitho dahil ang hula ay nakasalalay sa paniniwala, at walang matibay na batayang siyentipiko. Ang batayan ay ang mga dating pangyayari na nakapaloob sa kasaysayan; at sa pagsasaalang-alang ng siklo, ang sinaunang pangyayari ay pinaniniwalaang magbabalik, gaya ng pagputok ng bulkan, pagsapit ng siyam-siyam, pagsalakay ng peste, at paglaganap ng digmaan. Hinuhuluan ng pitho ang tatlong yugto: una, ang indibidwal; ikalawa, ang bayang ginagalawan niya; at ikatlo, ang pangkalahatang daigdig at puwersang makaaapekto sa indibidwal. Sa ganitong pangyayari, gumagamit ang gaya ng mga manghuhulang Tsino at Indian ng mga agimat at simbolo upang umiwas sa malas at tumanggap ng labis-labis na suwerte.

Kung may kapalaran ang tao, may kapalaran din umano ang bansa.

Kung babalikan si Oedipus, ang kaniyang kapalaran ay kaugnay ng Corinth na nilakhan niya, at maidurugtong sa pagtahak niya sa sangandaan patungong Thebes. Maláy si Oedipus sa tadhanang isinaad ng orakulo, at ang magulang niyang iniwasang patayin ay makakasagupa at mapapatay nang di-sinasadya para maipagtanggol ang sarili. Siya ang aalam ng sariling kapalaran, kung bakit may salot sa kaniyang bayan, at kung paano malulutas iyon, na parang pagsagot sa palaisipan ng Espinghe. Matibay ang paniniwala ni Oedipus sa pagiging matwid at maangas. Ang katigasan ng kaniyang loob ay mauuwi sa pagdukit sa sariling mga mata, nang mabatid na siya ang pumatay sa amang si Laius at pakasalan ang inang si Jocasta. Lalayo siya tungo sa ibang bayan, habang taglay ang pighating mamanahin ng kaniyang mga anak.

Sa Filipinas, hindi kinakailangan kung minsan ang pagsangguni sa hula bagkus sa sarbey. Halimbawa, tiyak na ang pagkatalo nina Vetallano Acosta, Dick Gordon, JC delos Reyes, Jamby Madrigal, Nick Perlas, at Eddie Villanueva, na kung hindi man ituring na panggulo na kandidato sa halalan, ay malayang mangarap maging pangulo sa ngalan ng kalayaan at demokrasya. Maiiba nang kaunti ang kapalaran nina Gibo Teodoro, Erap Estrada, Noynoy Aquino, at Manny Villar dahil kahit paano’y may mga partido silang masasandigan. Magkakatalo lamang dahil si Noynoy ay may pagkamatwid, bagaman magulo ang pagpapatakbo ng partido at kampanya, at walang kaugnayan sa kaniyang husay na maging pangulo kung siya man ay may dugong bughaw o dugong martir. Mahusay si Gibo ngunit kulang sa panahon ng paghahanda para makilala, bukod sa bulok ang mga kaalyado sa administrasyon. Masalapi si Manny ngunit may batik ng korupsiyon ang pangalan. At si Erap na hindi lang matanda at kulang sa makinarya sa lokal na antas ay nakasandig pa rin sa dating masang naghalal sa kaniya.

Pinakamagandang halimbawa ng pagharap sa kapalaran ang ginagawa ni Erap. Posibleng nadarama niya na matatalo siya sa halalan, ayon sa hula ng mga sarbey, at nababawasan ang kaniyang kasikatan, ngunit ibig niyang mabatid sa isa pang pagkakataon kung ano ang pulso ng taumbayan. Iba ang pintig ng masa na sumasalubong sa kaniya sa iba’t ibang panig ng kapuluan, at ito ang hahangaan kahit ni Sen. Juan Ponce Enrile. Hindi umano nangurakot si Erap, at kahit ipintas ang kaniyang dating pakikipagbarkada sa mga sugarol, lasenggo, at babaero ay matagal na niyang pinagsisihan yaon, bukod sa sinikap pangasiwaan nang maayos at malinis ang Filipinas. Ibig umano niyang bumawi mula sa dating kabiguan, panlilibak, at pagkakabilanggo, sanhi ng kudeta sa ngalan ng Aklasang Bayan.

