Ang Sabi ng Epal

Nasasabik ka rito para sa pagmamahal
sa katwirang mahal ang bayan,
ngunit ang mga tao’y nalilipol
gaya ng libo-libong anay at langgam
nang walang kamuwang-muwang
nang walang kalaban-laban
nang walang taros, walang patawad
kapag sumasalakay ang mga alagad
ng kawalang-batas
at lumulubha ang pulmonya ng bansa.
Lumusog ba ang ekonomiya sa digma
laban sa taumbayan?
Kung bagong lipunan ang pagdurog
sa oligarkiya,
bakit dumarami yata ang iyong kakosa?
tanong ng rumarapidong komentarista.
Ikaw na may karapatan para sa buhay
ay napaglalaho ang mga karapatan
ng lahat ng sumasalungat sa iyo.
Ubusin ang adik at ubusin ang tulak
ay pag-ubos din sa abogado at aktibista,
sa guro at trabahador,
sa alkalde at negosyante,
sa pahayagan at network ng telebisyon,
sa lahat ng kritiko at reklamador,
at kung ang mga ito’y guniguni,
ano’t nasasaksihan namin
sa mga sumisikip na bilangguan
at sa mga katawang tinatakpan
ng mga peryodiko
ang espektakulo ng kabangisan?
Umuurong ang bayag ng mga politiko
sa pambihira mong paninindak,
kaya dumarami ang mga tuta mo’t kuting.
Digma ka nang digma
at nakaiinis na ang talumpati sa mga dukha.
Naubos na ang aming mga luha.
Naubos na ang aming pagtitimpi.
At kung ubos na rin ang pagtitiwala,
bakit magtataka kung ibig ka naming
bumaba mula sa iyong paniniwala
na ikaw ang trono, at sandatahang lakas
ang magtatakda ng iyong pananatili
sa puwesto at singil gaya sa impuwesto?
Mahal mo ang bayan; at ikaw, wika mo,
ang bahala sa iyong masunuring tropa.
Tinuruan mo sila sa yaman ng estadistika
ng mga bangkay, hindi alintana
ang mga naulila at nawasak ang dangal.
Pinalusog mo sila sa mga pangako
ng ayuda at sandata
upang ibalik sa amin ang pagwawakas.
At kapag nagsalita ang batas,
hindi ba ang hukom ay maaaring matodas?
Ikaw na aming tinitingala
ang sapatos na yuyurak sa aming mukha.
Ngunit dahil isa ka ring inutil
sa harap ng barkong Intsik at diplomasya
ng suhol at kawanggawa,
tutulungan ka namin sakali’t magkasakit.
Nararapat sa iyo ang regalong himagsik—
sa anyo man ng karikatura at gusgusing
karatula at pagtiktok kahit sa kubeta,
sa anyo ng apoy at ulan ng mga salita
na gaya nito’y nagtatangkang maging tula.

Alimbúkad: Poetry voice matters. Photo by Chris Curry @ unsplash.com.

Biro-birong Bato

Translated to spoken word by Roberto T. Añonuevo

Dinadampot ang bato
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. .. gaya ng pagdampot sa tao.
Naunawaan ko ito, isang gabi,
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .habang ang presidente
ay abala sa pagbibilang
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ng mga bilanggo o bangkay
na maaaring adik,
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . adik na tulak,
tulak na itinulak sa hirap
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . walang sedula o ID ngunit may tatô
naghahanap ng trabaho at nagsawà sa kabibilang
ng poste,
. . . . . . . . . . . . . gustong mag-aral ngunit ang unibersidad
ay malawak na lansangan o makitid na bilangguan,
kayâ naging adik sa pag-ibig
. . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .na tulak ng dibdib
at kabig ng pulis
para manatiling malagihay sa pag-asang
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . walang kaganapan.

Garantisadong asimetriko
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ang digmaan ng bato sa bato,
lumilihis sa gramatika at lohika’t lumilihis sa tugma at sukat. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . at sumusunod sa sariling batas
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . para magtakda ng angking moralidad:
Lahat ng mukhang adik
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .at mukhang tiktik
ay winawalis sa mga kalye,
. . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . dinadala sa langit
o ginagawang gatong sa impiyerno
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .pero ang mga pulis
ay hindi makahuli ng tirador
. . . . . . . . . . . . . . . . . . hindi makahuli ng mga tunay na pusakal
na kurakot o mandarambong
na pumapatay
. . . . . . . . . . . . .. . . .ng mga sanggano o senador
at ang identidad
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ay tinabunan ng mga kaso
at keso para sa ikasisiya ng Pambansang Bato—
na ang modalidad ay mga bato sa adwana
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. .. . . . .o bato sa eroplano’t submarino
parang anak na ang budhi
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ay gagong gago sa pinunong gago.

