Ang mariposa sa rosal ay lumikwad-likwad,
. . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . .nakihapon sa punongkahoy;
inaasam wari ang sanlibong gabi’t
. . . . . . . . .. . . . . . . . .huni ng mga plawta ang panaginip.
Tumatalaytay sa bahagharing salamisim,
. . . . . . . . .. .. . . . . . . . . .estrelya ang mga pakpak na kumikisap—
binubuksan ang lihim na pusod ng bangin.
1
Sayang
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .ang puwang
kung walang
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .mga nilalang
na gaya mo
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .na gaya ko—
nagsasanib,
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . naghihiwalay
sa kawalan,
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .umiikot,
walang laman.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . Sayang.
2
Ang kalawakan
ay pagkakamali
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .kung tayo
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .at tayo lámang
ang natitirá,
ang tumitirá
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .sa planeta
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .kahit buhangin
ang posibilidad
ng mga planeta.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Ang uniberso
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .ay pagkakamali
kung walang
ibang maláy
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .na taglay
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .ang kamalayan
ng tanikala
ng mga tanong,
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .at ang gunita
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .ay konstelasyon
ng tuldok
na walang
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .hangga’t
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .hanggahan.
3
Sa espasyong
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .ito,
kung ang hakbang
mo’y hakbang.ko,
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .ikaw
ay akong
mundong
sinliit
ng atomo.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Sa espasyong
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .ito
ang sarili
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .ang sarili
ang ikaw
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .ang ako.
4
Ang lawak
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .ang lalim
ang lapit
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .ang taas
ng puwang
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .ay ikaw
na nasa
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .aking loob.
5
Ang loob:
monotonong
simetriya
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .ng bagay
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .na bagay
sa lakas mo
na lakas ko.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Ang hulagway
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .at ang anino
sa tambalang
Urong-
Sulong.
Isa pa:
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .matematika
ng bato
. . . . . . . . . . ..pabulusok
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .sa banging
nagpapatalbog
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .ng tunog,
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .ang balaning
di-nakikita
ngunit
. . . . . . . . . . . . . . .gumagalaw
kung hindi
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .nagpapagalaw,
tawagin man
itong
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .sungayang
. . . . . . . . . . . . . . . . . . .salamangka.
Ngunit
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .rumirikit
kung sungkî
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .ang sukat
o sintunado
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .ang tugmâ.
Kahanga-hanga,
walang bait,
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . walang lohika
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .ngunit umiiral
na pananaginip
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .ang talim
at hiwaga.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Hiwatig waring
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .>>>>.nasa dulo
ng kawad—
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . lumalaylay
na taytay
. . . . . . . . . . . . . . . . ang bukás
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .na palad. . . .
6
Salamin
ng langit
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .ang bundok
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .o batis,
parang luha
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .na lihim
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .ng mata.
Ang dilim
. . . . . . . . . . . . . .na sumusuka
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .ng liwanag,
ang wala
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .na simula
at wakas
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .ng diwa.