At haharapin niya ang pagsagot sa palaisipan ng makabagong espinghe sa katauhan ng midya, negosyo, at akademya. Maaaring mapatay niya nang di-sinasadya ang sariling ama, ngunit ang amang ito ay hindi ang kaniyang ama na nagpatapon sa kaniya sa kung saang bundok at nagtusok ng makamandag na karayom sa paa ng sanggol, bagkus maaaring ang ama ay nasa kaniyang katauhan mismo. Pakakasalan niya ang sariling ina, ang matalinghagang Inang Bayan, at pagkaraan ay maririmarim at magsisisi dahil sa insestong ugnayan. Si Erap ang maaaring bumulag sa sarili, at magpatapon nang kusa sa ibang bansa, ngunit mamamatay siyang humaharap sa kapalaran, at kahit matigas ang ulo’y hihingi sa kaniya ng paumanhin ang mga dating kalaban sa politika sa ngalan ng katubusan.

May aral tayong makukuha kay Erap. At ito ay ang harapin ang kapalaran nang taas-noo, matatag, at bukas-palad sa kabila ng paghihirap.

Kampanya at Halalan

/ Roberto Añonuevo / 3 mga puna

Sa larangan ng politika, ang lahat ay mabubuksan at magagamit bilang kasangkapan upang makamit ang anumang lunggati ng politiko.

Natural ang bakbakan sa politika, at kahit ang pagpatay sa mga tagasuporta ng isang politiko ay maaasahan kung umiiral sa isang pook ang kultura ng sandatahang dahas. Hindi inaasahan sa politika ang pagiging santo o martir ng isang kandidato, lalo sa eleksiyon, at walang kinalaman ang relihiyon sa kaniyang husay ng pagiging estadista. Ang pagiging santo ay higit na makiling sa relihiyon at moralidad; at kung ang kabanalan ang magiging sukatan ng pamumuno, ang pamumuno ay mistulang ehemplo ng matayog na pagsisinungaling. Hindi rin inaasahan sa politika kung mula sa mahirap ang kandidato, dahil ang pagiging mahirap ang lalong magpapagunita ng masaklap at kaawa-awang buhay ng mga botante. Kahit ang kasarian ay walang kinalaman sa politika dahil sa oras na mahalal sa posisyon ang isang kandidato ay kailangang simulang pagsilbihan niya ang pangkalahatang kabutihan ng buong bayan nang walang pagtatangi sa isang kasariang kaniyang pinagmulan.

May itinuturo ang kampanya sa eleksiyon. Ito ay kung paano kikilatisin ang politikong karapat-dapat magwagi at pamunuan ang bayan. Ngunit mahirap magawa ito, dahil malimit nauulapan ng propaganda ang kampanya, at imbes na magtalo nang makatwiran ang mga kandidato ay nauuwi kung minsan sa pagbabatuhan ng putik at maaanghang na punang karapat-dapat lamang sa kubeta o imburnal. Ang pagpapakilala ng mga politiko sa pamamagitan ng polyeto ay waring paglilista ng mahabang resume. Parang nag-aaplay ng trabaho ang bawat politiko, at ang botante sa isang iglap ay nagkakaroon ng kapangyarihang maging employer na makapamimili kung sino ang dapat hirangin sa posisyong pampamahalaan. Itinuturo rin ng kampanya sa eleksiyon ang pagbabalik sa nakaraang dayaan, ang tinaguriang “dagdag-bawas,” at ang taguring ito ay nagbabanta ngayon kahit de-makina na ang halalan.

Ibinubunyag ng eleksiyon kahit ang mga balatkayong kandidato, at ang mga kandidatong ito, na lumalahok para sa anumang kapakanan ng isang politiko, ay taktikang naganap noong unang panahon at paulit-ulit pa ring nagaganap magpahangga ngayon.  Ang mga balatkayong kandidato ay maaaring pambasag ng boto ng kalaban; o kaya’y para palitawin na may kalaban ang isang politiko na ang totoo’y ayaw namang magpatalo o bumaba sa puwesto. May ibang balatkayong kandidato na tumatakbo sa eleksiyon—na kahit batid na matatalo ay ginagawa pa rin yaon—upang magpakilala sa mga botante at testingin ang agos ng opinyon para sa susunod pang eleksiyon. Ang sukdulan ng balatkayong kandidato ay nasa pang-uuyam, na naghahain ng kandidatura sa Comelec upang uyamin mismo ang proseso ng halalan at libakin ang estado ng mga manghahalal. Ngunit nasa demokratikong bansa tayo, at malaya ang sinuman na ihayag kahit ang kaniyang angking katangahan o kabaliwan.

Ang isang pampolitikang posisyon, halimbawa na ang pagkapangulo, ay natural na targetin ng sinumang matindi ang ambisyon. Hindi lamang simbolikong kapangyarihan ang pagwawagi sa halalan; kaugnay din iyon ng kapangyarihang pangkabuhayan at pribilehiyong panlipunang maibibigay lamang sa bukod-tanging nilalang. At upang maganap yaon, kinakailangan ang buong buhay na paghahanda. Magsisimula ito sa pagbubuo ng karera sa serbisyo publiko, pag-iipon ng pondo, pagtataguyod ng network ng institusyon at tao, at iba pa. Ang persona ng politiko ang pinakaiingatan, dahil sa kisapmata’y maaaring madungisan ang kaniyang maningning na karera at pulutin siya sa kangkungan pagkaraan.

