Ikádalawámpû’t dalawáng Aralín

Roberto T. Añonuevo

Kapág naniwalàng kákabít ng makatà ang tulâ, ang tulâ—sa áyaw nitó at sa gustó—ay maitátagnî sa panahón, tatakán mang sinaúna o móderno. Gayunmán, magtátaksíl sa ibá’t ibáng paraán ang tulâ bílang panlílinláng sa mambabása, lílikhâ ng pagkámatulâin sa saríli na págpaloób sa pasíkot-síkot na yungíb, at kúkutyâín sakâ iíwan kung saán ang makatà nang tíla nagpápalít ng damít. Ang tulâ ay tulâ walâ man ang makatà; datapwât “makápagpápaláwig sa míto ng makatà,” gáya ng winikà ni C.F. Bautista. Lahát ng pánsamantalá (at lumilípas) ay máibibítin sa hángin o pananabík bágo tulúyang maglahò; máikákahón sa mga estátikóng katagâ dáhil madalíng mawalâ at nang magkároón ng tránspormasyón; at pagkaraán, ang éstado ng ináakalàng yugtô sa sérye ng mga hulagwáy o pangyayári, gaáno man kabilís o kaliít, ay nahíhigít na tíla góma hanggáng malagót sa karanasán, guníguní, kasaysáyan, réalidád. Nása pagkálagót o paglagót sa ugát ang ikinarírikít ng pánsamantalá. Ang pánsamantalá ay maáarìng ngayón, sanhî man ng kapahamakán o pangánib na nagháhanáp ng tugón, ngúnit magíging ábsurdo kung ipapátaw pa sa nakalípas. Sa hangád na magíng makabágo, ang tulâ’y dî-nakáiíwas lumingón nang pugót ang úlo sa nakaraán. At sa ganitóng kalagáyan, kinákapós kung hindî man nawáwalán ng músika ang pánsamantalá, bagamán may diwà o maháhagíp itó sa ísip gáya ng nakagígitlâng lintík. Dumáraán ang pagdánas sa pánsamantalá sa limáng pandamá, sinásalà ng útak na kung tawágin ay bukál o kabihasnán, ngúnit manánatíling tunóg na salát sa simetríya. Nabúbuô ang simetríya kapág isínaálang-álang ang kabuôán o síklo, gáya sa diwà o téma, at ang kasunód ay ang malikhâing paraán ng paghúli sa tagpô.

Úpang mapáhabà at mahúli nang lubós ang pánsamantalá, kinákailángan ang kalkuládong repetisyón ng diwàing kapág ipinások sa isáng páhiná ay magkakároón ng hanggáhang tíla pagtítig sa kuwádro kung hindî man panónoód ng maiklîng pelikúla subálit may kákayaháng umalingawngáw sa mga súsunód na páhiná o tumákas palabás sa páhiná. Sa yugtóng itó, ang pagkámatulâin ng tulá ay likás na lumílitáw sa mga pagsasákatagâ, káhit pa karaníwan kung tumúring o tumanáw ang isináharáyang pérsona. Ang estétikóng silbí ng mésa, na kinapápatúngan ng dalawáng páres na santól at pakwán, ang sásagápin sakâ háhabúlin ng tumítingín sa hágod, kúlay at téstura ng óleo pagsápit sa kámbas, sa sínag na bumábalándra sa káhoy o tapéte, at pagdáka’y mághaháin ng répresentasyón ang mésa mulâ sa guníguníng daigdíg na ikabúbusóg ng paningín at ikasísiyá ng mga bisíta kapág napatítig sa dingdíng. Sapagkát isínabúhay ang dalúmat ng pánsamantalá, ang tulâ ay makapágdudúlot ng igláp na lugód o suklám o ligálig sa dáti nang nakápirmíng répresentasyón ng mga bágay-bágay, sa mga antígong náratíbo na mahúhulàan ang bangháy at wakás, alinsúnod sa namámayáning tínig nitó. Ngúnit dáhil pánsamantalá o sabíhin nang panandalî, ang gáyong urì ng tulâ ay mabilís kapusín sa pagtátagúyod ng sariwàng pagtanáw sa kasaysáyan (bagamán nagsisíkap punûán ang síwang ng kasaysáyan), at malímit nása pelígrong hindî makapágdagdág sa bokábuláryo o epígrape dúlot ng limitasyóng ipinátaw mísmo sa saríli. Likás na sumásalungát ang anumáng pánsamantalá sa maipápanukalàng panghíhimások sa kanónigong kasaysáyan. Ang kahambugán ng tulâ ang maggígiít na itó ang kasaysáyan at walâ nang ibá pa: Akó ang daigdíg! Akó ang tulâ! Úpang magíng ínmortál, ang tulâ ng pánsamantalá at panandalîang pag-íral ay kailángang íwan ang makatà, linangín nang kusà ang saríli, o kayâ’y unawàin ang mga piyésa at bahagì ng aparáto ng paglikhâ úpang baklasín at ikabít mulî nang paúlit-úlit hanggáng dumáko sa sukdól na kaganápan. Ang ganitóng nakabábatóng próseso ay isáng magandáng ehersísyo—tapát at walâng báhid ng banidád—na dápat samantalahín, hanggá’t maága, bágo lumípat sa ambisyósong pakikipágsapalarán doón sa bukás na larángan.