Namamalirong ang tulay sa mga sasakyan; at ang bus na sinasakyan mo patungo sa aking guniguni ay nagkukubli ng mga pakò tinik niknik. Magtitinikling ang iyong tinig palabas, ala-Amy Winehouse, at ang ilaw ng paningin mo’y nakaligta ng pasintabi kung magsiyasat sa dalom ng mga budhi. Kanan, wala. Gitna, wala. Kaliwa, wala. Wala o Itim. Pakiramdam mo’y may talulot ng yelo ang pagkainip, at simbigat ng adwana ang maletang hila-hila. Bakit ibig mong marating ang karimlan, gayong makaiindak o makalalakad sa liwanag? Hindi lahat ay makapapasok dito, lalo kung ang haraya mo’y hindi kayang tumbasan ang kombinasyon ng mga titik sa makinilya. Nangangarap ka ng kakatwang abentura, subalit mahuhubad mo ba ang anino sa hulagway upang humarap sa akin nang buong tapang kahit nangangatal sa lamig? Kumain, sumiping, humimbing sapagkat búkas ay laós na ang palaisipan! Wala ritong purgatoryo para sa mga kaluluwang ligaw: mga kulang-palad na naghihintay ng regalong putomaya at salubong ng bandang kawayan. Ang mga linnawa sa lansangan ang lumilikha ng kani-kanilang sariling kadungayan. At ang kadungayan ay laberinto na ang bawat síko ay may sanlibong halimaw, at ang tatluhang sihà ng pagbagtas ay mapa tungo sa pulút o kalansay. Tandaan mo iyan, bago ka pumasok sa akin. Kung isa ka sa mga paslit na ang estetikong panlasa ay búl-ul na tumagay ng tapëy at pumulá ang labì sa sintetikong ngangà, hindi ka para sa akin. Humayo ka, at walang trubador na maghahatid sa iyo tungong Paraiso! Gayunman ay papalarin kang sambahin nang paiwaráng ng mga banyaga—na ang turing sa daigdig ay eksotiko peligroso sentimental—sakali’t makumbinsi mo sila na palakpakan ang mga salita.
1
Nabubuo ang langit
Sa tubig,
At isisilang ang anyo
Sa tubig,
At lalago ka sa tubig,
At malulunod
Sa luwalhati ng tubig.
2
Ang tubig
ay simbigat
ng krudo
sa disyerto,
o kung hindi’y
ituturing
na katwiran
ng mga watawat
para sa digma
at libingan
para sa lahat.
3
Numerong nakalista
. . . . . . . . . . .sa tubig ang boto
. . . . . . . . . . . . . .mula sa bagong poso,
ani matandang politiko.
At naniwala ka naman sa El Niño.
4
Ulan sa paningin ito—
nakalilinis
ng alikabok
ng utang at pagkatao.
Saka mo ibubulong:
Pakyu.
5
Tapayan ng milagro,
malalasing mo
ang libong panauhing
saksi sa kasal
ng pangako’t sumpa.
At sila’y mauuhaw
sanhi ng sumisipang
espiritu na taglay mo
at hahanapin ka muli.
6
Maliligo ang kotse,
Maliligo ang aso,
Maliligo ang hardin,
Ngunit sinisinok
Sa hangin
Ang mga lumang gripo.
7
Kapag nawala ka
sa kubeta,
magpapatayan sila
sa napkin papel dahon
o daliring umaamoy.
Itaga mo sa bato.
8
Bayarin ito at ang buwis ay binabayaran
ng dugo, sapagkat hindi sapat
ang iyong pawis. Binabayaran ang dam
at damdamin para iyo.
Binabayaran ang alkantarilya.
Binabayaran ang serbisyo’t pagawaing-bayan.
Binayaran ang tagas at ligwak at sayang.
At hindi manghihinayang sa iyo
Silang kumikita
at pumipiga ng pasensiya at pagtitipid.
9
Anak ng tubig,
ang bathala mo ay isa nang planeta,
o resort
o gitarista
na humihimig sa konsiyerto ng protesta.
Ngunit nasaan ka,
at napupuyat ang mga dram at timba?
10
Ano ang silbi ng kape
kung walang tubig?
Kailangang magdiyeta,
at iresiklo ang ihi o asin.
Sabihin ito sa Pangulo,
at sasagutin ka niya:
$%!*+0^@&#=$+@ mo!
11
Kung walang tubig,
ano ang pakukuluan?
. . . . .a. Ilog Pasig
. . . . .b. Lawa Laguna
. . . . .c. Look Maynila
. . . . .d. Ewan
12
Maghugas ng kamay
ay imposible
kung walang tubig.
Gayunman, may gatas
at pulut
at alak
at pabango
ang tunay
na may kapangyarihan.
Mali po ba,
mahal naming Senador?