Mapapansin na sa proseso ng kampanya kumikiling ang timbangan sa halalan. Ang buong proseso ay lunan ng tunggalian at interogasyon, at mahalaga kung anong pananaw ang mangingibabaw na posibleng paniwalaan ng mga tao. Mabigat ang tungkuling gagampanan ng mga propagandista at komentarista, dahil maaaring makapagpakiling sila sa opinyon ng taumbayan. Maaaring makatulong kung matangkad, makisig, matalino, at mayaman ang kandidato; ngunit maraming may gayong katangian ang nabibigo pa rin sa bandang huli kung hindi niya kayang hulihin ang guniguni ng taumbayan. At magagawa lamang ito ng politiko kung gagamitin niya ang wika at diskurso ng taumbayan.

Sa halalang ito, napakahalaga ang paggamit ng wikang Filipino sa buong proseso ng kampanya. Wika ang natitirang hiblang makapag-uugnay sa kandidato at sa mga botante. At hindi dapat isantabi lamang ito ng mga politiko. Sinumang kandidato na mabisang makagagamit ng Filipino sa pakikipagtalastasan sa taumbayan ay inaasahang magwawagi. Pinatunayan na ito ni Pang. Joseph Ejercito Estrada noon, at maaaring maulit sa halalan ngayong taon.

Bighani ng Infomercial

/ Roberto Añonuevo / 6 mga puna

“Infomercial” ang isa sa mga bulaklak ng dila na katumbas ng “propaganda” bagaman malayang pabulaanan ito ng mga kandidatong politiko sa darating na halalan 2010. Mula sa pinagsanib na mga salitang “information” at “commercial,” ang bagong imbentong salita’y nagkaroon ng pambihirang bisa sa bokabularyo ng taumbayan dahil ito ang ginagamit na palusot ng mga politiko upang maisahimpapawid sa radyo at telebisyon, o kaya’y mailathala sa mga pahayagan at internet, ang kanilang pangalan, bisyon, programa, at kung ano-ano pang interes at pinagkakaabalahan. Kung ang komersiyal ay maituturing na paningit at pang-aliw sa pagitan ng mga programa sa radyo o telebisyon, ang komersiyal na ito ay binihisan ng sariwang pakahulugan para tanggaping “impormasyon” na mahihinuhang nakabalatkayong pagbilog sa ulo ng publiko sa masining na paraan.

Sa pamamagitan ng infomercial, ang isang lawas ng kaisipan ay naisasalin nang buo sa isipan ng madla nang animo’y walang panganib. Tinatawag na meme (“mim”) ni Richard Dawkins, ang isang diwain ay kahawig ng gene na kayang magparami nang kusa at magpalaganap mulang isang kultura tungong ibang kultura; o kaya’y maitutulad umano sa virus na pumapasok sa selula at doon nagpaparami hanggang mamatay ang selula; o virus na sumisira ng programang pangkompiyuter.  Sa Filipino, ang pinakamalapit na katumbas ng meme ay “salindiwa” na pinagdugtong na mga katagang “salin” at “diwa” at siyang unang ginamit ni J. Vibar Nero bilang pamagat sa isang babasahin sa hanay ng network ng mga di-gobyernong organisasyon.

Halos walang nababago sa pagsasalindiwa. Ang diwaing ipinapasa mulang isang tao tungong ibang tao ay umaayon sa hubog ng pinagsasalinang isipan. Ang salindiwa ay lumalaganap nang mababaw na pangangampanya, at hindi nakapagdudulot ng kapangyarihan sa madla upang mag-isip nang matalas.  Sa panig ng infomercial, ang pagiging payak nito, gaya sa wika, musika, at imahen, ang nagiging kapangyarihan nito, upang tumalab sa isip ng malawak na lipunan ang ipinahahayag ng politiko. At sa oras na pumasok sa isip ng sinumang tao ang infomercial, dito magsisimula ang parang lorong pag-uulit ng awit o slogan, gaya ng matutunghayan sa panggagaya ng mga paslit, habang natatabunan ang plataporma de gobyerno ng mga partido politikal.

Kung hihiramin ang “salindiwa,” ang infomercial ay maaaring makapagpalaganap ng kaalaman sa isang ahensiya, gaya sa pabahay, edukasyon, kalusugan, at pamahalaang lokal, ngunit ang kaalamang ito ay posibleng nakaayon din para mapanatili sa kapangyarihan ang opisyales ng pamahalaan. Ang infomercial ay maaaring maghayag na may natatago palang programa at proyekto ang pamahalaan (na lingid sa madla), na kinakailangan lamang mabatid para tangkilikin ng taumbayan. Ipinakikilala rin ng infomecial kung sino ang mga politiko na nasa likod ng ahensiya, at siyang makapagpapakalat ng kaalaman hinggil sa pagkakakilanlan sa kanila.