Galit ang pangulo sa bato
at ano ngayon kung ang kaniyang heneral ay bato
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. at napapaiyak ng bato
kapag napapasò sa senado?
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . .. . . . . .Magkukuwento siya ng alak
at pampagising na damo
. . . . . . . . . . . . . . . . . .na mula ba kay San Sebastian o San Pablo
ngunit ang nadidiyaryo ay ang patakarang palso.
Parang narinig ko siyang sumasalo
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .ng mga súso at pusong payaso,
nagbibiro ng halik at nagbibiro ng bakbakan
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ginagaya si FPJ at mukhang probinsiyano
na ang loob ay emperador sa loob ng isang baso,
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .pumapakyu sa mga tarantadong
kumita ng bilyon-bilyong piso
parang Amerikano
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . parang Tsino
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .parang Hapones
. . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . . . . . . .parang Mehikano
sindikatong legal
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .sindikatong ekstra-legal
sumasakay
. . . . . . . .. . . . . . . sa Ikasiyam ng Mundo,

may karetela ng kartel

batas ng sindikato
na binibili ang mga batas at order ng sekretaryo
ng tribunal.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Siyempre ay suportado ng piskal,
at kung minsan ng hukom,
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . naghuhukay ng bato sa laot,
naghahanap ng mineral
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . na bato, batong kumikinang
at sinlapot ng krudong isip,
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .sintigas ng tarugong sabog,
sabog na sabog,
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .lumilipad ngunit nakatulalâ
at gaya ko na walang-wala
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .sa Intsik Beho de Sampalok:
militarisado, rasista, at himpilan ng mga dayuhang barko.

Dapat siyang sundin,
siya na presidenteng dramatiko at sentimental,
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .suportado ng Tsino
at suportado ng mga nagoyo,
humahalik sa isang watawat ngunit namimigay ng lupa
at kasarinlan sapagkat kailangang
. . . . . . . . . . . . . . .. .. . . . . . . . . . . manatili sa luklukan at poder dahil sa pag-iisip ng berde at pagkatakot sa dilaw.
Biro-biro kung sanlan,
kung hindi’y uulan ng bato
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . at alipusta
sa ating mga mukha
mula sa mga impaktong elektroniko
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . at díhital,
marunong fumeysbuk at umiinstagram,
pumepeke ng balita
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .at nagbibiro ng kabaong,
naghahain ng federalismo nang mabiyak ang bansa
sa mga estado ng mga bulok na politiko
. . . . . . . . . . . . . . . . . .o politikong nabubulok at organiko.
Putang ama ka ngunit santo
. . . . . . . . . . . . . . at obispo ang hinahagad ng mga insulto at sindak

para sa kaligtasan ng mundo.

O nagtutulak ng kariton
. . . . . . . . . . . . . . . bakit ka umiiyak kung dinampot
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .ng pulis o ahente ng sindikato ng shabu?
Sila ang nangangalakal sa basurahan at dangal,
hindi ng mga salita, bagkus isipan.
Dinadampot ang bato
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . para ipukol o ipambala sa tirador,
bilang ganti sa pulis o opisyal
. . . . . . . . . . . . . . . . . na pawang inutusan ng Palasyo ng Malabanan
para higupin ang taeng lipunan.
Kung hindi ito tae, ito’y biro lámang
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .at kung gayon ay dapat pagtawanan.

Araw-araw ay bagyo,
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . dinadampot ang mga tambay
kahit ang dahilan ay bumibili ng shampu,
o nagkakara-krus,
o nagbibitaw ng mga tandang sa tupada,
o kaya’y nakahubad at nagbibilad
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ng mga galunggong, o naggugupit ng buhok
sa barberyang nasa bangketa,
o nagbabasketbol habang nagsosona,
ngunit walang bato
. . . . . . .. . .. . . . . . . . . . . . . . . walang makain ni damo,
malayo sa mga bukid at malapit
sa estero, amoy-suka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ngunit naghahanap ng búhay
para mabuhay ang anak asawa kapatid magulang

at sanlibo’t isang katwiran.

Sa kanto ng Crisostomo,
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .sa tapat ng Abenida Gisinga
at Kalye Hanoi, naluluto ang istorya ng binatilyong
dinampot at nagkataong pumapaloob sa sugal
ng 7-11, naghahanap ng Shangri-La
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .sa department istor
kahit di-makita ang diyoses,
at ikakatwiran siyang lumalabag sa mga panuto
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .ni San Juan,
na nagbabasbas at nagpapaligo
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ng mga inimbentong damo at bato
. . . . . . . . . . . . . . . .kahit nasa baybay ng mga daluyong,
at kumakati ang mga along elektroniko
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .para may maiulat nang tumaas
ang ranggo ng mga inspektor at imbestigador.
Putang CCTV, bakit ka may mata ngunit binubulag?
Putang sekyuriti, bakit ka sisindakin
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. at sisindaking isasalbeyds
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . kung ikaw ang mata ng sandali?
Putang mga kagawad,
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .bakit ayaw kayong paniwalaan ng hukom
at piskal, kahit tama ang mga mata ng CCTV?
. . . . . . . . . . . .Purihin ang mga hepe
Purihin ang mga tae
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Purihin ang Hari ng Tao
na Tae!
Lumalakas kayo sa sarbey at nagbebenta
ng taho, kumukonsumo ng nakagagamot na damo,
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . nagpapanukala ng pagbabago na sinlupit
ng mga bagyo,
. . . . . . . . . . . . . . . . .tumutungtong sa Kristal na Bato,
at naniniwala na ito, ito ang totoo!
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Itaga mo sa bato, wika ng Teo,
tatabunan ka ng mga bato na magpupugay sa iyo.
Sapagkat dinadampot ang mga tao,
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .at dinadampot na gaya ng mga bato
para sa maringal, at walang kamatayang
pumapatay
. . . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . sa ngalan ng serbisyo publiko.

Stop weaponizing the law. Uphold the human rights of every Filipino. No to illegal arrest. No to illegal detention. No to extrajudicial killing at all costs.