13
Hindi dilaw
hindi pula
hindi berde
hindi bughaw
hindi kahel
hindi bahaghari
ang kulay
ng himagsikan.
Basahin
ang pahiwatig
sa tubig,
kung mayroon
mang tubig.
O maghintay
ng superbagyo
ng mga kamao.
14
Kung bakit gusto mong
magsuwiming
sa balong malalim
ay hindi isang guniguni.
Ang isang Juan
ay magiging sandaan,
at ang sandaan
ay magiging sanlibo
at ang sanlibo
ay magiging milyon
at ang milyon
ay magiging milyon-
milyong pangalang
sawang-sawa na
sa banta
na walang sungay
at latay.
Tumatambak
ang labada araw-araw,
ngunit ang politiko’y
naghihintay
ng resulta
ng sarbey
na maiilap ang patak.
15
Amin ka, ngunit hindi ka
aamin
na amin ka—
para ka sa lahat.
Amin ka, ngunit hindi ka
aamin
na amin ka
alinsunod sa nasasaad
sa kontrata at batas.
At itatanong mo:
Bathala ba kayo
na lumikha sa akin
at marunong umiyak?
Nadarama ng paruparo ang bathala sa isang bulaklak, at ang eternidad sa simoy, at malalagas ang mga pakpak gaya ng mga tuyong dahon sa huklubang punongkahoy. Nakatatak iyon sa gusgusing tisert ng kaniyang alter ego, at siya na naligaw sa lungsod ay maglalakad na kung hindi alupihan ay langgam na sumusuot sa laberinto ng kanal. Umuulan ngunit sinisinat ang kaniyang panimdim sa iniwang baláy, na marahil ay nakatirik sa gilid ng gulod, at ngayon, hinahanap niya ang katubusan sa talaksan ng basura at bukál ng imburnal. Itataboy siya ng batas palayo sa bangketa kung hindi man palengke, iiwasan ng kotse na waring lumilihis sa askal, at makikita niya ang mga sulat sa pader na dumudugo ngunit hindi niya kailanman maarok ang gramatika ng poot o ang semantika ng hilakbot. Maniniwala siyang guniguni ang lahat—gaya ng nagmumultong binibini sa maaliwalas, maningning na tulay—kung guniguning maituturing ang kagila-gilalas na pag-aaklas sa loob ng kaniyang numinipis na láwas.
Kapág umíbig ka, ang bató ay nagkakábagwís úpang maabót
Ang úlap, at pagkaraán, uulán díto sa áking kinatatayûan.
. . . . . . . .Kapág umíbig ka, ang luhà ay nagíging sariwàng talón
Sa galaktíkong bundók, at maiinggít ang sinaúnang disyérto
Na naípon sa áking loób na nahahatì sa poót at lungkót.
Kapág umíbig ka, ang búkid ay elektroníkong kabáyo
Na tumatakbó, at isinasakáy akó pára mabatíd ang igláp.
Kapág umíbig ka, ang kisáp ay eternál sa walâng bisàng baít.
Kapág umíbig ka, kumukulóg at kumikidlát, at humahángin
. . . . . . . .Nang malakás; at kung itó ang áking muntîng wakás,
Ang pag-íbig mo’y kay lamíg sa nilalagnát na gabí ng mgá aklát.
Ang lumbay ay eskaparate ng mga segunda manong
Sapatos, na maaaring pagpapahalaga kay Imelda
Marcos o Yao Ming, ngunit hindi kailanman ruta
Ng Ang Tibay sa lumang museo ng mga sapatero.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . O iyon ang hinala mong tumatamà.
Bawat pares ay talaan ng mga pakikipagsapalaran;
At bawat destinasyon ay piling kúlay balát tahî taták
Sa alaala, na posibleng nagmula sa mga gasgas
na karanasang hango sa ibayong-dagat o pabrika,
ngunit hindi kailanman mahahalata ng pandama.