Mapanganib ang salindiwa dahil ang infomercial ay nagpupukol ng mga diwain ngunit walang matibay na paliwanag para suhayan ang gayong mga pahayag. Halimbawa, nauso noon ang sigaw ni Mar Roxas na “Lalaban tayo!” ngunit kung paano ay malabo dahil ang paglaban sa kahirapan o korupsiyon ay hindi nakukuha sa pagpapatakbo ng traysikad, o pagtatanong sa mga musmos na hindi sapat ang kabatiran sa buhay. Kung lalaban man si Roxas bilang ikalawang pangulo ay lalong malabo dahil karaniwang ang ikalawang pangulo ay gumaganap lamang ng sekundaryong papel kung babalikan ang nakaraang rekord ng mga naging ikalawang pangulo.

Sa isang talumpati ni Sen. Miriam Defensor Santiago, binanggit niya ang mga kasapi ng gabinete at iba pang opisyal na lumulustay ng pondo ng bansa para sa kani-kaniyang infomercial. Heto ang binanggit ng butihing senador, batay sa pagtatasa ng Commission on Audit noong 2008–2009:

1. Chair Augusto Syjuco, Tesda – P28.3 M
2. Mayor Jejomar Binay, Makati – P23.4 M
3. VP Noli de Castro, OVP, Pag-ibig/HDMC, HUDCC – P18.1 M
4. Chair Efraim Genuino, Pagcor – P14.1 M
5. Sec. Francisco Duque, DOH – P13.2 M
6. Chair Bayani Fernando, MMDA – P 7.4 M
7. Sec. Jesli Lapuz, DepEd – P 5.7 M
8. Sec. Hermogenes Ebdane, DPWH – P 3.8 M
9. Sec. Nasser Pangandaman, DAR – P 2.4 M
10. Sec. Ronaldo Puno, DILG – P .9 M

TOTAL P117.7 M

Wala pa sa naturang talaan ang mga senador na gumastos mula sa sariling bulsa o sa tulong ng mga kaibigan para makapagsahimpapapawid ng infomercial. Kung ang isang infomercial ay nagkakahalaga ng kalahating milyon katumbas ng ilang minuto o segundong pagsasahimpapawid, mahihinuhang kumikita na ng malaki ang mga network ng telebisyon at radyo. Napakalaking salapi ang nalalagas sa kabang-yaman ng pamahalaan, ngunit kung ito man ay may epekto sa mabilis na paghahatid ng programa ay dapat pang siyasatin ng publiko.

Kung iisipin, ang kabuuang halaga ng infomercial ay maliit na bahagi lamang kung ang kapalit ay pagwawagi sa halalan. Sa pamamagitan ng salindiwa o meme, ang mito ng katauhan ng politiko ay napapanatili. Nalilinis ang dungis, dugo, at dangal ng kandidato, at maaaring magtagal ang gayong imahen sa buong panahon ng kaniyang panunungkulan hangga’t hindi sumusulpot ang panibagong serye ng akusasyon at pagbubunyag mula sa kalabang panig o politiko. Higit pa rito, nawawalan ng lakas ang taumbayan na mag-isip, at magpasiya nang matalas at marapat. Ang paulit-ulit na pukol ng nilikhang impormasyon ay nagiging makatotohanan kahit kabulaanan, gaya ng halimbawa ng mga talumpati ni Sen. Panfilo M. Lacson.

May bisa ang infomercial lalo sa mga gumon sa panonood ng telebisyon o kaya’y sa sinumang altanghap ang pakikinig sa radyo. Ang infomercial ay walang pakialam sa mga plataporma de gobyerno ng mga pangunahing partido politikal, dahil hindi yaon pakikinggan ng mga mainiping tagapakinig o manonood. Ang infomercial ay nakatuon sa panlabas na anyo ng tao, gaya ng ginagawa ni Kal. Ronaldo Puno, na binanggit ang sinaunang kawikaan: “Kung ano ang Puno ay siyang bunga.” Kung ang puno ay nababahiran ng paratang ng malawakang pandaraya sa eleksiyon, gaya ng dagdag-bawas at siyang tinutuligsa ni Sen. Santiago, ang sinumang lililiman ng Punong ito ay makatitiyak ng pagwawagi. Subalit maaaring salindiwa na naman ito, na dapat seryosohing imbestigahan, at pagbulayan, ng buong sambayanan upang maiwasan ang dayaan.