Ikáánimnapû’t tatlóng Aralín: Ang Patrón
Roberto T. Añonuevo
Humíhintô ang lahát sa panahón ng kópong-kópong, at ang henétikóng kadéna ng mutasyón mo bílang tulâ ay magpápakò sa saríli sa gáya ng “Amá ng Tulâng Tagálog” na warìng kapílas na unibérso ng “Amá ng Panulâáng Inglés,” alínsúnod sa “Katuúsan” ni Iñigo Ed. Regalado. Marámi ka pang “amá,” kabílang na ang “Amá ng Balarilàng Tagálog” at “Amá ng Pahayagáng Tagálog” ngúnit nanatíling bastárdo ka yámang ang sértipíko ng iyóng kapánganákan ay warìng nahúlog sa kumunóy ng karimlán o tinangáy ng mararagsâ, nanánagasàng hángin. Ang nakápagtátaká, ni walâng pumalág o pumansín sa gayóng tagurî nang mahabàng panahón, at gágawín pang institusyón pagsápit sa pagbúbuô ng mga sanggunìáng aklát at kapisánan ng mga manúnulát sa kalugúran ng ibá’t ibáng antás ng edukasyón. Ang pagsasábing may “amá” ka ay isáng kabulaánan, kung sísipátin na ang patriyárka ang únang bumábansót o kumíkitíl sa panánalinghagà sa bisà ng págpapásunód, pagkákahón, págpapálagánap. Gayunmán, kinákailángan ang gayóng pahayág úpang panindigán ang pananálig ng paglikhâ, at nang may máipágmalakí káhit paáno sa daigdíg, bukód sa láyong máunawàan agád ng madlâng magtátadhanà ng pamantáyan at panlása.
Sa isáng pánig, ang “Amá ng Tulâng Multílingguwál” ay may bíkas ng pagmámalakí sa dakilàng ugát at kahangà-hangàng tagumpáy sa pagsasánib at timplá ng mga wikà; sa kabilâng pánig, ang tagláy nitong diskúrso ang pumipígil din sa tulâ úpang máisáloób sa pinakámaláwak at pinakámalálim na paraán—na lampás sa máitátakdâ ng kaayusán ng natúrang mga wikâ. Sa pagnanáis ng tulâng multílingguwál na magkároón ng sangá-sangáng dilà, ang rehístro ng mga salitâ at págpapáhiwátig ay salungatán, walâng permanénteng lugár, at ang talinghagà ay nagíging ngangayunín, pánsamantalá, at kisápmatá ang halína.
Ang pagpapátaw sa tulâ ng tungkúling payáyamánin nitó ang isáng wikà ay maáarÍng may báhid ng katotohánan, gáya ng ginawâ niná Chaucer at Shakespeare sa Inglés, ni Dante sa Italyáno, ni Darío sa Español, ni Goethe sa Alemán, ni Vyasa sa Sánskrit. Máibibítin ang pasiyá kung gayón din ang magáganáp sa multílingguwál na tulâ. Nagbabágo ang mga wikà alínsúnod sa paggámit nitó sa paglípas ng panahón; samantála’y nagíging esotérikó ang natúrang mga manúnulát habàng lumaláon, ngúnit ang pagkakákilála sa tulâ ay nagíging estátikó kung walâng patnúbay ng teóriko at krítiko. Ikákatálogó rin ang tulâ, halímbawà, bátay sa “tulâng pámbatà,” “tulâng pángkasarìán,” “tulâng pángkalikásan,” “tulâng pangalákal,” “tulâng pámbigkásan,” at ibá pang etikéta úpang magkároón ng puwáng ang sínumán na makamít ang títuló ng pagwáwagí sa isáng timpalák o puwesto sa buk-istór. Sa ganitóng pangyayári, ang tulâ ay nagíging kahón at patibóng. Ang tulâ na ikinákabít sa amá ay pagpápaláwig sa tradisyón ng pagsunód, pag-angkín, pagbansót—bukód sa nagtátakdâ ng antás at kúlay—na pápalagán mísmo ng tulâ. Anumáng mutasyón ng tulâ na ikákabít sa bágong magúlang ay mapaghíhinalàáng kasabwát at alagád ng kolonisasyón o kayâ’y máitutúring na hényo, depektíbo, ilahás, at suwaíl alinsúnod sa tésis ng pananámpalatáya ng isáng kapisánan o rehiyón.
Nang magkároon ng “Amá” ang Tulâng Tagálog, humintô warì ang lahát. Ang mga sumunód na makatà’y íbig magíng “amá” rin ng isáng anyô ng panulâán, sa patnúbay at sulsól ng dagháng dilàng sumásalángit. Malíban sa iláng mapanúring kurò-kurò, hindî nákilála o kinilála ang “tulâ” bílang walâng hanggáng posibilidád ng pagkathâ nang higít sa padrón ni Balagtás, na kakatwâ, sápagkát ang áwit ni Balagtás ay isá nang mutasyón ng tulâ-at-pagtátanghál noóng yugtông isinúlat sa wikàng Tagálog. Sa dambanà ng pananámpalatáya niná Bonifacio at Rizal, ang tulâ ay máipápalagáy na nagkátaón lámang na isinúlat sa Tagálog o Español; ngúnit ang talinghagà nitó ay makápagtátagláy ng ibá pang silbí bukód sa láyong pángwikà at lumúlundág hanggáng ibáng lupálop dáhil may katangìan ng pagpapákatáo at pagkatáo sa gitnâ ng tagsalát, digmâan, pananákop, at kalamidád. Samantála, ang magíging mutasyón ng tulâ sa Filipíno ay hindî pa ganáp at patúloy na nagáganáp. Sa pagkakátaóng itó, ikáw bílang tulâ ang lílikhâ ng mga amá, na may angkíng pánpoétiká, ngúnit anumán ang itsúra nitóng may híbo ng kiméra ay malayàng páglarûán, gáya sa pagtátangkâng itó.
![](https://dakilapinoy.com/wp-content/uploads/2023/06/pexels-photo-3968120.jpeg)