Kontaminado ng alikabok, ang salansan ng sapatos
Ay maaaring tumakbo palayo sa pananagutan o rali;
Tumadyak sa mga busabos o sumipa sa isang bola;
Umiwas sa di-mapigil na panlulumo o panlalamig;
Hinubad dahil sa tuwa at ipinamigay sa kaawa-awa;
Ipinukol sa kinamumuhiang politiko o bagamundo;
Itinapon ng mga baldado at pilay sa basurahan;
Sinagip bago lumutong mula sa resiklong regalo;
Nagbabalatkayo na orihinal at puslit sa adwana;
At ngayon ay naririto para gampanan ang kambal
na papel na uso-at-laos:
Ang replika ng prestihiyo at artefakto ng kalabisan.
. . . . . . . . . . . . . . .Sapagkat ukay-ukay din ang lungkot
Na naghuhunos na lugod kapag napasakamay
Ng sinumang lumaki nang nakayapak, o tumanda
Para sumaksi sa taas at lagitik ng mga takong;
O nakatagpo ng sinumang muling nakatindig
at nakalakad matapos maratay nang napakatagal.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Himala, hindi man himala?
Tatanawin ang eskaparate sa laki at lapad ng paa,
O sa kalidad ng goma o gaan o katad o disenyo,
alinsunod sa presyo na maididikta ng merkado.
Sakali’t isukat sa haraya ang pinili sa mga displey
ay asahan mong ipagpapalit ang ipon at ang hiya
ituring mang tulak ng dibdib dahil kabig ang bibig.
Ang eskaparate ay iba’t ibang panahon ng lakad
ngunit makakalap ang mga bakás sa mga ngalan
ng estetikong silbi at inaakalang pangangailangan:
Kumakaway ang lumbay nito sa likod ng salamin;
Kumakaway, at ang ganti mo ay pag-iling-iling.
Hindi ba ang salamin ay humihikab ding sapatos
Tuwing ihahakbang?
Marahil, o kung hindi’y ngumangangá sa pagod.
Ang lumbay ay eskaparate ng mga segunda manong
Sapatos sapagkat may katwiran ang isang kuripot
Ngunit malayaw,
Sapagkat may katwiran ang pagtitipid at basura
Sapagkat may bago na sasabihing pangmayamang
Kagila-gilalas ang landas na minsan pa’y pipiliin mong
Talikdan.
Kapag humahalik ang hangin sa iyong mukha,
naririnig ng mga bathala ang pinong saxófono
at kahit sila’y napapaindak sa elektromusika
ng basyo.
. . . . . . . . . . . . . Ang hangin ba ay isa ring musika
na ang ritmo ay nakapapawi ng libong buhawi
sa maghapong trabaho o paglubha ng trapik?
Sariwa man o marumi, ang hangin ay hangin
na iyong sisinghutin, at lalanghapin ng langit
ang saxófono na ano’t bumabangka sa hapag
na basyo.
. . . . . . . . . . . Humahalik ang hanging may mukha
sa iyo, at ang saxófono ay magiging bathalang
hubog sa Italya at maglalakad na elektromusika
ng basyo.
At ang hangin ay tatakas sa ibayo palapit dito
upang ibalita ang mukha mo sa pamamagitan
ng saxófono, na ang nilololoob ay bagyo sa loob
ng basyo.
. . . . . . . . Sapagkat ang hangin ay ako rin sa iyo
na tutugtugin sa saxofóno sa gabi ng kawalan:
Naririnig ng mga bathala ang mundo ng musika
sa basyo—tawagin man silang wala sa huwisyo.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Para kay Tatang
Umakyat sa huklubang punongkahoy
ang anino
. . . . . . . . . . . . . . . . at tumitig sa panganorin.
“Mapalad ang nagugutom, sapagkat. . .”
Umihip ang simoy na sinlansa ng daga,
at natanaw ng uwak na umiikot sa langit
ang hapunan.
