Mga Piráso ng Alaála

Roberto T. Añonuevo

1

Kung akó ang tulâ, gáya ng deklarasyón ni Alejandro G. Abadilla, akó ba ay maikákahón sa pagkakáunawà sa “tulâ” alínsunód sa pananáw ng pámayanáng pinágmulán nitó at nilikhâ mulâ sa guníguní sakâ nagpasálin-sálin ng mga dilà, bágo kakatwâng isinúlat ng isáng táo na pagkáraán ay tátagurîáng makatà? Kung akó ang tulâ, ang tulâng itó ay may kámalayán—gaáno man katáyog o kabábaw—at likás lámang na mágtagláy ng kíling ng polítika o pananálig, ngúnit kung paánong nakilála ko ang saríli bílang tulâ ay hindî dáhil may pámbihiràng kakáyahán akó bílang tulâ, na nakapágbubúlay sa pag-íral káhit mág-isa gáya ng érmitanyo, bagkús dáhil kiníkilála akó ng áking mga mámbabása, at ng ibá pang makatà, na may pagkakátugmâ o pagkakáhawíg ng pagkakáunawà sa órihinál na pakáhulugán ng nasábing “tulâ.” Halímbawà, kung ang tulâ, gáya ng tanagà, ay binúbuô ng ápat na taludtód na may pipítuhíng pantíg ang báwat taludtód, na may tugmâang umaáyon namán sa palábigkásan at paláugnáyan ng Tagálog, bukód sa nagtátagláy ng talínghagà alinsúnod sa pakáhulugán ng sinaúnang Tagálog, na itinalâ sa bokábuláryo niná Juan de Noceda at Pedro de Sanlucar, ang kariktán nitó, kung pagháhalùin ang mga pagtanáw ng gáya nina José Rizal, Lope K. Santos, Julian Cruz Balmaseda, Iñigo Ed. Regalado, at Ildefonso I. Santos ay nakaáyon sa estétika at panlása ng Tagálog, at maáarìng patúloy na magbágo kung panghihímasúkan at tátanggapín ang karagdágang pakáhulugán sa tanagà úpang magkároón itó ng sariwàng anyô at prínsipyo, tawágin man itóng Tanagàbadilla o Textanagà. Ngúnit sa ganitóng pagkakátaón, akó na tulâ na ikínahón sa tagurîng tanagà, ay maáarìng hindî na ang oríhinál na tanagà ng sinaúnang Tagálog, bagkús nagíng tanagà lámang pára sa kasiyáhang akadémiko dáhil pinalúluwág ang pakáhulugán  nitó nang makaságap ng ibá pang eleméntong magpápayáman sa pagkakáunawà sa “tulâ” na umaáyon namán sa pahiwátig ng pándaigdígang pagpapákahúlugán sa “tulâ.” Kung akó ang tulâ, akó samákatwíd ay hindî manánatíling iisáng akó. Kung akó ang tulâ, ang akó ay maáarìng magíng ikáw káhit hindî ka sinadyâng tulâ, na nagíging tulâ lámang dáhil sa mga dimensiyón ng pagkátulang magmúmulâ sa ákin.

2

Kung akó ang tulâ, mabúburá ko ba ang lahát ng préhuwisyó sa “tulâ” úpang makapágsimulâ nang panátag at malayà sa anumáng bitbít na bagáhe? Maisásaálang-álang itó, dáhil báwat panahón ay nakápagtátakdâ ng kumbénsiyón, ng angkíng pagtanggáp, at lumaláwig itó alinsúnod sa kapángyaríhang matátamó ko bilang tulâ. Kung akó ang tulâ sa sukdúlang pakáhulugán, akó ba ay pára lámang sa lóhika ni Socrates o método ni Descartes? Kung akó ang tulâ, akó na may kámalayán ay maáarìng gayáhin ng, o gumáya sa, ibáng akdâ; o kayâ’y burahín ang, o magpátiúna sa, lahát ng naúnang pagkakáunawà sa tulâ, na nagáganáp sa métabérso; ngúnit kung mangyayári itó, ang makatà ay walâng silbí—na nagwáwakás ang tungkúlin sa sandalîng matápos niyáng ísatítik o bigkasín ang tulâ—sapagkát tíla sumásakáy lámang siyá sa ákin úpang makilála at mapáhalágahán at magkároón ng panibágong pérsona—anumán ang kaniyáng ídeolohíya—na háhangàan o lílibakín pagkáraán ng kaniyáng mga mambabása o tagapákiníg alinsúnod sa magíging résulta ng kaniláng pagságap o pagkakáunawà sa ákin. Kung akó ang tulâ, ang pósibílidád ng pagdudúda ay hindî ba dápat manggáling sa ákin bagamán maáarìng mátunugán din ang ganitóng pagdudúda mulâ sa makatà o krítiko o mambabása na siyáng nakaságap ng nasábing akdâ? Kung akó ang tulâ, ang pagdudúda kung manggagáling sa ákin ay magsísimulâ ang kámalayán hinggíl sa kung paáno akó umíral o patúloy na umiíral bílang tulâ, lumípas man ang iláng síglo. At dáhil may ibá’t ibáng paraán ng pag-íral, gáya ng pagsásaáyos ng píyesa sa músika, akó bílang tulâ ay pósible ring magkároón ng ibá-ibáng anyô, ibá-ibáng tunóg, o umíral na walâ, gáya ng maláwak na éspasyo sa bágong sóneto ng empéradór. Kung ang tulâ ay sinadyâng binuô sa pabigkás na paraán, akó na tulâ ay hindî ba may karápatán pára sabíhing akó na umiíral ay nakásalálay sa mga taingá ng sumaságap sa ákin, gaya ng Ifugáw, Tagbanwá, at Mëranáw?

3

Kung akó ang tulâ, ang “akó” ba sa parámetro ni Imadeddin Nasimi ay ang idéntidád ng pagkátulâ? May saríling daigdíg si Nasimi, gáya ng may saríling daigdíg si Abadilla. Ngúnit kapág nágsimula siláng magsábi ng akó—”akó ang ságradong salitâ,” “akó ang daigdíg”—ang akó na tulâ ay magkakároón ng saríling kámalayán na maáarìng makálundág ng panahón, mágtagláy ng ánimo’y kapángyaríhang sóbrenaturál, magpabálik-bálik sa ibá’t ibáng útak, matá, at pusò, nang ang akó ay magíng tulâ na may silbí. Kung akó ang tulâ, ang “Akó” na tulâ ni Nasimi ay káya bang makipágtunggalî sa “Akó ang Daigdíg” na tulâ namán ni Abadilla, gáyong hindî ko batíd ang káakuhán at pagkátulâ ng ibinábanggâ sa ákin? Mapagdúdudáhan ang pagtatágis ng tulâ ni Nasimi at ng tulâ ni Abadilla, sapagkát kung akó ang tulâ, hindî ba akó rin ang kumákalában sa saríli, ang pérsonang hinahábol ng saríling aníno? Ang tagísan ng dalawá o higít pang tulâ ay hindî nagmúmulâ sa ákin bílang tulâ, bagkús pára sa kapákanán ng sinuwérteng benépisyádo sa gayóng pag-úurì, káhit sabíhin pang pataásan ng úri at ihì. Ang tagísan ay hindî rin bastá mabábalahò sa usapín ng anyô o nilalamán. Ang tagísan ay mahíhinuhàng nagbubúhat sa mga matáng kumíkilátis kung anó akó bílang tulâ, malayò man ang katangìan sa makatà, at kung gayón ngâ, ang tagísan ay magpápanúkalà ng káisipán, sabíhin mang itó ay nása baúl ni Regalado.

4

Kung akó ang tulâ, iisípin ko ba ang tradisyón pára mápahintulútang umíral nang mapánatíli o yugyugín ang status quo? Ang ganiyáng pag-iisip ay trábaho ng makatà o kayâ’y ng áking mga mámbabása. Sa pinakámahigpít na pagtanáw, pinakámadalîng sagót ang “Óo!” Ngúnit kapág inurì nang maígi, akó bílang tulâ ay maáarìng uyamín káhit ang tradisyónal na pagkákaságap sa “tulâ,” káhit ni hindî pinakíkislót ang hínliliít, at kung gayón, akó ay tíla nása bíngit ng pangánib na maíbasúra o kayâ’y mailágak sa madídilím na bódega bágo iresíklo o gawíng pambálot ng tinapá ng sinúmang kinayáyamután ang tulâ. Kung akó ang tulâ, akó ay maáarìng magíng sunód-sunúran sa anúmang náis ng lumikhâ sa ákin, subálit hanggáng hindî ako naipípirmíng téksto sa papél, sabíhin mang siyá’y nagkúkunwâng makatà na umákyát sa éntabládo o lumabás sa pelíkula. Hindî rin akó magtátaká kung akó bílang tulâ ay magíng karaníwan, bagamán tanyág o masatsát, at madalîng máunawàan ng malaláwak na mámbabása káhit límitádo ang kaaláman nitó’t panlása hinggíl sa tulâ, o sabíhin nang “panítikán.” Kung akó ang tulâ, na hanggá ngayón ay may pasúbalì ang pahayág káhit hindî nararápat, naturál na isaálang-álang ko ang tradisyón, úpang pagkáraán ay magkároón akó ng katwíran kung paáno wawasákin ang itínatág na kúmbensiyón, gáya sa éhersísyong itó.