. . . .. . . . . . . . . . . .Umalingawngaw ang siyap
ng mga maya sa ilang,
. . . . . . . . . . sakâ umambon nang di-inaasahan.
Lumawiswis ang mga lungtiang kawayan
na kung makatatakbo’y magsisipagtago
sa mga bakás ng dugo,
. . . . . . . . . . . . . . . . . at maya-maya’y bumuwal
sa sagingan ang mga payat na hulagway.
Pigil-hiningang tumitig ang anino
tungo sa kaluskos
. . . . . . . . . . . . . . . . . . dahil sa udyok ng bituka,
at ibinuka-sara ang mga panga.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . .Nakiusyoso ang bayawak
mula sa natutuyot na batis.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Pagkuwan, nagtilaukan
nang sabay-sabay ang mga ulupong
na nakatatô sa dibdib,
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .sumitsit ang mga kuliglig,
at di-naglaon, nagsimulang lumakad-lakad
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .ang mga bundok
sa guniguni—na tila sakay ng naglalagablab
na Sputnik.
1
Naiisip ito gaya ng paghinga, at nakakaligtaan
nang hindi napapansin ang simoy
. . . . . . . . . . . . . . . . . .na tulad ng nakababatong aklat.
Ituturing din itong panutong sugat at mga ugat
ng kasaysayan,
na binabago pana-panahon, alinsunod sa layaw
o pangangailangan,
nang taglay ang prinsipyo ng ilong at sikmura
na magsisimula sa tumbasan ng diwa at kataga.
2
Sa semiyotika ng mga kulay, lungti ang kilusan
sa taggutom,
dilaw ang kalusan ng mga epidemya’t disaster,
at pula ang katipunan ng bayani’t kalansay.
Ngunit bahaghari ang mga duwag at taksil—
na nagbebenta ng lupa at tubigan sa mga dayo.
3
Sumusunod, at susunod at susunod tayo—
sa ayaw man at sa gusto—
sa patakaran ng biláng na mga hakbang,
sa kautusan ng tinig na katók sa ataul,
sa patnubay ng bagong diwang popular
na sapin-sapin ang kahanga-hangang
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .kabulaanan
dahil naaakit sa “Mabuhay! Tuloy po kayo!”
4
Ang padron ng gunita ang mito ng mga bathala
na ngayon ay pangulo at búkas ay magiging ulo
ng litson
para sa publikong sabik sa pelikulang bakbakan.
5
Kolektibong watawat na sumasayaw sa himig
na sinasalungat ng pinakamataas na luklukan,
ano ang karapatan sa parada ng mga bilanggo?
Wala, ngunit matigas ang mga ulo at burat
hanggang humaba ang prusisyon ng mga ulila.
6
Ang piskal na kabit ng pulis sa ilalim ng tulay
ay tulay din sa abogado’t hukom na takót sa sabon
sapagkat tumatanggap ng suhol sa laboratoryo
ng damo at kubeta.
O iyan ay guniguni lamang ng heneral na bato
at pangulong batong-bato sa kalabang politiko.
7
Merkado ng sabong, palengke ng mga gusali,
at listahan ng buwis mulang lupa hanggang ulap:
lumalakad ang mga tao
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .at lumalakad ang oras
ngunit ang enerhiya ay bateryang titigok-tigok
sa madilim na espasyo
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ng Palasyo ng Malabanan.
8
Ang bigas ang timbangan sa adwana at agahan,
inaabangan ng mga maya,
at sampu-sampera ang palay ng mga magsasaka.
Sa malayo, ang balyan ay lastag, tigmak, giniginaw.
9
Talaksan ng teksbuk sa mesa kung tayo’y mag-isip,
ngunit ang isip ba ay isip na talagang ginagamit?
Dumarating ang superbagyo nang walang pasabi,
kung ang bagyo ay pagtutol na hindi masabi-sabi:
kay-bagal man ng trapik ng sasakyan at mensahe.
Alimbúkad 